Συνέντευξη του Διευθυντή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δημήτρη Αθανασούλη για το άνοιγμα της υπηρεσίας προς τη σύγχρονη τέχνη και τις προσπάθειες δημιουργίας νέων Μουσείων

«Πρόθεσή μας κάθε νησί να έχει την κιβωτό της μνήμης του»

Ένα σύνθετο σχέδιο δράσης για τη διαχείριση του εκτενούς πολιτιστικού κεφαλαίου που επιτηρεί έχει ενεργοποιηθεί τα τελευταία χρόνια από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.

Η προστασία και η ενδελεχής τεκμηρίωση των αρχαιολογικών, αρχιτεκτονικών και ιστορικών δεδομένων των μνημείων αποτελεί την πρώτη, θεμελιακή ενέργεια αυτού του σχεδιασμού. Επιπλέον, έχοντας καταφέρει να προσελκύσει σημαντικές χορηγίες, αλλά και να εξασφαλίσει πιστώσεις από ανταγωνιστικά ευρωπαϊκά προγράμματα, η Εφορεία εργάζεται δυναμικά προς τη συντήρηση, αναστήλωση και ανάδειξη σημαντικών αρχαιολογικών χώρων.

Ο τρίτος σημαντικός πόλος δράσης της σχετίζεται με την επικοινωνία, την ώσμωση με την τοπική κοινωνία, την ενεργή παρουσία στο παγκόσμιο επιστημονικό και μουσειακό γίγνεσθαι και την ενσωμάτωση νέων εκφραστικών τρόπων. Στο πλαίσιο αυτό, η Εφορεία πραγματοποιεί ένα ουσιαστικό άνοιγμα προς τη σύγχρονη τέχνη για να υπογραμμίσει τόσο την ανανεωτική δύναμη της φόρμας και της διαχρονικής δημιουργίας όσο και την ανάγκη για τη συνομιλία του «καθιερωμένου» παρελθόντος με τη σύγχρονη καλλιτεχνική έκθεση.

Με αφορμή την έναρξη της έκθεσης σύγχρονης γλυπτικής τέχνης του Antony Gormley στο νησί της Δήλου, ο Διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων μίλησε στην «Κοινή Γνώμη» για το πλούσιο έργο της υπηρεσίας, στο οποίο περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων η ανακαίνιση των υφιστάμενων αρχαιολογικών χώρων, αλλά και η δημιουργία νέων Μουσείων στα νησιά ευθύνης της.

Κύρια ευθύνη της Εφορείας αποτελεί η προστασία της μνημειακής κληρονομιάς που έχει αποκαλυφθεί ή διασώζεται στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων. Παρόλα αυτά, παρατηρούμε ότι η ίδια όχι μόνο δεν επαναπαύεται στο συγκεκριμένο ρόλο, αλλά βρίσκει συνεχώς και νέες πρωτοποριακές ιδέες, όπως η έκθεση SIGHT στη Δήλο.

«Η Υπηρεσία μας έχει το δύσκολο έργο της προστασίας των αρχαίων στα νησιά του νομού μας, με όλα τα γνωστά προβλήματα που υπάρχουν λόγω νησιωτικότητας. Από την άλλη έχει ένα σπουδαίο πολιτισμικό απόθεμα το οποίο εμείς θα πρέπει να προστατέψουμε και να αναδείξουμε και το γεγονός ότι τα μνημεία βρίσκονται στο τουριστικό κέντρο της Ελλάδας είναι ένας λόγος παραπάνω που δεν μας επιτρέπει να εφησυχάζουμε. Επομένως, για να τονίσουμε το ρόλο και τη σημασία των αρχαίων για τις σύγχρονες Κυκλάδες λειτουργούμε σε τέσσερα επίπεδα. Το ένα είναι το ερευνητικό, δηλαδή ανασκαφές και έρευνες, το δεύτερο είναι η διοικητική προστασία, στο πλαίσιο της οποίας προσπαθούμε να περιορίσουμε τη βλάβη από την αλόγιστη τουριστική ανάπτυξη, το τρίτο είναι τα μεγάλα αναστηλωτικά έργα τα οποία έχουμε ξεκινήσει στις αρχαιότητες, αλλά και στα βυζαντινά μνημεία και το τέταρτο είναι η εξωστρέφεια μέσω νέων εκθέσεων, νέων μουσείων. Αποκορύφωση αυτής της εκθεσιακής πολιτικής της Εφορείας είναι η έκθεση του Antony Gormley στη Δήλο. Να σημειώσουμε ότι, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων είναι η πρώτη περιφερειακή υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού που έχει δικές της παραγωγές εκθέσεων που πηγαίνουν στο εξωτερικό. Όπως η «Vanity»,που θα παρουσιαστεί πρώτα στον αρχαιολογικό χώρο της Πομπηίας (εγκαίνια: 9 Μαΐου) και προσεχώς στην Κίνα, μία έκθεση που διοργανώνουμε τον Σεπτέμβριο, στη Ρώμη και άλλες πολλές».

Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι η έκθεση “Vanity” θα «ταξίδευε» μετά από την ολοκλήρωση του κύκλου της στη Μύκονο και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων. Αυτό θα πραγματοποιηθεί κάποια στιγμή στο μέλλον;

«Σύμφωνα με τον αρχικό μας σχεδιασμό, η έκθεση αυτή θα ήταν περιοδική και περιοδεύουσα για να μπορεί να μετακινείται. Ο στόχος μας ήταν να περιοδεύσει πρώτα από όλα στις Κυκλάδες. Όμως έπεσε «θύμα» της επιτυχίας της και μας τη ζητάνε από το εξωτερικό. Και επειδή η προβολή των Κυκλάδων στο εξωτερικό είναι πολύ πιο σημαντική, το προτιμήσαμε κι όταν ολοκληρωθεί η περιοδεία εκεί, θα περιηγηθεί και στις Κυκλάδες».

Ποια είναι η νέα διάσταση που φιλοδοξείτε να δώσετε στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου, μέσω της εικαστικής εγκατάστασης του κ. Gormley;

«Ο στόχος μας δεν ήταν να κάνουμε απλώς σύγχρονες εκθέσεις μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους. Αυτό έχει ένα ενδιαφέρον, αλλά έχει και έναν πεπερασμένο ορίζοντα. Η ανησυχία που είχαμε ως διαχειριστές των αρχαιολογικών χώρων ήταν να αναζητήσουμε νέους τρόπους πρόσληψης του παρελθόντος. Επομένως, μας ενδιέφερε η σύγχρονη κοινωνία να επαναπροσεγγίσει τις αρχαιότητες, να αποκτήσει νέες σχέσεις και συνάψεις με το παρελθόν και διερωτηθήκαμε με ποιον τρόπο μπορούμε να το πετύχουμε αυτό. Έτσι, εξετάσαμε το αν μια σύγχρονη εικαστική εγκατάσταση μπορεί να λειτουργήσει σαν ένας νέος δίαυλος επικοινωνίας, ως ένα εργαλείο μέσω του οποίου ο σύγχρονος επισκέπτης θα μπορέσει να ξαναδιαβάσει τον αρχαιολογικό χώρο. Ουσιαστικά δεν ήταν μία απλή έκθεση. Ο στόχος μας είναι να αναζητήσουμε νέους τρόπους ανάγνωσης του παρελθόντος και εν προκειμένω, του παρελθόντος της Δήλου. Είναι προφανές ό,τι δεν ξέρουμε σε τι βαθμό αυτό θα πετύχει και αν αυτό είναι κάτι το οποίο θα λειτουργήσει, όπως επιθυμούμε. Ωστόσο, τολμήσαμε αυτό το εγχείρημα με έναν καλλιτέχνη, ο οποίος έχει επίσης την ίδια προσέγγιση. Τα έργα του δεν είναι χωροκατακτητικά, αντίθετα ενσωματώνονται μέσα στο εκάστοτε τοπίο και το ανασημασιοδοτούν. Η ποιότητα του καλλιτέχνη και η οργανωτική δυνατότητα και σοβαρότητα του Οργανισμού ΝΕΟΝ ήταν τα εχέγγυα που μας επέτρεψαν να υλοποιήσουμε το συγκεκριμένο project».

Η έκθεση SIGHT ανοίγει το δρόμο για την πραγματοποίηση παρόμοιων δράσεων τόσο στη Δήλο, όσο και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους των νησιών μας;

«Κάθε χώρος είναι ξεχωριστός. Ωστόσο, στόχος μας είναι να μην επαναλαμβανόμαστε. Δηλαδή μετά τον Antony Gormley να μην έρθει κάποιος άλλος καλλιτέχνης να εκθέσει στη Δήλο. Η Δήλος δεν είναι γκαλερί. Είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός αρχαιολογικός χώρος και η σύγχρονη τέχνη έρχεται απλώς να του δώσει μία νέα διάσταση. Αλλά επειδή εμείς θέλουμε να αναζητούμε νέους δρόμους, δεν θέλουμε να ακολουθήσουμε την πεπατημένη. Σε άλλα νησιά έχουν ήδη γίνει, αλλά θα γίνουν και φέτος. Πέρυσι, πραγματοποιήθηκαν εκθέσεις σύγχρονης τέχνης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κουφονησίου. Φέτος, θα γίνουν επίσης εκθέσεις σύγχρονης τέχνης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κιμώλου και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου. Επομένως, αυτό υπάρχει όμως είναι άλλη η διάσταση εκείνων των εκθέσεων, πολύ πιο περιορισμένη, σε σχέση με αυτό που γίνεται στη Δήλο».

Πόσο σημαντική είναι η στήριξη των δράσεών μας από τις τοπικές κοινωνίες;

«Ο στόχος μας πάντα είναι όχι μόνο να έχουμε στο πλευρό μας την τοπική κοινωνία αλλά η ίδια να αγκαλιάσει τα αρχαία, γιατί εκείνη είναι η πρώτη που τα νέμεται και μετά οποιοσδήποτε τρίτος επισκέπτης. Αυτή την εμβάθυνση της σχέσης μας με τις τοπικές κοινωνίες προσπαθούμε να την καλλιεργήσουμε διαρκώς, κάνοντας είτε εκπαιδευτικά προγράμματα, είτε ξεναγήσεις, ενημερώσεις και διαλέξεις προκειμένου να ενημερώνεται η τοπική κοινωνία για τις δράσεις μας και να τις αποδέχεται. Ταυτόχρονα και σε θεσμικό επίπεδο επιδιώκουμε μέσω προγραμματικών συμβάσεων να συνεργαζόμαστε με τους Δήμους όχι μόνο γιατί υπάρχει ανάγκη χρηματοδότησης αλλά και γιατί έτσι, ο Δήμος καθίσταται ένας παράγοντας ο οποίος είναι συνδικαιούχος του αρχαιολογικού χώρου. Δημιουργούμε έναν δεσμό και αυτός είναι πιο σημαντικός από τα χρήματα».

Η Εφορεία δίνει ιδιαίτερη έμφαση και στη δημιουργία νέων Μουσείων.

«Ακριβώς. Αυτή τη στιγμή, το Μουσείο της Κύθνου, βρίσκεται στο τελικό στάδιο προετοιμασίας, το μεγάλο μας πρότζεκτ που είναι η νησίδα των μουσείων του Κάστρου Χώρας Νάξου έχει ακόμα δρόμο μπροστά του, αλλά προχωράει ικανοποιητικά και ετοιμάζεται επίσης το Μουσείο Κουφονησίου, όπου φέτος θα κάνουμε μια αρχαιολογική έκθεση για το Δασκαλιό της Κέρου και ελπίζουμε του χρόνου να μπορέσουμε να στήσουμε και τη μόνιμη έκθεση. Ταυτόχρονα, αναζητούμε κι άλλους χώρους για να αναπτύξουμε τις εκθέσεις μας. Τώρα, εργαζόμαστε για την επέκταση του Μουσείου Σίφνου, έχουμε βρει έναν νέο χώρο για το Μουσείο της Σερίφου και επίσης, ένα πολύ σημαντικό πρότζεκτ που ξεκίνησε φέτος είναι η επανέκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θήρας με την έκθεση της περίφημης «Κόρης της Θήρας». Πρόθεσή μας είναι κάθε νησί να έχει το μουσείο του, δηλαδή την κιβωτό της μνήμης του». Επιπλέον, από τότε που αναδιοργανώθηκε η Αρχαιολογική Υπηρεσία με τις ενιαίες Εφορείες (τέλος του 2014) ανακαινίστηκαν πολλά κτίρια, άλλα ριζικά όπως το Μουσείο της Μυκόνου και σε άλλα έγιναν μικρότερες επεμβάσεις. Στόχος μας είναι όποια μουσεία έχουν εκθέσεις που χρήζουν ανακαίνισης, να μπουν στο πρόγραμμα».

Υπάρχει παρόμοια πρόβλεψη και για το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σύρου;

«Το πρόβλημα στην περίπτωση αυτή είναι η έλλειψη χώρου. Δική μας σκέψη είναι η επέκταση του υφιστάμενου Μουσείου στο επίπεδο του Δημαρχιακού Μεγάρου. Αν μας δοθεί η δυνατότητα να απλώσουμε, έχουμε έτοιμο προς έκθεση σπουδαίο υλικό, που σήμερα βρίσκεται στις αποθήκες. Η Ερμούπολη είναι η πρωτεύουσα των Κυκλάδων, δεν μπορεί να μην έχει ένα μουσείο σύγχρονο».