20ος ΑΙΩΝΑΣ. Η ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

Όλα ήταν ωραία, με τάξη, όπως όριζε ο Θεός. Δεν έχει σημασία πως κανείς ποτέ δεν Τον είδε και κανείς ποτέ δεν Τον άκουσε. Τον εξέφραζαν οι εκπρόσωποί Του στη γη, με την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος. Αδιάφορο αν αυτοί διαφωνούσαν πάνω σε θέματα που ήταν αδύνατο να αποδείξουν. Ο κόσμος ακολουθούσε όποιον είχε συνηθίσει να ακολουθεί. Το χάσμα διευρυνόταν. Αιρέσεις, σχίσμα, διαμαρτυρόμενοι ποικίλων ειδών και η αμφιβολία φούντωνε.

Στη σκοτισμένη Δύση που διατηρούσε κάποια ελευθερία άρχισαν να αναφαίνονται φώτα χαμένα στο Ελληνικό παρελθόν, φερμένα από Άραβες και φυγάδες του Βυζαντίου. Ο λαμπρός κόσμος του ελληνικού πνεύματος και της ομορφιάς άρχισε ξανά να λάμπει και να φωτίζει το σκοτεινό περιβάλλον του Μεσαίωνα. Η Αναγέννηση. Άρχισαν να μιμούνται στη Δύση τους Έλληνες σε όλα τα ζητήματα, εκτός από Ένα, το πιο σημαντικό.

Σιγά σιγά τα μυαλά πήραν αέρα, Η τυφλή πίστη στα θέσφατα του κλήρου σειόταν με πολλά Ρίχτερ. Τα πάντα μπορούσαν να ερμηνευθούν παρακάμπτοντας τη θεϊκή παρέμβαση. Θρίαμβος της Λογικής. Πλάτων και Αριστοτέλης. Δεν δεχόμαστε πια ό,τι έλεγαν οι ιερείς, αλλά ό,τι βρισκόταν στη διασταύρωση θεωρίας με εμπειρία, νοητού με αισθητό, υπόθεσης με παρατήρηση. Διαφωτισμός. Όλη αυτή η εξέλιξη του πνεύματος συνοδευόταν από κοινωνικές αλλαγές που ήταν συμβατές με την επικρατούσα ιδεολογία. Η μοναρχία, βασιλεία, αυτοκρατορία κλπ, ταίριαζε με τον Ένα και μοναδικό Θεό. Οι αυτονομήσεις σε αιρέσεις κλπ ταίριαζαν με τη φεουδαρχία. Ο Διαφωτισμός ταίριαζε με την αστική ρεπούμπλικα, αρχίζοντας από τη Γαλλία. Κανένας δεν μπορεί να πει αν οι ιδέες καθοδηγούσαν τις κοινωνικές πράξεις ή το αντίθετο, δυνάμεις δηλαδή κοινωνικές καθόριζαν τις μεταβολές κι αυτές αντικατοπτρίζονταν στη μια ή στην άλλη ιδεολογία.

Κι ήλθε ο 20ός αιώνας. Η αστική ρεπούμπλικα είχε εκφυλισθεί σε αποικιοκρατία που ήταν ασύμβατη με τις ιδέες που έφεραν την αστική ρεπούμπλικα. Κι οι σοφοί άρχισαν να ψυχανεμίζονται, ότι η αλαζονεία του ανθρώπου που είχε φτάσει να πιστεύει πως ελευθερώθηκε από τη δεσποτεία της θρησκείας, μετέπιπτε στην τυραννία της λογικής. Η Ενιαία Λογική πήρε τη θέση του Ενός Θεού.

Η λογική. Το Α είναι Α και δεν είναι Μη-Α. Πλάτων και Αριστοτέλης. Ναι, μα ξεθάφτηκε κι ο Ηράκλειτος. Δεν μπορείς να μπεις στον ίδιο ποταμό δυο φορές· την επόμενη φορά θα είναι άλλα νερά, άλλος ποταμός. Το Α ενέχει μέσα του και το μη-Α. Ο Hegel πρώτα στον κόσμο των ιδεών και ο Marx έπειτα στον αισθητό υλικό κόσμο αντιπαράθεσαν στην τυπική λογική τη διαλεκτική λογική, που στο κάτω κάτω έδινε και κάποια, έστω ατελή, ερμηνεία, με νόμους για πρώτη φορά, στην ιστορική εξέλιξη, τον ιστορικό υλισμό.

Ένα φωτόνιο τρέχει νε ταχύτητα 300εκ μέτρων στο δευτερόλεπτο. Όσο αυξάνεται η ταχύτητα τόσο συρρικνώνεται ο χώρος, έτσι που στην ταχύτητα του φωτός, ο χώρος μηδενίζεται. Τίποτε δεν πάει πιο γρήγορα. Αδιανόητο με τη λογική του Newton, του Galilei και τόσων άλλων θεμελιωτών της φυσικής του Διαφωτισμού. Κι όμως μας το δίδαξε ο Einstein και αποδείχτηκε εμπειρικά, με την παρατήρηση.

Μιλώ και πράττω με λογική συνέπεια, που την επεξεργάζεται άψογα η συνείδησή μου. Και ξαφνικά κάνω πράγματα παράλογα. Ξεχνώ λέξεις, όχι οποιεσδήποτε, αλλά συγκεκριμένες. Υποφέρω και δεν ξέρω γιατί, φτάνω να παραλύσω από το άγχος μου. Βλέπω τα πιο παράξενα όνειρα. Πώς δημιουργούνται όλα αυτά; Κάτω από τη συνείδηση λειτουργεί με δικούς του νόμους το υποσυνείδητο που υπαγορεύει τις ενέργειές μου χωρίς να το αντιλαμβάνομαι. Το απέδειξε ο Freud. Και θεράπευσε για πρώτη φορά νευρωσικούς ασθενείς, ως τότε αθεράπευτους.

Μένομε εκστατικοί μπροστά στα αριστουργήματα του DaVinci, του Michelangelo και τόσων άλλων. Και ξαφνικά εμφανίζεται ένας (τρελό να τον πεις;) και μας παρουσιάζει τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν» όχι με τις πανέμορφες προκλητικές καμπύλες τους, αλλά με κακάσχημες μορφές που προκαλούν οίκτο και φέρνει μπροστά στα μάτια μας τη Guernica κι ο κόσμος όλος ξεσηκώνεται. Πλήθος εικαστικών ακολούθησαν από κει και πέρα τον P.Picasso.

Θεία μουσική. Bach, Mozart, Βeethoven και τόσων άλλων που έγιναν μάστορες της μελωδίας και της αρμονίας που είχε ανακαλύψει και αποκαλύψει ο Πυθαγόρας. Και να ξαφνικά παουσιάζεται σα γροθιές στο στομάχι η «Ιεροτελεστία της Άνοιξης». Τι με νοιάζει η μελωδία και η αρμονία, όταν αναστατώνω τους ακροατές με άναρχους ήχους; Και το δρόμο του Stravinsky τον πήραν το σύνολο των μουσουργών του 20ού αιώνα. Να κι ο Breton με τον παράλογο σουρεαλισμό στην ποίηση.

Τι απέγινε ο Διαφωτισμός; Από καιρό με απασχολεί αναπάντητο το ερώτημα. Και προ ημερών είδα στο φατσεμπούκι την πολιτική προπαγάνδα. Λίγο αργότερα δεν υπήρχε. Κάποιος (ποιος;) την απέσυρε, προφανώς. Ναι, αυτό ήταν η ενδόμυχη αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις. Όπως είναι γνωστό, στη βόρεια Κορέα υπάρχει ένας παράφρων τύραννος. Έχει δολοφονήσει όλο το συγγενικό περιβάλλον γύρω του και απειλεί τον κόσμο. Στην προπαγάνδα λοιπόν κάποιος έθετε το ερώτημα: «Ποιον πρέπει να φοβόμαστε; Τη Β.Κορέα ή τις ΗΠΑ;» Με τη σιδερένια, αναμφισβήτητη λογική του Διαφωτισμού αποδεικνυόταν το αντίθετο από ότι πιστεύομε. Λυπάμαι που δεν αποθήκευσα το ενδιαφέρον μήνυμα. Να κάποια στοιχεία από μνήμης. Εισβολές σε ξένες χώρες. Βομβαρδισμοί/εξόντωση αμάχων. Ανεργία. Εγκληματικότητα. Υγειονομική κάλυψη. Πυρηνικές κεφαλές. Πλήθος στοιχεία, που, συγγνώμη, δεν τα θυμάμαι όλα, είναι συντριπτικά υπέρ της Β.Κορέας. Αλλά «Οὐ μὲ πείσεις κἂν μὲ πείσῃς» (Αριστοφάνης;). Φοβάμαι τον Kim περισσότερο κι από τον Donald. Εκτός αν οι ηθικές αρχές που συνδέονται με το Διαφωτισμό δεν ισχύουν πια.

Με το Διαφωτισμό φύγαμε από την ασφυκτική κυριαρχία της εκκλησίας, που τουλάχιστον μας έφερνε έναν ησυχασμό για το τι είναι το σωστό. Πήγαμε στο στραγγαλισμό της λογικής, που μας φέρνει κι αυτή άλλου είδους ηρέμηση. Ώσπου έφθασε κι αυτή στο αδιέξοδο της αυτοκατάργησής της. Ξέφυγαν από την ενιαία λογική, αλλά ανακάλυψαν καινούργιους νόμους, ασύνδετους μεταξύ τους, ο Marx, ο Einstein, ο Freud, ο Picasso, ο Stravinsky, ο Breton και τόσοι άλλοι, σα να μεταβαίνουμε από μια πνευματική μοναρχία σε ένα πνευματικό φεουδαλισμό. Όμως ο κόσμος αποζητά το Ένα για να στηριχτεί και να νιώσει ασφαλής. Το επιδίωκαν οι πρόγονοί μας, ακόμη κι ο Ηράκλειτος: «Τρέφονται γὰρ πὰντες οἱ ἀνθρώπειοι νόμοι ὑπὸ ἑνὸς, τοῦ θείου.». Είναι αδύνατο να το μιμηθούμε. Οφείλομε να συνεχίσουμε την εξέλιξή του. Από κει που σταμάτησαν. Όχι το γράμμα, αλλά το προγονικό πνεύμα, το σημαντικό Ένα που παραμελήθηκε: Τη Δημοκρατία.