Τρεις Ιεράρχες

Μάταια προσπαθώ να μεταφερθώ στην ταραγμένη εκείνη εποχή, καθώς ούτε ιστορικός είμαι ούτε θεολόγος. Τον αναμφισβήτητα ικανό πρώτο Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο διαδέχθηκαν άλλοι, συνήθως ανίκανοι να διοικήσουν την απέραντη αυτοκρατορία. Η ανισότητα γιγαντωνόταν. Ένας Ρωμαίος είχε 4000 δούλους. Αν ένας δούλος έχει ισχύ, ας πούμε όσο μισός ίππος, 4000 σημαίνουν περίπου ένα μάλλον μέτριο όχημα των 2000 ίππων. Αστείο φαίνεται σήμερα, αλλά τότε ήταν κάτι το ανήκουστο. Η δυσαρέσκεια υπέβοσκε στην αυτοκρατορία μεταξύ των υπηκόων της που ζητούσαν αφορμές να στασιάσουν, ενώ στα σύνορα δυνάμωναν ολοένα τα "βάρβαρα" γερμανικά φύλα. Ο Χριστιανισμός που ανέκυψε στην Ιουδαία έφερε τα πάνω κάτω, καθώς κήρυσσε την αγάπη, την ισότητα, τη μακαριότητα ταπεινών και φτωχών. Ασύλληπτες διώξεις όχι μόνο δεν τον κατέστειλαν, αλλά και τον δυνάμωσαν. Ώσπου ήλθε ο Κωνσταντίνος. Νίκησε τον ανταγωνιστή του στηριζόμενος στους Χριστιανούς, αλλά η αντίδραση συνεχιζόταν, όπως ήταν φυσικό. Για να αντιμετωπίσει την κατάσταση μετέφερε την πρωτεύουσα στο Βυζάντιο που άντεξε για χίλια χρόνια. Ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία και άρχισε η αντίστροφη πορεία με διώξεις των ειδωλολατρών. Ο στρατός του Θεοδοσίου έσφαξε κόσμο στον ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης και ο αφιονισμένος χριστιανικός όχλος σκότωσε τη σπουδαία φιλόσοφο, την Υπατία. Αρχαιοελληνικά αριστουργηματικά έργα, αγάλματα και ναοί καταστράφηκαν, ενώ η φιλοσοφία βρισκόταν απειλούμενη. Οι αυτοκράτορες στο αδιέξοδο που είχε δημιουργηθεί από την απεραντοσύνη της αυτοκρατορίας, τις ανισότητες και τις απειλές απέξω, αναζητούσαν ένα πρότυπο διοίκησης. Ο Χριστιανισμός πρόσφερε μια τέτοια ελπίδα. "Ως εν ουρανώ και επί της γης". Όπως ένας είναι Θεός στον Ουρανό, έτσι ένας είναι και ο αυτοκράτορας πάνω στη γη. Οι άρχοντες όμως δεν ησύχαζαν. Την ηγεσία στο κράτος επιδίωκαν να την έχουν. Αναζητούσαν κι αυτοί το πρότυπό τους στα ιερά βιβλία.

Η προσωπικότητα του ανθρώπου είναι τρισυπόστατη. Ο αισθητός Εγώ αρχίζω να υπάρχω με τη σύλληψή μου και βρίσκομαι σε συνάφεια με το φυσικό περιβάλλον μου. Όσο βρίσκομαι ενδομήτρια, τα αισθητήριά μου δέχονται ερεθίσματα από μέσα και απέξω ακριβώς ίδια, έτσι που είναι αδύνατο να αντιληφθώ την ύπαρξή μου. Τίποτε δεν υπάρχει αν δεν διαφέρει κατά κάτι από το περιβάλλον του. Αρχίζω να αντιλαμβάνομαι την ύπαρξή μου μόλις γεννηθώ, όταν τα αισθητήριά μου, ενώ από μέσα μου δέχονται τα ίδια σταθερά ερεθίσματα, απέξω κατακλύζονται από καταιγίδα ποικίλων ερεθισμάτων που διαρκώς μεταβάλλονται. Έτσι αρχίζω να συνειδητοποιώ την ύπαρξή μου, άμεσα αντιληπτός μόνον από εμένα, ενώ οι άλλοι μπορούν μόνον να νοούν, συμπεραίνουν, την ύπαρξη του νοητού Εγώ μου. Από πανάρχαια χρόνια ακολουθούσε η είσοδός κάθε νέου όντος στην κοινωνία με μια κοινωνική τελετή, αμφιδρόμια στην αρχαία Ελλάδα, περιτομή, βάπτιση, εγγραφή στο ληξιαρχείο σε άλλες κοινωνίες κι έτσι ξεκινούσε το κοινωνικό Εγώ. Οι αρχαίοι σοφοί, με πρωτεργάτη τον Πλάτωνα έβλεπαν δισυπόστατο τον άνθρωπο με σώμα (αισθητό Εγώ) και ψυχή (νοητό Εγώ), μολονότι υπονοούσαν την ύπαρξη του κοινωνικού Εγώ, ασχολούμενοι με την ηθική. Παρά τους διωγμούς, η Ελληνική φιλοσοφία διέβρωσε την Ιουδαϊκή προέλευση του Χριστιανισμού. Αντίστοιχες υποστάσεις είχε και ο Χριστιανικός Θεός. Ο πατήρ, αμέθεκτος, άβατος, όπως το νοητό Εγώ. Ο Υιός ήταν ο Λόγος του Θεού που έγινε σάρκα, όπως είναι ο αισθητός Εγώ. Και το Άγιο Πνεύμα που μεταφέρει τη θεϊκή βούληση στους πιστούς, αντιστοιχεί στο κοινωνικό Εγώ.

Βόλευε τους άρχοντες το τριαδικό πρότυπο, καθώς έβλεπαν σ΄ αυτό σημαντικό ρόλο. Όμως ποια είναι η ιεράρχηση; Το νοητό Εγώ δεν υπάρχει αν δεν έχει προϋπάρξει το αισθητό και έχει διαμορφωθεί από το κοινωνικό Εγώ με την παιδεία που του έχει επιβάλει. Κι όμως συμπεριφέρεται δεσποτικά στις άλλες δύο υποστάσεις. Ποιο είναι λοιπόν το ιεραρχικά ανώτερο; Και άρχισαν οι διαφωνίες μεταξύ των Χριστιανών για το ποια φύση του Θεού είναι η ανώτερη. Ο Χριστός ήταν άνθρωπος, Θεός ή, αν ήταν και τα δύο, ποια ήταν η σχέση; Κι ακόμη, ως τις μέρες μας από το 1054 (σχίσμα), το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα μόνο ή και από τον Υιό; Είναι προφανές ότι απάντηση σε τέτοια ερωτήματα δεν μπορεί να δοθεί, αφού η Θεότητα δεν είναι αισθητή. "Θεόν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε" (Ιωάννης). Επιπλέον η ιεράρχηση των τριών υποστάσεων δεν έχει κανένα νόημα, διότι αποτελούν μια αδιάσπαστη ενότητα. Το τόνισε ήδη ο Άγιος Αθανάσιος στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας που έγινε από τον Κωνσταντίνο για να ομονοήσουν οι Χριστιανοί υπήκοοί του. Παρομοίωσε, λέγεται, τη θεία ουσία με ένα κεραμίδι που αποτελείται από χώμα, νερό και φωτιά. Η ενδοχριστιανική ομόνοια όμως δεν αποκαταστάθηκε, καθώς ο Χριστιανισμός είχε γίνει το πρότυπο της ανθρώπινης πολιτείας.

Λύση τότε αναζητήθηκε στην καταξιωμένη από το χρόνο Ελληνική σκέψη που είχε παραγκωνισθεί με το Χριστιανισμό. Ο Ιουλιανός, με εξαίρετη Ελληνική παιδεία, προσπάθησε να επαναφέρει την ειδωλολατρία, αλλά, αυτή ήταν πια εντελώς παρωχημένη. Είχε, ωστόσο δύο σπουδαίους Χριστιανούς συμμαθητές, το Μεγάλο Βασίλειο και το Γρηγόριο Ναζιανζηνό. Κάπως νεότερος γνώστης της Ελληνικής φιλοσοφίας ήταν ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Αυτοί συνέλαβαν το νόημα της Ελληνικής παιδείας. Την πάντρεψαν με το Χριστιανισμό, και έτσι συνέβαλαν στη διακοπή των διωγμών κατά της Ελληνικής σκέψης, ενώ συνέλαβαν την παραπάνω πιο ισορροπημένη αντίληψη για τη φύση του τριαδικού Θεού, αντιμετωπίζοντας τον Αρειανισμό, το μονοφυσιτισμό κλπ. Η στάση τους, ενοποιητική, αλλά και απροκατάληπτα φιλανθρωπική, με ανελέητη καταγγελία των αρχόντων για την ανηθικότητα και τη διαφθορά τους, φαίνεται και από το γεγονός ότι στην κηδεία του Βασιλείου συμμετέσχαν Ιουδαίοι, πιστοί της εθνικής θρησκείας και ένα πλήθος ανομοιογενούς θρησκευτικής και εθνικής απόχρωσης. Υπήρξαν ανελέητοι κατά των πλουσίων, των αρχόντων και του διεφθαρμένου κλήρου. Η άρχουσα τάξη προσπάθησε να τους εξουδετερώσει, όπως η άρχουσα τάξη όλου του κόσμου εναντίον των αντιφρονούντων, αλλά αυτοί με ρητορικές ικανότητες ακονισμένες στην Ελληνική παιδεία τους (ο Ιωάννης ήταν δικηγόρος πριν γίνει κληρικός), μαζί με την αστιγμάτιστη αρετή τους, αντέδρασαν αποτελεσματικά. "Πάλιν Ηρωδιάς μαίνεται, πάλιν ταράττεται, πάλιν ζητεί την κεφαλήν του Ιωάννου επί πίνακι", βροντοφώναζε ο Ιωάννης για την αυτοκράτειρα Ευδοξία. Φρόντιζε να μην κατονομάζει προσωπικότητες, αλλά να στιγματίζει πράξεις, ενώ θεωρούσε σφαλερή την αντίληψη της ανωτερότητας του ανδρικού φύλου.

Η σύγχρονη ταραγμένη εποχή μας απειλείται από πολλαπλούς ολέθρους. Χρειαζόμαστε τρεις σύγχρονους μέγιστους φωστήρες της τρισηλίου Θεότητας! Στηριγμένοι στις σοφίες όλων των θρησκειών και στη συσσωρευμένη σοφία Ελλήνων, Ινδών, Κινέζων, Αιγυπτίων και σύγχρονων σοφών θα μπορούσαν να μας προτείνοην ένα ανεκτό πρότυπο βιώσιμου Κόσμου.