Τα «αφανή» οικοσυστήματα των Κυκλάδων

Διήμερο ενημερωτικών εκδηλώσεων για τους υγροτόπους της Πάρου διοργανώνει την Παρασκευή 14 και το Σάββατο 15 Ιουνίου στο νησί η WWF Ελλάς στο πλαίσιο του προγράμματος «Προστασία των νησιωτικών υγροτόπων της Ελλάδας».

Στόχος της δράσης του «Δικτύου», το οποίο πρόσφατα επεκτάθηκε σε Πάρο και Λέσβο, είναι, μεταξύ άλλων, η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας για την ενεργή συμμετοχή στην προστασία των υγροτόπων, που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της φυσικής τους κληρονομιάς, αλλά απειλούνται καθημερινά.

Οι ελληνικοί υγρότοποι

Οι προσπάθειες για μια εθνική απογραφή των υγροτόπων της Ελλάδας ξεκίνησαν το 1980 αλλά συστηματοποιήθηκαν μία δεκαετία αργότερα, το 1991. Η Εθνική Απογραφή υλοποιήθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) με τη συνδρομή του τότε ΥΠΕΧΩΔΕ και ολοκληρώθηκε με τη συνεργασία δεκάδων υπηρεσιών, οργανώσεων και εθελοντών. Η απογραφή, η οποία εκδόθηκε το 1994, περιλαμβάνει έναν κατάλογο 378 υγροτόπων και απογραφικά δεδομένα για τους 271. Για τη νησιωτική Ελλάδα, αναφέρονται λιγότερο ή περισσότερο λεπτομερή στοιχεία για 70 υγροτόπους σε 23 νησιά (13 υγρότοποι σε τέσσερα νησιά του Ιονίου και 57 σε 19 νησιά του Αιγαίου συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης).

Κατά την απογραφή είχε δοθεί έμφαση κυρίως στους μεγάλους και σημαντικούς υγροτόπους της ηπειρωτικής Ελλάδας. Έτσι, οι χιλιάδες των μικρών υγροτόπων που είναι διάσπαρτοι σε όλη την επικράτεια δεν έτυχαν της προσοχής που τους άξιζε και παρέμενε ένα σημαντικό κενό στη γνώση των επιστημόνων για τον υγροτοπικό πλούτο της Ελλάδας. Οι νησιωτικοί υγρότοποι παρέμεναν έτσι «αφανείς» για μεγάλο χρονικό διάστημα, παρά το γεγονός ότι έχουν ιδιαίτερη σημασία λόγω της απομόνωσής τους και αποτελούν πραγματικές «οάσεις» ζωής, που, όμως, είναι ευάλωτες και απειλούνται σοβαρά από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας στα νησιά

Το γνωσιακό κενό για τους νησιωτικούς υγροτόπους ανέλαβε να καλύψει η WWF Ελλάς, η οποία το 2004 ξεκίνησε την εφαρμογή τους προγράμματος «Προστασία των υγροτόπων των νησιών του Αιγαίου», μέσω του οποίου επιχειρείται έκτοτε μία πλήρης καταγραφή της κατάστασης αλλά και η ανάδειξη της σημασίας και των αναγκών για τη διατήρηση των νησιωτικών υγρότοπων. Τα πρώτα αποτελέσματα της απογραφής της WWF δημοσιεύτηκαν το 2007 και αφορούσαν 230 υγροτόπους σε 52 νησιά. Σύμφωνα με τη WWF, οι νησιωτικοί υγρότοποι, φυσικοί ή και τεχνητοί, αποτελούν περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας, απαραίτητες ενδιάμεσες στάσεις για εκατομμύρια μεταναστευτικά πουλιά και καταφύγια για τα διαχειμάζοντα, σημαντικούς ενδείκτες της επάρκειας και της κατάστασης του νερού στα νησιά, και, εν τέλει, ένα μοναδικό περιουσιακό στοιχείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Δυστυχώς, όπως διαπιστώθηκε, οι περισσότεροι από αυτούς είναι υποβαθμισμένοι και εξακολουθούν να υποβαθμίζονται, κυρίως λόγω εκχερσώσεων, επιχωματώσεων, δόμησης, διάνοιξης δρόμων και περιορισμού ή αποστέρησης της τροφοδοσίας τους με νερό.

Στα χρόνια που ακολούθησαν οι προσπάθειες της WWF Ελλάς εντάθηκαν και το 2007 η περιοχή δράσης διευρύνθηκε ώστε να περιλαμβάνει το σύνολο των νησιών της χώρας.

Οι υγρότοποι των Κυκλάδων

Στα νησιά της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου έχουν καταγραφεί 137 φυσικοί και 44 τεχνητοί υγρότοποι οι οποίοι καλύπτουν επιφάνεια 17.734 στρεμμάτων. Ο μεγαλύτερος υγρότοπος των Κυκλάδων είναι η Αλυκή της Νάξου που καταλαμβάνει συνολική επιφάνεια 1.000 στρεμμάτων. Στην Πάρο υπάρχουν δέκα φυσικές υγροτοπικές περιοχές. Πρόκειται για παράκτιους φυσικούς υγροτόπους έκτασης από 8 έως 98 στρέμματα, με μόνιμη ή εποχική παρουσία νερού, οι οποίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές περιοχές για τη βιοποικιλότητα του νησιού με μεγάλη προστιθέμενη αξία στο ιδιαίτερο κυκλαδίτικο τοπίο. Έχουν επίσης καταγραφεί 4 υγρότοποι στην Αμοργό, 16 στην Άνδρο, 6 στην Αντίπαρο, 2 στη Δήλο, από 1 σε Θηρασία, Παλαιά Καμένη, Γυάρο και Κουφονήσι, 2 στην Πολύαιγο και τη Σύρο, 4 στη Σίφνο, 5 στην Ίο και την Κίμωλο, 9 φυσικοί και 9 τεχνητοί στη Μήλο, 4 φυσικοί και 2 τεχνητοί στη Μύκονο, 17 στη Νάξο, από 3 φυσικοί και από 1 τεχνητό σε Ρήνεια και Σέριφο και 6 φυσικοί και 2 τεχνητοί στην Τήνο.

Δίκτυο εθελοντών στην προστασία των υγροτόπων

Για την έγκαιρη διάγνωση ενεργειών υποβάθμισης των υγροτόπων και την άμεση ενημέρωση της ερευνητικής ομάδας του προγράμματος, αναπτύχθηκε σταδιακά ένα δίκτυο εθελοντών, σε έξι νησιά του Αιγαίου (Λήμνο, Λέσβο, Πάρο, Άνδρο, Σκύρο και Κω). Οι εθελοντές, μετά από σχετική εκπαίδευση, επισκέπτονταν υγροτόπους, ελέγχοντας την κατάστασή τους και ενημερώνοντας την ερευνητική ομάδα.

Από το 2011 με την υποστήριξη της εταιρίας Coca-Cola Hellas στο πλαίσιο του περιβαλλοντικού προγράμματος «Αποστολή Νερό», αναπτύχθηκε ένα πολύ δυναμικό δίκτυο εθελοντών το οποίο συνέβαλε στην υλοποίηση πολλών δράσεων ευαισθητοποίησης του κοινού και των τοπικών φορέων σε Κρήτη, Λέσβο και Πάρο. Μία τέτοια δράση, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης κατοίκων και επισκεπτών της Πάρου αναφορικά με την αξία αλλά και τα προβλήματα των υγροτόπων του νησιού υλοποιείται αυτήν την εβδομάδα. Την Παρασκευή 14 Ιουνίου, στις 7 το βράδυ θα γίνει παρουσίαση στα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου Πάρου με τίτλο «Απογραφή και Τεκμηρίωση των υγροτόπων της Πάρου» στην αίθουσα συνεδριάσεων στο Δημαρχείο Πάρου. Την επομένη, 15/6, στις 8 το βράδυ έχει προγραμματιστεί παρουσίαση με τίτλο «Δίκτυο Παρακολούθησης των Υγροτόπων της Πάρου, εθελοντικές δράσεις για παιδιά και ενήλικες» που θα λάβει χώρα στο Πολιτιστικό Κέντρο Αγκαιριάς με τη συνδρομή του Πολιτιστικού Συλλόγου και της Τοπικής Κοινότητας Αγκαιριάς.