ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ – ΜΕΓΑΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ (1)

Πριν λίγες μέρες ήταν η μεγάλη γιορτή του Αγίου Νικολάου που τιμάται ιδιαίτερα στο νησί μας. Η Ελλάδα, η χώρα μας είναι αγκαλιασμένη από θάλασσα. Την έχουν τραγουδήσει συγγραφείς και ποιητές. Την έχουν ζωγραφίσει πολλοί ζωγράφοι. Η ακτογραμμή της (όπως αναφέρουν ειδικοί) καταλαμβάνει περίπου 16.000 χλμ. Μεγάλο μέρος της αντιστοιχεί στα χιλιάδες νησιά κατοικημένα και ακατοίκητα με τις πολλές βραχονησίδες κοντά τους και στο Ιόνιο και στο Αιγαίο. Αυτή η θάλασσα η πανέμορφη, τα καλοκαίρια μας δέχεται στην αγκαλιά της κι εμείς οι περισσότεροι Έλληνες χαιρόμαστε κολυμπώντας ή ταξιδεύοντας με τα πλοία, τα κότερα και τις μικρές βαρκούλες. Τον χειμώνα όμως; Κακοκαιρίες, τρικυμίες, θύελλες στα πελάγη και γύρω από τα νησιά μας... μας επισκέπτονται. Αγωνίες μεγάλες των ανθρώπων και ιδιαίτερα των ναυτικών. Έρχεται τότε ο Άγιος Νικόλαος για παρηγοριά και βοήθεια. Είναι ο Άγιος των θαλασσινών. Συνεχίζει, αιώνες ολόκληρους, να βοηθά και να προστατεύει από τους κινδύνους της θάλασσας κάθε πλοίο που ζητά τη βοήθειά του.

Οι γυναίκες των ναυτικών κάνουν πολλές λειτουργίες για χάρη του Αγίου παρακαλώντας τον να καταπαύσει τους ανέμους και τις τρικυμίες που απειλούν τους ναυτικούς άνδρες τους. Πολλές λειτουργίες γίνονται στα νησιά που έχουν γύρω τους τη θάλασσα. Πιστεύουν, όπως μου είπαν, στα νότια μικρά νησιά του Αιγαίου, ότι θα ρίξουν στο πέλαγος από τα κόλλυβα της γιορτής του ή λίγο λάδι, η τρικυμία σταματά.

Σε κάθε πλοίο στην καμπίνα του καπετάνιου, δε λείπει το εικόνισμα του Αγίου Νικολάου και οι ναύτες δεν ξεχνούν να το φωτίζουν, ανάβοντας συχνά το καντήλι του.

Στις δύσκολες ώρες της τρικυμίας η παράκληση των θαλασσινών είναι αυθόρμητη και με τα χρόνια έγινε στερεότυπη: “Άγιε Νικόλα βοήθα μας” ή “Άγιε Νικόλα στο τιμόνι”. Τον προσκαλούσαν από τα παλιά χρόνια και τον προσκαλούν και τον ζητούν να πάει εκεί στο τιμόνι, ως αόρατος πηδαλιούχος πλοίου, να το προστατεύει από τη μανία των κυμάτων και από την παγίδα των βράχων. Σ' ένα τραγούδι που αναφέρεται σε καράβι, υπάρχουν δυο στίχοι που δείχνουν που το ταξίδι του καραβιού εκείνου είναι ξένοιαστο και σίγουρο:

“Στην πλώρη καθετ' ο Χριστός, στη μέση η Παναγιά

και πίσω στο τιμόνι του κάθετ' ο Αϊ Νικόλας”

Υπάρχει μια νεοελληνική παράδοση που λέει ότι ο Άγιος Νικόλαος είναι εκείνος που ανακάλυψε πρώτος (στο πολύ μακρινό παρελθόν) το τιμόνι! Και από τότε που έμαθαν να το χρησιμοποιούν οι ναυτικοί, γλυτώνουν τα καράβια.

Έως τότε (γράφει το παμπάλαιο βιβλίο) τα πλοία ήταν ακυβέρνητα κι ήταν παιχνίδι των κυμάτων.

Πολλές νεοελληνικές παραδόσεις, σε γραπτά κείμενα της πολύ παλιάς εποχής, γράφουν ότι: “ο Άγιος παρατάει αμέσως τη θαλπωρή του παραδείσου τρέχει στα παγωμένα και τα φουρτουνιασμένα πέλαγα, παντού όπου τον επικαλούνται, πασκίζοντας να γλυτώνει κάθε καράβι που κινδυνεύει.”

Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας, ο σπουδαίος πεζογράφος από τους πιο σημαντικούς της νεοελληνικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα (αν και είχε σπουδάσει ιατρική), σε ένα διήγημά του, για να δείξει πως ο ελληνικός λαός δίνει στους αγίους που θαυματουργούν, όπως ο Αη – Νικόλας, υπολογίζει ότι: “Σε κείνον καταφεύγουν ακόμη και άλλοι άγιοι, όπως ο Άγιος Κασσιανός, που (όπως περιγράφει) γυρεύει και ψάχνει να συναντήσει τον Άη Νικόλα να του πει ότι ένα καράβι ζητά βοήθεια και...τέλος να τον βλέπει να επιστρέφει στον παράδεισο με τη γενειάδα του θαλασσόβρεχτη και με τα ρούχα του να στάζουν αρμύρα.

Τι είχε συμβεί; ένα καράβι, όπως τόσα και τόσα κινδύνευε κει κάτω προς τη Μπαρμπαριά και οι ναύτες είχαν φωνάξει να προστρέξει να τους βοηθήσει. Αν και είχε ακούσει πρώτος ο Άγιος Κασσιανός, είπε στον Αη Νικόλα να πάει εκείνος. Άγιε Νικόλα, σώσε μας!” αυτή ήταν η σπαραχτική τους ικεσία. Και ο Άγιος πήγε, το γλίτωσε και τώρα μουσκεμένος ξαναγύρισε στη θέση του στον παράδεισο”.

Καραβάκια αφιερωμένα στον Άγιο

Μικρά ασημένια βλέπει κανείς, σε θαλασσινές πολιτείες, να έχουν προσφερθεί στον Άγιο Νικόλαο και να είναι δίπλα στην εικόνα του. Είναι ευλαβικά αφιερώματα θαλασσινών, που σε ώρα κινδύνου προσευχήθηκαν στον άγιο και το καράβι του σώθηκε από σίγουρο καταποντισμό. Αυτό το καράβι που κινδύνεψε το προσφέρουν ασημένιο προς τιμήν του αγίου.

Σε μερικές θαλασσινές πολιτειούλες μας που είναι στα νησιά μας ή και ηπειρωτικές κοντά στη θάλασσα, έχουμε δει στην άκρη του μώλου ή στο βάθος του λιμανιού να είναι χτισμένη μια εκκλησούλα του Αγίου Νικολάου. Ένα κερί κι ένα καντήλι, πριν ξεκινήσουν οι ναυτικοί, ανάβουν για το καλό ταξίδι και άλλο ένα κερί με την επιστροφή τους ευχαριστώντας τον Άγιο για τον καλό γυσρισμό.

Πολλοί ναυτικοί στο παρελθόν, ίσως και σήμερα σε πολλά ιστιοφόρα έδιναν τ' όνομα “Άγιος Νικόλαος”

Στην εποχή του Βυζαντίου διαφαίνεται η λατρεία του Αγίου Νικολάου από τους Χριστιανούς. Πριν από τον Άγιο Νικόλαο ήταν γνωστός και προστάτης των ναυτικών ο Άγιος Φωκάς, καταγόμενος από τον Πόντο. Το παρουσιάζει γραπτό κείμενο στα 400 μ.Χ., στο αρχείο του Πόντου. Σύμφωνα με τα γραπτά της εποχής ο Άγιος Φωκάς παρέδωσε την εξουσία των θαλασσών στον Άγιο Νικόλαο.

Μια παλιά χριστιανική επιγραφή, είναι σκαλισμένη στο νησί μας τη Σύρο, στα Γράμματα. Γράφει την συγκεκριμένη ευχή: “Κύ(ρι)ε κ(αι) άγιε Φωκά σόσο(ν) το (πλ)οιον Μαρίαν”

Είναι μια θερμή επίκληση στον Άγιο που φρόντιζε τα πλοία.*

Το ατμόπλοιο της φωτογραφίας

Είναι έργο του Κωνσταντίνου Βολανάκη που ήταν ένας μεγάλος θαλασσογράφος της χώρας μας. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1837. Εκεί πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Ο πατέρας του ήταν έμπορος. Λίγα χρόνια μετά τη γέννηση του παιδιού, η οικογένεια αποφάσισε να εγκατασταθεί στη Σύρο! Εδώ ο Κωνσταντίνος μετά το Δημοτικό τελείωσε και το Γυμνάσιο της Σύρου με πολύ καλούς βαθμούς. Το 1856 πηγαίνει στην Τεργέστη ως λογιστής στον εμπορικό οίκο του θείου του. Αρχίζει να ζωγραφίζει το λιμάνι της Τεργέστης. Ο θείος του είδε το ταλέντο του και τον προέτρεψε να ασχοληθεί με την τέχνη. Γράφεται τότε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στο Μόναχο και ειδικεύεται στην θαλασσογραφία. Το 1883 επιστρέφει στην Ελλάδα και διορίζεται καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους θαλασσογράφους και πάντα αναδεικνύει, σε κάθε πίνακά του το ελληνικό φως!

* Σε άλλο άρθρο, στο νέο χρόνο, θα παρουσιάσουμε κείμενο και φωτογραφίες από τον όρμο ΓΡΑΜΜΑΤΑ.

Μαρία Ρώτα