Τα φρούτα άργησαν... τρία χρόνια

Ως την εκπλήρωση ενός διττού στόχου με πρώτο σκέλος τη δωρεάν πρόσβαση σε φρούτα οικογενειών που βρίσκονται σε δυσχερή οικονομική κατάσταση και δεύτερο την εκπαίδευση των μαθητών στο να επιλέγουν φρούτα και προϊόντα υγιεινής διατροφής, χαρακτηρίζει το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων το πρόγραμμα δωρεάν διανομής φρούτων και φρουτοσαλάτας στα σχολεία της χώρας που ξεκίνησε αυτές τις μέρες και θα διαρκέσει έως το τέλος της σχολικής χρονιάς.

Το πρόγραμμα δεν είναι ελληνικής εμπνεύσεως ούτε βέβαια και σχετίζεται κεντρικά με την οικονομική κρίση, παρά το γεγονός ότι η υλοποίησή του στην παρούσα συγκυρία θα μπορέσει πράγματι να έχει θετικά αποτελέσματα, ειδικά για μαθητές και μαθήτριες οι οικογένειες των οποίων αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, που -όχι σπάνια- έχουν αντίκτυπο στη διατροφή τους. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα πανευρωπαϊκό εθελοντικό πρόγραμμα που προσφέρει σε μαθητές σχολείων φρούτα και λαχανικά, με στόχο την ενθάρρυνση των καλών διατροφικών συνηθειών στους νέους.

Το πρόγραμμα στην ΕΕ

Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2009. Το 2010-2011, το σχέδιο έφθασε σε 8.146.290 παιδιά σε 54.267 σχολεία σε 24 χώρες της ΕΕ και οδήγησε σε αύξηση της ζήτησης για φρούτα και λαχανικά κατά 43.730 τόνους. Στα θετικά αποτελέσματα του προγράμματος λογίζεται η αύξηση στην κατανάλωση φρούτων και λαχανικών από τα παιδιά, πέρα από τις ποσότητες που διανεμήθηκαν στα παιδιά στα σχολεία. Σύμφωνα με την αξιολόγηση, σε γενικές γραμμές, το σχέδιο αποτελεί ένα επαρκές και αναγκαίο μέσο προώθησης μιας πιο ισορροπημένης διατροφής των παιδιών.

Η εφαρμογή (;) του προγράμματος στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η εφαρμογή του σχεδίου θυμίζει λίγο το… γεφύρι της Άρτας, με σκοπέλους που καθυστέρησαν την εφαρμογή του μέχρι και σήμερα.

Στα τέλη Μαΐου 2009 το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ενημέρωσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι πρόκειται να συμμετάσχει στο σχέδιο προώθησης της κατανάλωσης φρούτων στα σχολεία και συγκεκριμένα ότι θα το εφαρμόσει στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας. Δικαιούχοι του προγράμματος θα ήταν, βάσει του εγγράφου, όλοι οι μαθητές που φοιτούν στα δημοτικά σχολεία της χώρας, ο συνολικός αριθμός των οποίων ανερχόταν στις 650.000. Ο προϋπολογισμός για το πρώτο έτος εφαρμογής (σχολικό έτος 2009-2010) ανερχόταν στο ποσό των 3.154.750€, εκ των οποίων το ποσό των 1.861.300€ αποτελούσε κοινοτική ενίσχυση και το ποσό των 1.293.450€ εθνική συμμετοχή.

Ωστόσο, το σχέδιο δεν εφαρμόστηκε παρά την επόμενη σχολική χρονιά 2010-2011 έχοντας πιλοτικό χαρακτήρα. Ως ομάδα στόχος του πρώτου έτους εφαρμογής στην Ελλάδα επιλέχθηκε η διανομή των νωπών φρούτων και λαχανικών στο σύνολο των μαθητών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της Περιφέρειας Αττικής και της Περιφερειακής Ενότητας Θεσσαλονίκης. Στο πρόγραμμα εντάχθηκαν συνολικά 1.545 δημοτικά σχολεία, δημόσια και ιδιωτικά, και αποδέκτες του προγράμματος ήταν 283.674 μαθητές. Το σχολικό έτος 2010-2011 θα είχε ως ημερομηνία έναρξης τις 13/9/2010 και ημερομηνία λήξης τις 15/62011, όμως, εν τέλει, η περίοδος υλοποίησης του σχεδίου (σε όρους διανομής των προϊόντων), ήταν οι μήνες Μάιος και Ιούνιος του 2011, εξαιτίας της καθυστέρησης έκδοσης των απαραίτητων κανονιστικών πράξεων αλλά και επιλογής του φορέα εκτέλεσης του έργου. Η εφαρμογή του σχεδίου παρουσίασε σημαντική απόκλιση σε σχέση με την εθνική στρατηγική, αφού δεν υλοποιήθηκαν τα συνοδευτικά μέτρα.

Μάλιστα, σε ό,τι αφορά στην αξιολόγηση του προγράμματος αναφερόταν ότι «η πιλοτική εφαρμογή του Σχεδίου στη χώρα μας εκ προοιμίου δεν θα μπορούσε να συμβάλει στην επίτευξη τόσο φιλόδοξων στόχων όπως η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών παιδιών και γονέων και η καταπολέμηση της παιδικής παχυσαρκίας. Η μονοετής εφαρμογή του προγράμματος, η μη πλήρης υλοποίηση των συνοδευτικών μέτρων, η μη ενσωμάτωση του Σχεδίου στα σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα, η απουσία συγκεκριμένων ποσοτικών στόχων, η απουσία προσπάθειας καταγραφής των διατροφικών συνηθειών πριν και μετά την εφαρμογή του Σχεδίου αλλά και η μη εστίαση του σε γεωγραφικές περιοχές που εντοπίζονται μειωμένες καταναλώσεις φρούτων (με την παραδοχή ότι υπάρχουν συγκεκριμένες μελέτες και έρευνες σε επίπεδο σχολικής μονάδας και θα είχαν προσδιοριστεί αντίστοιχες ομάδες στόχοι, παραδοχή όμως που δεν υφίσταται) δεν μπορούν να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι αυτοτελώς το Σχέδιο οδήγησε στην άμβλυνση του προβλήματος της παιδικής παχυσαρκίας και στη βελτίωση των διατροφικών συνηθειών των παιδιών».

Το σχολικό έτος 2011-2012 το πρόγραμμα φιλοδοξούσε να εκκινήσει την 1/8/11 και να ολοκληρωθεί στις 31/7/12, όμως, ο σχετικός διαγωνισμός ματαιώθηκε και το πρόγραμμα δεν υλοποιήθηκε.

Φτάνοντας στη φετινή σχολική χρονιά, σύμφωνα με τον εθνικό στρατηγικό σχεδιασμό ο χρόνος υλοποίησης του προγράμματος θα ήταν και πάλι η 1/8/12 με ολοκλήρωση τις 31/7/2013. Κάπως έτσι φτάσαμε στα μέσα Μαρτίου 2013 με την από 13/3/13 ανακοίνωση του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης για την έναρξη της δωρεάν διανομής φρούτων και φρουτοσαλάτας στους μαθητές των δημοτικών σχολείων.

Μ’ έναν σμπάρο…

Ενώ, λοιπόν, το εν λόγω πρόγραμμα έχει σαφείς και απολύτως ξεκάθαρους στόχους, που σχετίζονται με την ενθάρρυνση των καλών διατροφικών συνηθειών στους νέους, η προχθεσινή ανακοίνωση του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης περίπου επισκιάζει τον ευρωπαϊκό στόχο του προγράμματος, παρουσιάζοντάς το ως πρόγραμμα με στόχο διττό: «Αφενός οι οικογένειες που έχουν ανάγκη στη δύσκολη αυτή οικονομική συγκυρία να έχουν δωρεάν πρόσβαση σε φρούτα, αλλά και να εκπαιδευτούν οι μαθητές στο να επιλέγουν φρούτα και προϊόντα υγιεινής διατροφής», διευκρινίζοντας, πάντως ότι το πρόγραμμα υλοποιείται μέσω κοινοτικών πόρων.

Οι στρατηγικοί στόχοι του Υπ. Παιδείας

Σύμφωνα με την από 6/3/2013 απόφαση του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, Κ. Αρβανιτόπουλου, καθορίζονται ως συνοδευτικά μέτρα οι στρατηγικές που πρόκειται να υιοθετηθούν ώστε να διασφαλιστεί η επιτυχής εφαρμογή του Σχεδίου, με στόχο τη βελτίωση των γνώσεων της ομάδας-στόχου, όσον αφορά στις υγιεινές διατροφικές συνήθειες. Έτσι, κάθε σχολείο που συμμετέχει στο πρόγραμμα καλείται να υλοποιήσει δράσεις όπως διαγωνισμό αφίσας για τις Α’, Β’ και Γ’ τάξεις των δημοτικών σχολείων και διαγωνισμό σύντομου προωθητικού κειμένου για τις Δ’, Ε’ και Στ’ τάξεις, προαιρετική οργάνωση εκδηλώσεων-ομιλιών προς τους μαθητές και τους γονείς και κηδεμόνες αυτών, αναφορικά με τους στόχους του προγράμματος, καθώς και προαιρετικές επισκέψεις των μαθητών σε εγκαταστάσεις οργανώσεων παραγωγής, δημοτικές αγορές, αγροτικούς συνεταιρισμούς και συσκευαστήρια, τυποποιητήρια, χυμοποιεία οπωροκηπευτικών.

Εφαρμογή σε Κυκλάδες-Δωδεκάνησα

Το πρόγραμμα προβλέπει τη διανομή έτοιμης φρουτοσαλάτας μέσα σε φρέσκο ελληνικό χυμό πορτοκαλιού, αλλά και φρούτων (μήλο, αχλάδι και πορτοκάλι), σε 364.665 μαθητές, σε 3.522 σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Σύμφωνα με την υπουργική απόφαση, θα διανεμηθούν συνολικά 31 μερίδες φρούτων σε όλα τα δημόσια και ιδιωτικά δημοτικά σχολεία, σε 11 από τις 13 Περιφέρειας της χώρας, μεταξύ αυτών και στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, με περίοδο υλοποίησης το χρονικό διάστημα Μάρτιος-Ιούνιος 2013.

Το Σχέδιο θα υλοποιηθεί με ευθύνη των οικείων Περιφερειακών Διευθυντών Εκπαίδευσης, των Προϊσταμένων Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης Π.Ε., των Διευθυντών Π.Ε., των αρμοδίων Σχολικών Συμβούλων Δημ. Εκπαίδευσης, των Διευθυντών και του διδακτικού προσωπικού των Δημοτικών Σχολείων. Κατά την εφαρμογή του, θα πραγματοποιηθούν διαγωνισμοί για την ανάδειξη των καλύτερων αφισών και κειμένων με θέμα τα φρούτα, που θα χρησιμοποιηθούν από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Το πρόγραμμα αναμένεται να τεθεί σύντομα σε εφαρμογή και στα σχολεία των Κυκλάδων, καθώς οι προβλεπόμενες επιτροπές έχουν συσταθεί και το μόνο που εκκρεμεί είναι η διανομή των προϊόντων από την ανάδοχο εταιρεία.

“Το ψάρι μυρίζει από το κεφάλι”

Ωστόσο, είναι άξιο απορίας γιατί η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να ονομάσει τη δράση, “Σχέδιο Προώθησης της Κατανάλωσης Φρούτων στα Σχολεία για το σχολικό έτος 2012-2013”, από τη στιγμή που η παράδοση ξεκίνησε τη Δευτέρα 11/3/2013 και ουσιαστικά, αφορά -μετά βίας- ένα διάστημα τεσσάρων μηνών, μέχρι και τη λήξη των μαθημάτων.

Γεγονός, που για μία ακόμη φορά αποδεικνύει ότι αξιόλογες δράσεις που υλοποιούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο με την αρμόζουσα σοβαρότητα και υπευθυνότητα, στην Ελλάδα υποβαθμίζονται, εξαιτίας της πρόχειρης και επιφανειακής αντιμετώπισης σοβαρών ζητημάτων, όπως τα αυξημένα κρούσματα υποσιτισμού μαθητών και η ενθάρρυνση των καλών διατροφικών συνηθειών των νέων.

Ως εκ τούτου, το ερώτημα συνίσταται στο αν το ξαφνικό ενδιαφέρον για τη βεβιασμένη εφαρμογή του προγράμματος στηρίζεται πραγματικά στην ευαισθητοποίηση του κράτους ή στην πρόθεσή του να προβάλλει, έστω και καθυστερημένα το κοινωνικό πρόσωπό του.

Λαμβάνοντας δε υπόψη την έλλειψη ενημέρωσης γύρω από το μέλλον του Σχεδίου και την πιθανή επανάληψή του την επόμενη σχολική περίοδο, το κλίμα δυσπιστίας απέναντι στις αγνές προθέσεις του συστήματος ενδυναμώνεται ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα τα φημολογούμενα “σενάρια” περί πρωτοβουλιών “για τα μάτια του κόσμου” να μην ανήκουν πλέον στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας.