Εμφύλιος

Όλο το απωθώ είτε μη έχοντας απαντήσεις είτε μη θέλοντας να ξύνω πληγές. Κι όμως δεν απαλλάσσεται κανένας από το σπυρί, αν δεν ανοίξει. Είμαι πολύ λίγος για να καθαρίσω τέτοιο απόστημα, εθνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό, πνευματικό. Ο εμφύλιος ήταν η μεγαλύτερη εθνική συμφορά ως τώρα μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Στοιχειώνει τις μνήμες όλων μας που τον βιώσαμε κι ακόμη περισσότερο των ελάχιστων μεγαλύτερών μου που επιβιώνουν. Και δεν σταματά εδώ. Μεταφέρεται στις επόμενες γενιές η συναισθηματική φόρτιση χρωματίζοντας κάθε πολιτική σκέψη μας, έστω και αν δεν έχει την ένταση εκείνης της εποχής. Τον εμφύλιο τον ξέρομε κυρίως από τις περιγραφές που κάνουν οι αντίπαλοι. Να κάποιες: «Στην κατοχή εγκλήματα έκαναν (σχεδόν;) μόνον οι αριστεροί». «Στην κατοχή συνεργάστηκαν με τον κατακτητή (σχεδόν;) μόνον οι δεξιοί». «Η Μακεδονία αποφασίστηκε από τους αριστερούς να αποσπασθεί από την Ελλάδα». «Η ανεπίσημη ιστορία γράφτηκε (σχεδόν;) μόνον από αριστερούς». «Στη διάρκεια του εμφυλίου καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν από την επίσημη κυβέρνηση μερικές χιλιάδες (σχεδόν;) μόνον αριστεροί». «Η παράδοση της Κύπρου στους Τούρκους έγινε από τους δεξιούς». «Ευτυχώς στον εμφύλιο επικράτησε η δεξιά· αλλιώς θα είμαστε τώρα Βουλγαρία ή Ρουμανία». «Βρισκόμαστε στη σημερινή δεινή κατάσταση (μόνον πάνω από τη Βουλγαρία και Ρουμανία κατά την ΕΛΣΤΑΤ), επειδή στον εμφύλιο επικράτησε η δεξιά» «Αν νικούσε η αριστερά θα μας έβαζε στο Σοβιετικό στρατόπεδο –που τελικά κατέρρευσε οικτρά.» «Η δεξιά εκχώρησε εθνική κυριαρχία σε ΝΑΤΟ, ΕΕ και στις Αμερικανικές βάσεις.» «Μόλις πάρει την εξουσία ένα αντιδεξιό κόμμα, προσπαθεί να δημιουργήσει κομματικό κράτος». «Ακόμη και με αντιδεξιά κυβέρνηση, την πραγματική εξουσία, στρατό, αστυνομία, δικαιοσύνη, ανώτερο κλήρο, την έχει η δεξιά. Κι από πίσω της οι ξένοι, όπως το 1967.» Δεν έχουν τελειωμό οι αλληλοκατηγορίες, που, όλες έχουν σπέρματα αλήθειας, χωρίς καμιά να είναι πέρα για πέρα αληθινή. Και δεν υπάρχει κριτής χωρίς προκατάληψη και με γενική αποδοχή για να αποδώσει ηθική δικαιοσύνη. Λέω ηθική, διότι η νομική έχει καλυφθεί, αφού οι όποιοι ένοχοι είναι σήμερα νεκροί και τα εγκλήματα παραγραμμένα. Άραγε, οι ιστορικοί έγραψαν όπως έγραψαν επειδή ήταν αριστεροί ή χαρακτηρίστηκαν αριστεροί επειδή έγραψαν όπως έγραψαν; Για τους δεξιούς όποιος δεν είναι δεξιός είναι κομμουνιστής ή – έστω – αριστερός. Και αντιστρόφως, για τους αριστερούς, όποιος δεν είναι αριστερός είναι φασίστας ή – έστω – δεξιός. Ακόμα και όποιος δεν παίρνει θέση ανήκει επικινδύνως στην αντίπαλη παράταξη. Μανιχαϊσμός. Προσπαθώ να είμαι απροκατάληπτος. Όμως ξέρω ότι δεν είμαι, χωρίς να ξέρω πού σφάλλω. Και οι αναγνώστες μου είναι προκατειλημμένοι και, αν έχουν το δεξιό στίγμα θα θεωρήσουν το κείμενό μου αριστερά προκατειλημμένο, αν έχουν αριστερό, δεξιά. Ουδετερότητα δεν υπάρχει: ενισχύει τον ισχυρό.

Ο εμφύλιος πόλεμος όμως έγινε. Ο ανταρτοπόλεμος είναι η πιο σκληρή μορφή πολέμου. Καθώς οι αντάρτες εξορισμού χτυπούν και φεύγουν, δεν διαθέτουν δική τους επικράτεια και επομένως δυνατότητα να διατηρούν αιχμαλώτους. Όποιος συλλαμβάνεται είτε προσχωρεί χωρίς αμφισβητήσεις ή εκτελείται. Έτσι φέρθηκαν οι αντάρτες σε κατακτητές και σε Έλληνες που θεώρησαν συνεργάτες τους.

Έχω ακούσει τις ιστορίες αρκετών αυτοπτών. Στην κατοχή κάποιοι Βλάχοι θέλησαν να κάνουν ανεξάρτητο κράτος. Οι άνδρες του Άρη τους διέλυσαν σκοτώνοντας πολλούς από αυτούς. Συνάντησα μια Βλάχα που είχαν εκτελέσει τα παιδιά της μπροστά της... Ένας απόστρατος φαντάρος μου περιέγραψε πως όταν μπήκε ο στρατός μας σε ένα χωριό, αφού είχαν φύγει οι αντάρτες, οι αξιωματικοί κάθισαν στο καφενείο να ξαποστάσουν. Κάποιος έφθασε ασθμαίνοντας καλώντας τους να τρέξουν στην εκκλησία. Δεν πρόλαβαν. Φθάνοντας είδαν τους Μάιδες να βγαίνουν κρατώντας το κεφάλι του παπά... Του κάναμε το τραπέζι. Όταν ήπιε λίγο παραπάνω, άρχισε να διηγείται ιστορίες του πατέρα του που ήταν πρωτοπαλίκαρο του Ζέρβα. Μας αφηγήθηκε με κάθε λεπτομέρεια πώς οι αντάρτες έκοβαν τα κεφάλια των αιχμαλώτων τους. «Τουλάχιστον ο πατέρας μου πρώτα τους εκτελούσε κι έπειτα τους αποκεφάλιζε…». Ήμουν τυχερός που έζησα στη Σύρο, όπου δεν υπήρξαν εκτελέσεις από τους κατακτητές ή από δικούς μας. Το πλήθος των κατοχικών θανάτων (τέταρτο ως όγδοο του πληθυσμού) οφειλόταν στην πείνα κυρίως, αλλά και σε καθημερινούς βομβαρδισμούς των Άγγλων. Οι βόμβες συνήθως έπεφταν στη στεριά αντί στα καράβια που βρίσκονταν στο λιμάνι. Η πείνα οφειλόταν κατά κύριο λόγο στη σχεδόν ανύπαρκτη παραγωγή του νησιού. Κι ο ιταλικός στρατός (περί τους 2000 ή παραπάνω) πεινούσε. Αυτό που μόλις τελευταία έμαθα από την ιστορική μελέτη της Αγγλίδας Sheila Lecoeur είναι ότι με διαταγή του Τσώρτσιλ είχε επιβληθεί εμπάργκο στη μεταφορά τροφίμων για να μην πέσουν στα χέρια του εχθρού. Με παρέμβαση του Ρούσβελτ τελικά επιτράπηκε να έλθει η ανθρωπιστική βοήθεια από τον Ερυθρό Σταυρό.

Τα τραγικά υπαρξιακά γεγονότα για ένα έθνος αποτελούν Ύβρη κατά του θείου και μεταβιβάζονται σαν βεντέτα από γενιά σε γενιά. Η Νέμεση για το ανήκουστο έγκλημα του Τάνταλου μεταβιβάστηκε στο γιο του τον Πέλοπα κι απ΄ αυτόν στον Ατρέα και μετά στον Αγαμέμνονα και τελικός αποδέκτης ήταν ο Ορέστης. Ήταν ο ίδιος θύτης και θύμα των πράξεών του. Κατήγορος και κατηγορούμενος μαζί! Πρωτοφανής η κατάσταση, πρωτοφανής και η κάθαρση που ακολούθησε. Μια και ο ίδιος δεν μπορούσε να αποδώσει δικαιοσύνη, κατέφυγε στην ανθρώπινη δικαιοσύνη των ενόρκων (κληρωμένων δικαστών) του Αρείου Πάγου. Κι αυτοί δεν έδωσαν λύση, καθώς ισοψήφισαν. Χρειάσθηκε θεία παρέμβαση, της Αθηνάς, για να αθωωθεί, αλλά και των Δελφών που του επέβαλαν τίμημα, «μέτρα».

Ξέρομε τι έγινε που νίκησε στον εμφύλιο η δεξιά. Δεν ξέρομε τι θα είχε γίνει αν είχε νικήσει η αριστερά. Βάσιμα όμως μπορούμε να υποθέσουμε πως θα είμαστε καλύτερα αν δεν είχαμε κάνει τον εμφύλιο. Ζούμε την πιο πρωτόγνωρη κρίση στην υπερτρισχιλιετή ιστορία μας. Μαζί θύτες και θύματα. Ποιο δικαστήριο να μας κρίνει; Είμαστε όλος ο λαός κατήγοροι και κατηγορούμενοι. Δεν μπορούμε να είμαστε μαζί και δικαστές. Χρειαζόμαστε ένα διεθνές δικαστήριο, με κληρωμένους δικαστές από όλο τον κόσμο. Το άλλο θα ήταν η διαχρονική Ιστορία, που όμως απαιτεί πολλές γενιές για να αποφανθεί, χωρίς τελικά ετυμηγορία. Έφταιγαν άραγε οι Αθηναίοι ή οι Λακεδαιμόνιοι για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο; Ένα τέτοιο δικαστήριο δεν θα αποφανθεί για την αθωότητα ή ενοχή, αλλά για το τίμημα («μέτρα») που θα πρέπει να πληρώσουμε.Στο μεταξύ έχομε χρέος στους απογόνους μας να επιβιώσουμε. Και να δεχθούμε, έστω προσωρινά, πως το άδικο δεν ήταν με τον νικητή ή τον ηττημένο, αλλά μ΄ αυτόν καθαυτόν τον εμφύλιο.