ΕΙΚΟΣΙΠΕΝΤΕ ΜΑΡΤΙΟΥ KAI ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ

Δεν έχω διαβάσει τόσους τόμους που έχουν γραφεί σχετικά με ιστορικές αναλύσεις. Επιτρέπονται όμως κάποιες σκέψεις πάνω σε ένα ζήτημα που συνεγείρει το έθνος. Σκεφθείτε, μην αποδέχεστε άκριτα.

Στο διάλογο «Πρωταγόρας», ο Πλάτων μας μεταφέρει την αντιπαράθεση μεταξύ του δημοκράτη Πρωταγόρα και του ολιγαρχικού Σωκράτη. Συνήθως ο Σωκράτης εξευτέλιζε με ατράνταχτα επιχειρήματα και καυστικό ειρωνικό χιούμορ τους συζητητές του. Ο συγκεκριμένος διάλογος είναι ο μόνος που λήγει σε ισοπαλία, καθώς και οι δύο συζητητές αναγκάζονται να περιπέσουν σε αντιφάσεις. Για να ικανοποιήσει τις ανάγκες ενός πλήθους, αρκεί ένας γιατρός, ένας ναυπηγός, ένας τεχνίτης γενικά. Αρκεί όμως ένας άριστος, με αρετή (αιδώ και δίκη) για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του πλήθους; Και διδάσκεται η αρετή όπως διδάσκονται οι τέχνες; Προσωπική άποψη, η αρετή μπορεί και πρέπει να υπάρχει σε όλους και αποκτάται με κατάλληλη παιδεία. Παραμένει όμως, ως σήμερα, η θέση μου αναπόδεικτη.

«Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία», διαλαλεί ο Α.Κάλβος. Ακόμη και σήμερα, διεπόμαστε από τα ιδανικά του Διαφωτισμού, ελευθερία και ισότητα, παρόλον ότι ο 20ός αιώνας προσπάθησε να τον αποδομήσει. Einstein, Picasso, Bretton, Stravinsky, Marx, Freud, και τόσοι άλλοι ανέτρεψαν τις αρχές του Διαφωτισμού. Κι όμως τα ιδανικά ισότητας και ελευθερίας (με την «όψη και την κόψη του σπαθιού την τρομερή») παραμένουν. Με τέτοια ιδανικά ξεκίνησε η Επανάσταση, όταν οι τυχοδιωκτισμοί της διάδοχης κατάστασης του Ναπολέοντα, είχαν λήξει και τα κράτη διψούσαν για τάξη και ηρεμία μάλλον παρά για ελευθερία.

Τι χρειάζεται μια επανάσταση; Πρώτα αιτία: σκλαβιά και ανισότητα. Υπήρχαν 400 χρόνια. Δεύτερο, όπλα. Υπήρχαν. Οι κλέφτες και οι μισθοφόροι αρματολοί (για την αντιμετώπιση των κλεφτών) είχαν όπλα. Τρίτο, λεφτά. Υπήρχαν. Στους Ναπολεόντιους πολέμους πλούτισαν οι πειρατές σαν το Μιαούλη, με χρηματοδότες «τραπεζίτες» τοκογλύφους, που θησαύρισαν, σαν τον Ταμπακόπουλο. Ξαφνικά, με την πτώση του Ναπολέοντα, έμειναν χωρίς δουλειά και τους ήταν πολύ δελεαστικό να συνεχίσουν να χρηματοδοτούν τη βία. Τέταρτο, μια πνευματική ιδέα. Διάχυτη, υπήρχε στις ψυχές των υπόδουλων η δίψα για ελευθερία, είτε ως ωμή βία, είτε ως ανισότητα είτε ως θρησκευτική ελευθερία. Άρχισε όμως να διαμορφώνεται σε συγκεκριμένη μορφή από πνευματικούς ανθρώπους. Ξεχωρίζω ανάμεσά τους τον Κοραή και τον Καποδίστρια, που, ωστόσο, συνετά σκεπτόμενοι, θεωρούσαν ότι ελευθερία, αν δεν προϋπάρχει κατάλληλη παιδεία, δεν ορθοποδεί. Ωστόσο, παιδεία σε συνθήκες δουλείας είναι αδύνατη. Αυτή τη λεπτομέρεια την ξέχασαν οι σοφοί. Υπήρξαν όμως και οι γνήσιοι πνευματικοί ηγέτες, ο Ρήγας Βελεστινλής και οι αστοί Φιλικοί. Αυτοί διαμόρφωσαν ένα ικανοποιητικά σαφές σχέδιο, που οι σκοποί του στηρίζονταν στις αρχές του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, η μυστική οργάνωσή του στη μασονία και η εφαρμογή του στην ιδιοφυΐα τους. Αν και ηττήθηκαν, ο σπόρος που φύτεψαν βλάστησε. Και ξαφνικά βρέθηκαν ενωμένα τα πιο αντιφατικά στοιχεία, για ένα κοινό σκοπό. Όλοι είχαν μια κοινή αρετή, τη δίψα για ελευθερία. Ραγιάδες και κοτζαμπάσηδες. Αρματολοί και κλέφτες. Στην Ελλάδα κατοικούσαν σε σημαντικό αριθμό Έλληνες, Αλβανοί («Αρβανίτες», χριστιανοί και μουσουλμάνοι), Τούρκοι και, λιγότερο, Εβραίοι. Οι Έλληνες και οι Χριστιανοί Αλβανοί ξεσηκώθηκαν εναντίον των Τούρκων και, σε δεύτερη φάση, των μουσουλμάνων Αλβανών (Τουρκαλβανών). Λίγοι γραμματισμένοι πολιτικοί και πολλοί αγράμματοι αγροίκοι ξεσηκώθηκαν όλοι. Η συνειδητοποίηση του οράματος της ελευθερίας σε όλους αυτούς, στη μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων αυτού του τόπου, ήταν το έργο των μεγάλων ηγετών που προανέφερα.

Γίνεται επιδίωξη της ελευθερίας χωρίς βία; Εξαιρετικά δύσκολο, όχι αδύνατο. Υπήρξαν στην πρόσφατη ιστορία αγωνιστές που είτε θυσιάστηκαν ως μάρτυρες (π.χ. Μ.Λ.Κιγκ, Π.Λουμούμπα, Ν.Μανδηλαράς) είτε έφθασαν σε αίσιο τέλος (π.χ. Μ.Γκάντι, Ν.Μαντέλα) με αγώνα και παντοειδείς πιέσεις, αλλά χωρίς βία. Η Ελληνική Επανάσταση ήταν βίαιη. Ίσως δεν γινόταν αλλιώς. Η βία εκδηλώθηκε και ως εξόντωση των ειρηνικών Τούρκων που ήταν εγκαταστημένοι στην Ελλάδα από 4 αιώνες, συχνά προσκεκλημένοι από ντόπιους άρχοντες για να επιλύσουν τις μεταξύ τους διαφορές.

Έλληνες και Φιλέλληνες σύγχρονοι ιστορικοί υπολογίζουν ότι σφάχτηκαν περί τους 60000 Τούρκοι, με εξωλογικά προγραμματισμένο σκοπό «Τούρκος μη μείνει στο Μοριά μηδέ στον κόσμον όλο! (δημοτικό τραγούδι)». Γενοκτονία; Η αρχή έγινε από την άλωση της Τριπολιτσάς, παραβιάζοντας όρκους στο Ευαγγέλιο ανάμεσα στον Κολοκοτρώνη και τους Τούρκους. Μπορούσε να προλάβει τις σφαγές. Οι Τουρκαλβανοί φίλοι του έφυγαν ασφαλείς. Κι οι αγωνιστές επιδόθηκαν ανεξέλεγκτα στο σπορ της σφαγής και της λεηλασίας. Ό ανταρτοπόλεμος είναι η χειρότερη μορφή πολέμου. Οι άτακτοι χτυπούν και φεύγουν. Δεν μπορούν να διατηρούν αιχμαλώτους όπως στον τακτικό πόλεμο όπου οι αντίπαλοι διατηρούν κάποια επικράτεια στην ενδοχώρα τους. Σύντομα, μετά τις πρώτες επιτυχίες του αγώνα αναφύηκαν οι αντιθέσεις μεταξύ των επαναστατών. Η ενωτική ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας είχε εκλείψει. Και ακολούθησε ο εμφύλιος πόλεμος.

Στην παραπάνω απαρίθμηση της πνευματικής αιτίας της επανάστασης παρέλειψα το κύρος των προγόνων. Ο Διαφωτισμός είχε στηριχθεί στην Αναγέννηση κι αυτή στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό ενάντια στη δεσποτεία της εκκλησίας, που, με το Διαφωτισμό, αντικαταστάθηκε από τη λογική. Οι Έλληνες σοφοί της διασποράς και οι αρχαιολάτρες ξένοι, έπεισαν την κοινή γνώμη των ισχυρών κρατών. Και η πολιτική ιδιοφυΐα του Α.Μαυροκορδάτου, πρωταγωνιστή του εμφύλιου πολέμου και πολέμιου των Ελλήνων στρατιωτικών, έπεισε τους κοσμοκράτορες Άγγλους να μας δανείσουν, με τίμημα μια περιορισμένη ελευθερία μικρού μέρους της επαναστατημένης Ελλάδας. Μεγάλο μέρος του δανείου πήγε στους ενδιαμέσους. Άλλο καταναλώθηκε για τις ανάγκες του εμφυλίου. Τελικά όμως, η ακατανίκητη επιθυμία των δανειοδοτών να μη χάσουν τα λεφτά τους, περνώντας από πολυδαίδαλους δρόμους, οδήγησε στην Αγγλο-Γαλλο-Ρωσική νίκη του Ναβαρίνου, όταν η Επανάσταση έπνεε τα λοίσθια. Η Επανάσταση, εκτέλεση των αγωνιστών και πολιτικών, πλαισιώνεται από το Ρήγα και τους Φιλικούς στην αρχή και το Ναβαρίνο στο τέλος.

Ήταν αυτά τα φρικτά που παρέθεσα αναγκαία για να πετύχει η Επανάσταση; Ο εμφύλιος και η σφαγή των Τούρκων ενίσχυαν την ξενική συντήρηση πως ο αγώνας ήταν ταξικός, όχι εθνικοαπελευθερωτικός κι αυτό προπάντων δεν ήθελαν∙ και πως οι επαναστάτες δεν μπορεί να ήταν απόγονοι των «ευγενών» προγόνων μας (που, ωστόσο, είχαν σφάξει τους Τρώες, πολεμούσαν μεταξύ τους και σκότωναν με τα δόρατα του Αλεξάνδρου «βαρβάρους» καίγοντας πανέμορφες ιερές πόλεις σαν την Περσέπολη). Τελικά, δέχομαι ότι ο άνθρωπος, προικισμένος αναγκαστικά με την ευλογία (ή κατάρα;) να επιλέγει μόνος του την αρετή ή την κακία, τελικά βαδίζει μπροστά και με τα δύο. Και ευγνωμονώ και προσκυνώ εκείνους τους ήρωες που θυσιάστηκαν για την πατρίδα, για εμένα, για τον κόσμον όλο.