Ο Μάνος Ελευθερίου και οι «αφανείς ήρωες»

Χαρά και συγκίνηση με πλημμυρίζει κάθε φορά που συναντώ τον κ. Μάνο Ελευθερίου. Η σεμνότητα και η ευγένειά του σε συνδυασμό με το φως που αναβλύζει από το πρόσωπό του, κάθε φορά που αναφέρεται σε μία νέα προσφορά του στο νησί μας, δημιουργεί στα μάτια μου την εικόνα ενός σχολιαρόπαιδου. Ενός πιτσιρικά, που θέλει να κάνει έκπληξη στην οικογένειά του, αλλά ο μεγάλος ενθουσιασμός του δεν του επιτρέπει να την κρατήσει μόνο για τον εαυτό του.

Αυτό ακριβώς ένιωσα και στα εγκαίνια της φωτογραφικής έκθεσης με θέμα τους πρώτους φωτογράφους της Σύρας, όταν ανακοίνωσε τα μελλοντικά σχέδιά του για το επόμενο καλοκαίρι. Το αφιέρωμα στις σπουδαίες Ελληνίδες ηθοποιούς Ελένη Παπαδάκη και Κατίνα Παξινού. Μία έκθεση, «ψυχή» της οποίας θα είναι ο ίδιος και άξιοι «ενορχηστρωτές» μια ομάδα συνεργατών, φίλων και ειδικών, που με τις γνώσεις, το μεράκι και την επιστημονική κατάρτισή τους θα παρουσιάσουν και θα αναδείξουν άλλη μία σημαντική πτυχή της ιστορίας και του πολιτισμού μας, με πρώτη ύλη την ενδιαφέρουσα, πολυποίκιλη και ανεξάντλητη συλλογή του.

Συνδιαλέγομαι μαζί του και ταυτόχρονα απαριθμώ στο μυαλό μου τα χαρίσματά του. Μεταξύ αυτών η γενναιοδωρία, ο σεβασμός και η ευγνωμοσύνη του προς τους ανθρώπους. Η χρήση του πληθυντικού με κάνει να χαμογελώ ακόμη περισσότερο. Δεν θα τον ακούσεις να πει «ετοιμάζω μια έκθεση», αλλά «ετοιμάζουμε». Κι όταν  ένα φωτεινό «πνεύμα» της χώρας μας που την έχει πλουτίσει με το αστείρευτο ταλέντο του και είναι χορτασμένος από επιτυχίες και αναγνώριση, ευχαριστεί, στη σύντομη ομιλία του, έναν προς έναν όλους εκείνους που συνέβαλαν, ο καθείς στο είδος του, στην επίτευξη ενός στόχου, δεν μπορείς παρά να υποκλίνεσαι μπροστά στο ψυχικό μεγαλείο του.

Μπορεί ένα μυθιστόρημα, μία ποιητική συλλογή ή ένας στίχος να φέρουν μία μόνο υπογραφή, αλλά σε μια συλλογική προσπάθεια, οι πρωταγωνιστές είναι περισσότεροι. Και ο Μάνος Ελευθερίου το επιβεβαίωσε, αναφερόμενος όχι μόνο στην Ιστορικό Τέχνης Μαρία Θηρεσία Δαλεζίου, Γενική Επιμελήτρια της έκθεσης «Αστικά Πορτρέτα, 1860-1930», αλλά και σε ολόκληρη την ομάδα που μόχθησε με αξιοσημείωτη προθυμία και ζήλο για να επιτύχει αυτό το μοναδικό αποτέλεσμα. Τη Μαριάννα Καράλη (έρευνα-κείμενα), τη Μαριάννα Πόγκα και τον Χρίστο Σιμάτο (καλλιτεχνική επιμέλεια-σχεδιασμός καταλόγων), τη Δάφνη Πανοτοπούλου (σκηνικό-στούντιο), τον Μάρκο Τράκα (βίντεο).

Κοιτούσα τις φωτογραφίες από τα λαμπερά εγκαίνια της έκθεσης στην Αίθουσα Βάτη και αισθανόμουν ότι κάτι μου έλειπε. Πήγαινα μπροστά και ξαναγυρνούσα πίσω και δεν μπορούσα να καταλάβω τι ήταν αυτό. Μέχρι που έφτασε η ώρα να γράψω τα ονόματα των συντελεστών. Εκεί χτύπησε καμπανάκι. «Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι;», αναρωτήθηκα. Ποιοι είναι όλοι αυτοί που αφιέρωσαν κόπο, χρόνο και ψυχή για να μας ταξιδέψουν στη Σύρα εκείνης της εποχής, τότε που το φωτογραφικό επάγγελμα άνθιζε και προόδευε; Πού ήταν για να τους σφίξουμε το χέρι και να τους συγχαρούμε; Κι όμως, εκεί ήταν. Ανάμεσα στους επισήμους της Σύρου, ανάμεσα σε επιφανείς πολίτες και φίλους του νησιού, ανάμεσα σε γνωστά καλλιτεχνικά πρόσωπα, ανάμεσα στο πλήθος. Πολλές φορές κάνουμε αυτό το λάθος. Να επικεντρώνουμε την προσοχή μας στη σκηνή κι αφού ολοκληρωθεί μία παράσταση, να παίρνουμε την τσάντα μας και να αποχωρούμε, είτε ευχαριστημένοι, είτε δυσαρεστημένοι. Όταν όμως η καρδιά μας είναι γεμάτη συναισθήματα, είναι καλό να γνωρίζουμε ποιοι τα προκάλεσαν.

Αυτή την πληρότητα ένιωσα, βρίσκοντας ένα επισυναπτόμενο αρχείο στο προσωπικό μέιλ μου. Ήταν μια φωτογραφία με όλους τους αφανείς και μη, «ήρωες» της έκθεσης. Μια φωτογραφία, που έπρεπε να συνοδεύει κάθε σχετικό άρθρο για να τους γνωρίσουν οι αναγνώστες και να αντιληφθούν καλύτερα ότι ο πολιτισμός δεν είναι πάντα ένα μοναχικό ταξίδι. Εκεί κρύβεται η ουσία. Στο να μπορείς να συνταξιδεύεις με καλή παρέα και έναν κοινό προορισμό.

Ο τόπος μας διαθέτει -ευτυχώς- πολλά φωτεινά μυαλά, τα οποία έχουν όλη την καλή πρόθεση να προσφέρουν λίγη από τη λάμψη τους, αρκεί να τους δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία. Επομένως, είναι σημαντικό μέσα από τέτοιες πρωτοβουλίες και εκδηλώσεις, να συνειδητοποιούμε τα λάθη μας, να αναγνωρίζουμε εσφαλμένες αποφάσεις του παρελθόντος και να χαράσσουμε μια νέα πορεία, σίγουροι πλέον ότι δεν θα αδικήσουμε, δεν θα υποτιμήσουμε και δεν θα προσπεράσουμε εκείνους που μπορούν να μας βοηθήσουν.

Συντελεστές έκθεσης από αριστερά προς τα δεξιά: Μαριάννα Καράλη, Χρίστος Σιμάτος, Μαρία Θηρεσία Δαλεζίου, Μαριάννα Πόγκα, Δάφνη Πανοτοπούλου, Μάνος Ελευθερίου.