Σύνδρομο Κασσάνδρας

Δεν ξέρω αν υπάρχει τέτοιο σύνδρομο στην Ψυχιατρική. Αν δεν υπάρχει όμως, πρέπει να δημιουργηθεί. Η Κασσάνδρα ήταν κόρη του Πριάμου και της Εκάβηςστην Τροία. Την ερωτεύθηκε ο Απόλλωνας και της χάρισε την ικανότητα να προβλέπει το μέλλον, ιδίως το ζοφερό μέλλον. Εκείνη όμως απέκρουσε τον έρωτά του κι αυτός την καταράστηκε: να μη γίνεται πιστευτή σε ό,τιορθά προφήτευε. Πρόβλεψε την καταστροφή που θα έφερνε στην πατρίδα της ο Πάρις, καθώς και το λάθος της εισαγωγής του δούρειου ίππου στην πόλη της. Μετά την άλωση της Τροίας, την πήρε μαζί του ο Αγαμέμνονας, γύρισε νικητής τροπαιοφόρος στην πατρίδα του τις Μυκήνες, όπου τον περίμεναν η γυναίκα του η Κλυταιμνήστρα μαζί με τον εραστή της, τον Αίγισθο, και τον δολοφόνησαν μαζί και την Κασσάνδρα.

Όταν λέω σύνδρομο Κασσάνδρας εννοώ την εσωτερική αντίφαση που υπάρχει. Κάποιος μπορεί να δει τη συμφορά που έρχεται όχι από κάποια υπερφυσική ικανότητα του Απόλλωνα, αλλά επειδή μπορεί να αξιολογεί ορθά ό,τι παρατηρεί. Δεν πείθει. Οι άλλοι δεν αλλάζουν συμπεριφορά. Και η συμφορά έρχεται. Και τότε η Κασσάνδρα υποφέρει διπλά και περίεργα. Από τη μια θλίβεται βαθύτατα από τη συμφορά που βρήκε αυτήν και τους ανθρώπους της. Από την άλλη, θριαμβολογεί που βγήκε σωστή: «Εγώ τάλεγα!» Και νιώθει ταυτόχρονα την πιο βαθιά θλίψη από τις ενοχές που στο μέσο της συμφοράς βρίσκει χώρο να αισθάνεται τη δευτεροβάθμια χαρά ότι βγήκε αληθινή στην πρόβλεψή της. Δεν αντέχεται.

Μπροστά στην καταστροφή που έρχεται βλέπω πολλές Κασσάνδρες. Μια κατηγορία είναι εκείνοι που σήμερα θριαμβολογούν, γιατί πρόβλεπαν την οικονομική – και όχι μόνο – κρίση που βιώνομε. Και κανένας δεν τους άκουγε.

Διαβάζω για παράδειγμα τι έλεγαν κάποιοι πριν από 3 δεκαετίες μεταξύ των άλλων: «Αντί να ενθαρρύνομε το κέρδος, ώστε να περισσεύουν λεφτά για νέες επενδύσεις και καλύτερες αμοιβές των εργαζομένων, το εμποδίζομε με κάθε τρόπο, με αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό των προβληματικών επιχειρήσεων και την απειλή των μαζικών απολύσεων, αφού οι βιομηχανικές μας επιχειρήσεις δεν μπορούν πια να επιβιώσουν…» Και να τώρα πού φθάσαμε! Βγήκαν σωστοί οι προφήτες. Υπήρχαν κι άλλοι βέβαια που επίσης πρόβλεπαν την καταστροφή που έρχεται. Έλεγαν πως όταν οι επιδοτήσεις που παίρνουν οι επενδυτές, αντί να γίνονται επενδύσεις, γίνονται βίλες με πισίνες, κότερα και κομποδέματα σε φορολογικούς εξωχώριους παραδείσους και σεντούκια, τι περιμένεις; Κι αυτοί προφήτευαν την καταστροφή που έρχεται. Κανένας δεν τους άκουγε. Και τους μεν και τους δε. Μόνο που η συνταγή για να αποφευχθεί ο όλεθρος φαίνεται διαμετρικά αντίθετη μεταξύ τους. Κι ακόμη πιο πρόσφατα άκουγα κάποιους να λένε: «Θα χαρώ να κερδίσει τις εκλογές η αριστερή κυβέρνηση, για να κυβερνήσει και, όπως είναι βέβαιο, να αποτύχει. Έτσι θα καταρρεύσει ο μύθος της καλής και αποτελεσματικής αριστεράς!». Σ΄ όλες αυτές τις περιπτώσεις οι Κασσάνδρες προβλέπουν την καταστροφή που είναι προ των πυλών. Και, παραδόξως, μαζί με τη θλίψη τους, χαίρονται που ήλθε η πτώση κι έτσι επιβεβαιώθηκαν οι προφητείες τους. Σε πιο ακραίες περιπτώσεις (που, παραδόξως, δεν είναι σπάνιες) επιδιώκουν την έλευση της καταστροφής. Έτσι θα επιβεβαιωθεί η πρόβλεψή τους. Το βλέπομε στην πολιτική.

Ένας πολιτικός ηγέτης πρόβλεπε πως, αν νικήσει ο αντίπαλος, θα έλθει το φρικτό χάος. Έχασε ο ηγέτης, εκλέχθηκε ο αντίπαλος, το χάος είναι προ των πυλών και τον ηγέτη τον κλώτσησε το ίδιο το κόμμα του. Ένας άλλος υποσχέθηκε τη νίκη απέναντι στους εταίρους αντιπάλους και τον παράδεισο για όλους εμάς που μας κυβερνά. Συνάσπισε έτσι όλη την Ευρώπη εναντίον του(μας) και έφερε σε μας την κόλαση. Άλλος ηγέτης ζήτησε από τους δικούς του να τον κάνουν αρχηγό, όχι διότι είναι ο καταλληλότερος να αντιμετωπίσει τη δεινή κατάσταση που βρισκόμαστε, αλλά διότι είναι ο καταλληλότερος να πάρει αυτός τη θέση του ηγέτη που έφερε την κόλαση, προς την οποίαν πορευόμαστε ήδη από πριν. Όλοι αυτοί προβλέπουν και διακηρύσσουν την καταστροφή που έρχεται αν επικρατήσει ο αντίπαλος. Άλλοτε δεν πείθουν σαν Κασσάνδρες και άλλοτε μπορεί να πείθουν. Σε όλες τις περιπτώσεις όμως κανένας τους δεν καταφέρνει να προδιαγράψει ένα σχέδιο για να δραπετεύσουμε από την κόλαση και να πορευθούμε πάνω στη γη, έστω και όχι στον παράδεισο.

Η δραπέτευσή μας απαιτεί θυσίες και ρίσκο. Προπάντων απαιτεί σχέδιο. Κι αυτό δε φαίνεται να το έχουν. Μα είναι τόσο ανίκανοι; Το έχω ξαναγράψει. Εντάξει, δεν προσδοκώ πολιτικές ηγετικές μεγαλοφυΐες. Πόσοι είναι αυτή τη στιγμή σ΄ όλο τον κόσμο μεγάλοι ηγέτες; Ωστόσο, κανένας τους δεν είναι για πέταμα. Τότε, αν δεν φταίνε αυτοί, ποιος φταίει; Ο λαός; Μα ο λαός είναι δεδομένος, οι ηγέτες του είναι οι ταγοί του. Τι μένει; Φταίει το σύστημα, ισχυρίζομαι. Ένα σύστημα που ωθεί τους πολιτικούς και τους πολίτες στο φαύλο κύκλο, στην παγίδα, μιας πελατειακής σχέσης, από την οποία μοιάζει σχεδόν αδύνατο να δραπετεύσουμε. Η αποκατάσταση ενός συστήματος που στηρίζεται στην παράδοσή μας, στην παράδοση των προγόνων μας που το επινόησαν μπορεί να είναι η μόνη ελπίδα μας, αν δεν είναι ήδη αργά. Οπωσδήποτε μας βγάζει από τον πελατειακό φαύλο κύκλο.

Η αμοιβαία αυτοκαταστροφική στάση μας μαζί με τις αφόρητες πιέσεις των εταίρων μας πουεύλογα την εκμεταλλεύονται προς όφελός τους, οδήγησε στην κρίση που βιώνομε εδώ και αρκετά χρόνια. Σ΄ αυτήν προστέθηκε σχεδόν απρόβλεπτα η προσφυγική κρίση: Χάος. Υπάρχει διέξοδος;

Υπάρχουν κάποιες σταθερές, όπως είναι η γεωγραφία μας, η ποικιλία του εδάφους μας και η θέση μας στο τρίστρατο μεταξύ των τριών παλαιών Ηπείρων. Έχω τονίσει την ανάγκη για το σχεδιασμό μιας ταλάντωσης από μια φάση λιτότητας με ανάπτυξη σε μια φάση κατανάλωσης με ύφεση και πάλι εξαρχής. Αντίθετα, ο συνδυασμός λιτότητας με ύφεση, που μας έχει επιβληθεί, είναι κατεξοχήν τοξικός. Έχω προτείνει εστίαση της ανάπτυξής μας εκεί όπου διασταυρώνονται οι ανάγκες, οι πόροι και η τεχνογνωσία μας. Όλα αυτά προϋποθέτουν αποφασιστικότητα και ετοιμότητα για πρωτοφανείς θυσίες. Προϋποθέτουν ακόμη αλλαγή συστήματος έτσι που να μη μας αυτοπαγιδεύει.

Μήπως προβλέπω και εγώ καταστροφή, όπως όλοι οι άλλοι, και θα χαίρομαι όταν θα έλθει, επειδή δεν με άκουσαν; «Εγώ τάλεγα!». Πάσχω λοιπόν από σύνδρομο Κασσάνδρας; Διαφέρω από τους άλλους καταστροφολόγους, ότι προτείνω λύση. Η θέση μου δεν είναι μόνο άρνηση, τι να μην κάνουμε, αλλά και θέση, τι να κάνουμε. Έστω και μετά την έλευση του (ό μη γένοιτο) ολέθρου.