Διαφύλαξη ενός θρησκευτικού και καλλιτεχνικού θησαυρού

Δεκαεννέα εικόνες από ναούς της Σίφνου μεταφέρθηκαν στο Εργαστήριο Συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι απαιτούμενες εργασίες συντήρησης τους.

Η συντήρηση τοιχογραφιών, τέμπλων και φορητών εικόνων δεκατριών ναών στην Απολλωνία (Άγιου Σώζοντος, Αγίου Αθανάσιου, Ταξιαρχών, Υψώσεως Τιμίου Σταυρού, Μεταμορφώσεως Σωτήρος, Ιερού ναού Χριστού (Άγιον Μανδήλιον), Παναγίας Ουρανοφόρας, Αγίου Αντωνίου και Αγίας Παρασκευής, Ταξιαρχών Πέρα Γειτονιάς, Αγίου Αρτεμίου, Παναγίας Μπαρού και Αγίου Νικολάου) αποτελούσε υποχρέωση του Δήμου από το 2010, σύμφωνα με τον όρο του υπ’ αρ. 5634/5.3.2010 συμβολαίου, με το οποίο η Ιερά Μονής Βρύσης δώρισε, παραχώρησε, μεταβίβασε και παρέδωσε στο Δήμο Σίφνου δυο αγροτεμάχια στη θέση «ΦΥΡΟΓΙΑ» για την ανέγερση του σχολικού συγκροτήματος.

Στο πλαίσιο των εργασιών συντήρησης στο μοναστήρι της Παναγίας Χρυσοπηγής, που ολοκληρώθηκαν πριν από περίπου μία εβδομάδα, εκφράστηκε από πλευράς του Δήμου Σίφνου η ανάγκη εκπόνησης έκθεσης εκτίμησης των αναγκών συντήρησης των έργων τέχνης στους παραπάνω ναούς. Ο Διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δημήτρης Αθανασούλης δήλωσε ότι η υπηρεσία θα μπορούσε να αναλάβει την εν λόγω αρμοδιότητα και να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη συντήρηση των εικόνων, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση για τον Δήμο.

Σε προτεραιότητα οι εικόνες του Τιμίου Σταυρού

Μετά από την αποδοχή του σχετικού γραπτού αιτήματος του Δημοτικού Συμβουλίου Σίφνου, κλιμάκιο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων μετέβη στο νησί για να διενεργήσει αυτοψία στους υποδειχθέντες ναούς. Ο Προϊστάμενος του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, Ιωάννης Π. Σταϊκόπουλος, η υπεύθυνη των εργασιών συντήρησης του τέμπλου της Παναγίας Χρυσοπηγής Παναγιώτα Μπερδούση, η υπεύθυνη αρχαιολόγος του νησιού για εκκλησιαστικά και βυζαντινά θέματα Κατερίνα Καλαντζοπούλου, και ο υπεύθυνος για προϊστορικά και κλασικά θέματα της Σίφνου, κατέγραψαν όλα τα στοιχεία που απαιτούνταν για την ιεράρχηση των προβλημάτων αλλά και για τον ορισμό του χρονικού πλαισίου των εργασιών συντήρησης.

Τα στελέχη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων προχώρησαν σε μία προ-μελέτη, την οποία και κατέθεσαν στο Δημοτικό Συμβούλιο Σίφνου. Οι εικόνες που παραδόθηκαν στην υπηρεσία προς συντήρηση επιλέχθηκαν βάσει της κατάστασης διατήρησής τους και της ιστορικής αξίας τους. Η πλειοψηφία εξ’ αυτών προέρχεται από τον Ιερό Ναό Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (εικόνες δωδεκάορτου που βρίσκονται ψηλά στο τέμπλο και μία δεσποτική εικόνα της Παναγίας).

Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται στον κεντρικό πεζόδρομο της Απολλωνίας Σίφνου και ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο των μονόχωρων τρουλλαίων ναών. Η σημερινή μορφή του ανάγεται στον 17^ο αιώνα. Αποτελεί πολύ ενδιαφέρον και χαρακτηριστικό δείγμα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής των μεταβυζαντινών χρόνων, διότι η μορφή του εντάσσεται αρμονικά αλλά και ταυτόχρονα, κοσμεί τον παραδοσιακό οικισμό της Απολλωνίας.

Ο ναός ανήκει στον τύπο των μονόκλιτων τρουλλαίων βασιλικών και ειδικότερα στην παραλλαγή γ’ (κατά Δημητροκάλλη) όπου ο τρούλος του ναού στηρίζεται στις δύο κατά μήκος καμάρες και σε δύο τόξα, παράλληλα προς τον κατά μήκος άξονα του ναού, τα οποία διανοίγονται στο πάχος των πλάγιων τοίχων και ταυτόχρονα δημιουργούν τυφλά αψιδώματα κάτω από τον τρούλο. Ο τύπος αυτός αναφέρεται επίσης και ως εκφυλισμένη μορφή ναού σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, όπου τα πλάγια σκέλη έχουν συμπτυχθεί στις ελάχιστες διαστάσεις και διαμορφώνονται μέσα στο πάχος του τοίχου. Η κύρια όψη του ναού διαμορφώνεται στη νότια μακρά πλευρά, όπου η είσοδος και δίλοβο κωδωνοστάσιο. Εσωτερικά, διακρίνεται σε ιερό βήμα, κυρίως ναό και γυναικωνίτη στο δυτικό άκρο.

Από τις εικόνες του ναού, οι περισσότερες φαίνεται να χρονολογούνται στον 18^ο αιώνα με μόνη τη δεσποτική της Παναγίας Βρεφοκρατούσας (Ελεούσας) να καταγράφεται ως έργο καλής τέχνης του 17^ου αιώνα.  

Σύμφωνα με την έκθεση αξιολόγησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, επιβάλλονται η συντήρηση όλων των φορητών εικόνων και του τέμπλου, η κατάσταση του οποίου χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα επιβαρυμένη (επιφανειακές ρωγμές και εκδορές στο ξύλινο υποστήριγμα κ.α.).

Σε ιδιώτη η ανάθεση συντήρησης των τέμπλων

Για τη συντήρηση των ξυλόγλυπτων τέμπλων των ναών, η οποία κρίθηκε επιβεβλημένη στους περισσότερους εξ’ αυτών, συστήνεται η σύναψη συνεργασίας μεταξύ του Δήμου Σίφνου και ιδιώτη συντηρητή, ο οποίος θα πρέπει να διαθέτει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, που χορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Ο συντηρητής θα καταθέσει στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων μία τεχνική έκθεση-μελέτη, η οποία θα αποσταλεί στο τοπικό συμβούλιο Μνημείων Νοτίου Αιγαίου για να εγκριθεί και να ξεκινήσουν οι εργασίες υπό την επίβλεψη της υπηρεσίας

Λόγω της φετινής ιδιαίτερης συνθήκης του κορωνοϊού, εκτιμάται ότι οι εργασίες συντήρησης αρχαιοτήτων και έργων τέχνης από την Υπηρεσία θα διαρκούν πλέον περισσότερο χρόνο, καθώς για λόγους ασφάλειας δεν ενδείκνυται η ταυτόχρονη πολύωρη εργασία μεγάλου αριθμού συντηρητών στο χώρο του εργαστηρίου. Ωστόσο, στόχος της υπηρεσίας είναι η ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης των 13 εικόνων του Τιμίου Σταυρού της Σίφνου έως τον Μάρτιο του 2021 προκειμένου να μη λείψουν από τους κατοίκους και τους επισκέπτες του νησιού, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου.

Η έκθεση αξιολόγησης των αναγκών των 13 ναών της Απολλωνίας εκπονήθηκε από την αρχαιολόγο κα Αικατερίνη Καλαντζοπούλου και τη συντηρήτρια Αρχαιοτήτων & Έργων Τέχνης κα Παναγιώτα Μπερδούση, ενώ την επίβλεψη και το συντονισμό είχαν η κα Μαρία Ζ. Σιγάλα, Προϊσταμένη του Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων & Μουσείων, και ο κ. Ιωάννης Π. Σταϊκόπουλος, Προϊστάμενος του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης.

Ο Δήμος Σίφνου ευχαριστεί θερμά την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, τον Προϊστάμενο κ. Δημήτρη Αθανασούλη και το προσωπικό της Εφορείας για την πολύτιμη συνδρομή τους και στοχεύει στη διεύρυνση της συνεργασίας τους, το επόμενο διάστημα, με την υλοποίηση πολλών ακόμα δράσεων ανάδειξης σημαντικών μνημείων του νησιού.