Μαθητές της Γ’ Γυμνασίου της Σύρου δημιουργούν το οικογενειακό τους δέντρο με τη βοήθεια της Dr. Βιολέττας Χιονίδου και της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του νησιού

Οικογενειακή Ιστορία στην Ερμούπολη

Η παρουσίαση της ιστοσελίδας «Ιστορία της Οικογένειας στην Ελλάδα», που σχεδιάστηκε από την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Newcastle της Αγγλίας, Dr. Βιολέττα Χιονίδου αποτελεί μια φιλόδοξη και συνάμα ενδιαφέρουσα δράση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Σύρου - Ερμούπολης, η οποία απευθύνεται σε μαθητές της Γ’ Γυμνασίου.

Τα παιδιά θα κλείσουν προκαθορισμένο ραντεβού στη Βιβλιοθήκη την Τρίτη 24 Νοεμβρίου 2019 και δύο ημέρες αργότερα, η κ. Χιονίδου θα επισκεφτεί τους μαθητές στο χώρο τους.

Σκοπός της δραστηριότητας είναι κάθε μαθητής/μαθήτρια να ερευνήσει την ιστορία της δικής του/της οικογένειας, να δημιουργήσει το οικογενειακό του/της δέντρο και να μάθει για κάθε μέλος της οικογένειας, τους τόπους όπου έζησε το μέλος αυτό, καθώς και τον λόγο για τον οποίο μετακινήθηκε εκεί. Αυτό θα επιτευχθεί με την μέθοδο της Προφορικής Ιστορίας.

Οι μαθητές μπορούν να φέρουν στο μάθημα φωτογραφίες από τα μέρη όπου έζησαν κάποια από τα μέλη της οικογένειάς τους. Επιπλέον κάθε παιδί θα ερευνήσει το δικό του οικογενειακό δέντρο σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο «βάθος» και ίσως μέχρι το 1861. Στο πλαίσιο αυτό, θα αξιοποιηθούν η προφορική ιστορία και οι βάσεις δεδομένων των απογραφών πληθυσμού του 19ου αιώνα (οι απογραφές του 1861, 1870 και 1879 της Ερμούπολης και η απογραφή του 1861 για τη Μύκονο).

Συλλογή αντικειμενικών και ευρύτερων πληροφοριών

Όπως επισημαίνεται στην ιστοσελίδα της κ. Χιονίδου, ο καλύτερος τρόπος για να ξεκινήσει κάποιος την Ιστορία της οικογένειάς του είναι οι διεξοδικές συζητήσεις με μέλη της οικογένειάς του, τα οποία μπορούν να δώσουν οποιαδήποτε πληροφορία (ημερομηνίες και έτη γεννήσεως, τα ονόματα των αδελφών τους, των συζύγων τους, των παιδιών τους, πού και πότε μετακινήθηκαν). Οι ημερομηνίες που θα δώσουν, ίσως να μην είναι εντελώς ακριβείς, αλλά θα ενημερώσουν κατά προσέγγιση πότε συνέβη ένα συγκεκριμένο γεγονός. Για παράδειγμα, στις αρχές του 20ου αιώνα η βρεφική θνησιμότητα ήταν πολύ υψηλότερη από ότι είναι σήμερα. Σε πολλές ελληνικές κοινωνίες ήταν σύνηθες το βρέφος που γεννιέται να παίρνει το όνομα του παππού ή της γιαγιάς του. Αν το βρέφος αυτό πέθαινε, το επόμενο αγόρι ή κορίτσι που θα γεννιόταν στην οικογένεια, μπορεί και αυτό να έπαιρνε το ίδιο όνομα του παππού ή της γιαγιάς, καταλήγοντας έτσι να έχουμε  δύο καταγεγραμμένα νεογέννητα με το ίδιο όνομα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Συνεπώς, η εξακρίβωση του σωστού εγγράφου εξαρτάται από τη προσεκτική εξέταση του συγκεκριμένου εγγράφου (λ.χ. πιστοποιητικού γεννήσεως), αλλά και η διασταύρωση του με άλλα έγγραφα, όπως απογραφές πληθυσμών, πιστοποιητικά θανάτων κ.α.

Πέραν των πραγματικών πληροφοριών, υπάρχουν πάντα ιστορίες σχετικά με συγκεκριμένα γεγονότα ή συγγενείς (πού μετανάστευσαν, τι βίωσαν και τι δουλειά έκαναν στη νέα πατρίδα τους), που μπορεί να φανούν πολύ χρήσιμες. Οι Έλληνες μετανάστευαν συχνότερα σε περιόδους κρίσης παρά σε περιόδους ανάπτυξης. Καθώς η ελληνική ιστορία του 20ου αιώνα είναι γεμάτη με περιόδους οικονομικών, πολεμικών, επισιτιστικών, πολιτικών κ.α. κρίσεων, έτσι και η χώρα έχει βιώσει εκτεταμένα κύματα μετανάστευσης. Εκείνοι που δεν έφυγαν στο εξωτερικό, μετακόμισαν από τα χωριά στις πόλεις, με τους περισσότερους από αυτούς να μεταναστεύουν στην Αθήνα.

Απογραφές του Ελληνικού πληθυσμού

Από το 1951, οι απογραφές διενεργούνται τακτικά σε όλη τη χωρά ανά 10 περίπου έτη. Προηγουμένως, όμως,  απογραφές πραγματοποιούνταν σε ακανόνιστα χρονικά διαστήματα. Τα έτη, κατά τα οποία πραγματοποιήθηκαν απογραφές είναι: το 1861, το 1870, το 1879, το 1889, το 1896, το 1907,το  1920, το 1928 και το  1940. Μερικά από το διασωθέντα πρωτότυπα κατάστιχα των απογραφών  που παρέχουν ονομαστικές πληροφορίες  (π.χ. ονοματεπώνυμο, ηλικία και άλλες πληροφορίες, για κάθε κάτοικο του νησιού ή της κοινότητας) είναι από το 1861, 1870 και 1879. Ως εκ τούτου, αυτές είναι και οι πηγές που παρουσιάζονται λεπτομερώς στην ιστοσελίδα «Ιστορία της Οικογένειας στην Ελλάδα». Έως και σήμερα, δεν έχουν βρεθεί άλλα πιο πρόσφατα κατάστιχα ονομαστικών καταγραφών. Μόνο λίγα κατάστιχα από τις απογραφές είναι διαθέσιμα, ενώ ακόμη λιγότερα είναι αυτά που έχουν ψηφιοποιηθεί (βλέπε π.χ. τις απογραφές της Αμοργού του 1870 και 1879 και τη συλλογή απογραφών Μυκόνου, Ερμούπολης και Κυθήρων).

1861

Όλοι οι κάτοικοι κατεγράφησαν στην απογραφή του 1861. Σε κάθε άτομο αποδόθηκε ένας προσωπικός αριθμός (ο οποίος φαίνεται ως IND Number στη βάση δεδομένων). Κάθε άτομο καταγράφηκε στα βιβλία της απογραφής ως μέλος μια «οικογένειας»/ νοικοκυριού, με τον αρχηγό κάθε νοικοκυριού να σημειώνεται ως πρώτο μέλος.  Κάθε «οικογένεια» (όπως ονομαζόταν το εκάστοτε νοικοκυριό τουλάχιστο μέχρι και το 1920) διακρινόταν ξεκάθαρα από τα παρακείμενα νοικοκυριά. Στην περίπτωση της απογραφής της Μυκόνου το 1861, η διάκριση των νοικοκυριών πραγματοποιήθηκε με την απόδοση ενός ξεχωριστού αριθμού για κάθε νοικοκυριό καθώς  και με μια κενή γραμμή μεταξύ αυτών.

Ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις τα νοικοκυριά αποτελούνταν συνήθως από οικογένειες, αυτό δεν συνέβαινε πάντοτε. Έτσι για παράδειγμα, στην απογραφή της Ερμούπολης το 1861 και στο νοικοκυριό με αριθμό 1951 διέμενε η οικογένεια του ZANNH KOYFOYDAKH, η σύζυγος του, οι 4 κόρες του  και οι 2 γιοί του, αλλά ακόμα και η πεθερά του POYLOYDIA GLYTZH.

Εστιάζοντας στις ιδιαιτερότητες των καταγραφών των διάφορων περιοχών, φαίνεται ότι η απογραφή της Ερμούπολης παρέχει πληροφορίες για το αν κάποιος είναι δημότης (καταγεγραμμένος δηλαδή στο Δήμο της Ερμούπολης) ή ετεροδημότης (αν είναι καταγεγραμμένος σε κάποιον άλλο δήμο του Ελληνικού Κράτους, για παράδειγμα στην Άνω Σύρο, Μύκονο, κτλ.), αν το άτομο αυτό έχει καταγωγή από κάποιο μέρος εκτός του Ελληνικού Κράτους (για παράδειγμα από την Χίο, η οποία κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία) ή δεν ήταν καταγεγραμμένο στον δήμο. Σε αυτήν την περίπτωση καταγραφόταν ως Αλλοδαπός. Για παράδειγμα, η περίπτωση του ZANNH MAYROMATHS και της οικογένειάς του).

1870

Η απογραφή του 1870 διενεργήθηκε με τον ίδιο τρόπο με αυτόν της προηγούμενης απογραφής του 1861, με την εξαίρεση ότι τα ονόματα των ναυτών κατεγράφησαν στις λιμενικές αρχές στις οποίες ήταν ήδη εγγεγραμμένοι. Η συγκεκριμένη απογραφή παρέχει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη γλώσσα, το θρήσκευμα, την γνώση γραφής η όχι, τον τόπο γεννήσεως και καταγωγής και επιπλέον το άτομο στο οποίο ανήκε το σπίτι που διέμενε η οικογένεια. Για παράδειγμα, ο PANAGHS TZILALHS, ηλικίας 30 ετών  και σανδαλοποιός στο επάγγελμα, γεννήθηκε στη Χίο αλλά φαίνεται ότι μετακόμισε στην Ερμούπολη, λίγο πριν από το 1870 μαζί με τη γυναίκα του DESPOINA και τις τρεις κόρες του. Υποθέτουμε ότι, η οικογένεια του είχε μετακομίσει στην Ερμούπολη πρόσφατα καθώς η απογραφή αναφέρει ότι η νεότερη κόρη του EIRHNH, ηλικίας μόνο 1 έτους, είχε γεννηθεί στη Χίο. 

Μέχρι το 1878, μόνο οι άντρες ηλικίας από 18 έως 24 ετών ήταν υποχρεωμένοι να υπηρετήσουν στο στρατό. Πολλοί άνδρες ηλικίας από 18 έως 24 ετών απέκρυπταν την ηλικία τους ώστε να αποφύγουν την υποχρεωτική θητεία, δηλώνοντας ηλικίες μεγαλύτερες ή μικρότερες από 18 έως 24. Αυτό όμως είναι ένα πρόβλημα που επηρεάζει  μόνο τις απογραφές του 1861 και 1870.

1879

Η απογραφή του 1879 διενεργήθηκε με τον ίδιο τρόπο με αυτόν των δύο προηγούμενων,  με τη μόνη διαφορά ότι διήρκησε επτά ημέρες.