Θαύμα και τριαδική θεότητα

Προσπαθώντας να πείσει του επισκόπους της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου για το λάθος του Αρείου, πήρε ο Άγιος Σπυρίδωνας Τριθυμούντος ένα κεραμίδι, το έσφιξε, μια φλόγα πετάχτηκε πάνω, νερό έρρευσε κάτω και στο χέρι του έμεινε το χώμα. Όπως το κεραμίδι είναι νερό, χώμα και φωτιά, αλλά είναι Ένα, έτσι και ο Θεός είναι Ένας, αλλά τρισυπόστατος. Αυτά λέει η παράδοση. Αν υπάρχουν ίχνη αλήθειας σ΄ αυτή την ιστορία, μπορούμε να φαντασθούμε τον Άγιο να υποστηρίζει ξαναμμένος τις απόψεις του, παρομοιάζοντας το κεραμίδι με την Αγία Τριάδα και τους ακροατές του να νομίζουν πως βλέπουν όσα τους περιέγραφε με τα φλογερά λόγια του.

Η αγράμματη γιαγιά μου γνώριζε από παράδοση τα θαύματα των Αγίων και από εκείνην είχα πρωτακούσει το περιστατικό που περιέγραψα. Σήμερα μου γεννά ποικίλα ερωτήματα. Τι είναι θαύμα; Πώς μπορεί να γίνει κατανοητό το τρισυπόστατο της θεότητας σύμφωνα με την ορθόδοξη πίστη μας; Γενικότερα τι είναι μεταφυσικό;

Εκλογικευμένα, μπορώ να χρησιμοποιήσω λίγα στοιχειώδη μαθηματικά, για να ξεδιαλύνω κάποια πράγματα. Μηδενικές πιθανότητες υπάρχουν σε δύο περιπτώσεις: όταν κάτι είναι αδύνατο και όταν είναι απίθανο να γίνει. Ένα σακούλι έχει μέσα τους κλήρους 1-10. Όσο κι αν προσπαθώ, είναι αδύνατο να τραβήξω ένα κλήρο με τον αριθμό 11, εκτός αν πρόκειται για απάτη. Οι πιθανότητες Ρ εκφράζονται τότε με τον τύπο: P=0/x. Μηδενικές είναι οι πιθανότητες και να τραβήξω τον αριθμό 11 από ένα σακούλι που έχει μέσα όλους τους αριθμούς από το 1 ως το άπειρο (∞), δηλαδή P=x/∞. Τώρα όμως οι μηδενικές πιθανότητες σημαίνουν ότι αυτό είναι απίθανο, αλλά όχι αδύνατο. Κάποιον αριθμό θα τραβήξω. Γιατί όχι το 11; Αν μάλιστα κάνω άπειρες προσπάθειες, οι πιθανότητες από απίθανες γίνονται απροσδιόριστες: P=∞/∞. Συνεχίζοντας επάπειρον να τραβάω κλήρο, κάποτε, δεν μπορεί, θα τραβήξω και το 11. Ποιος όμως συνεχίζει να προσπαθεί για κάτι, όταν αυτό είναι απίθανο να συμβεί; Μόνον όποιος πιστεύει ότι τελικά θα τα καταφέρει. Αυτό είναι θαύμα, δηλαδή το να συμβεί κάτι το απίθανο, χάρη στη (συνήθως παράλογη) πίστη. Θαύμα δεν είναι να γίνεται το αδύνατο. Για όποιον πιστεύει στο Θεό, αυτό θα σήμαινε άρνηση από τον ίδιο το Θεό της βούλησής Του, των ίδιων των δικών Του νόμων, των νόμων της φύσης που είναι δημιούργημά Του.

Το άπειρο είναι μια καθαρά νοητή έννοια. Δεν υπάρχει άπειρο, υπάρχουν όμως ασύλληπτα μεγάλα μεγέθη. Ακόμη και το Σύμπαν γύρω μας δεν μπορούμε να το φαντασθούμε άπειρο. Η επικρατούσα σήμερα άποψη είναι ότι ο Κόσμος δεν δημιουργήθηκε πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια, όπως θα ερμηνεύαμε κατά γράμμα τη Γένεση, ούτε πριν από άπειρο χρόνο, αλλά πριν από 13,7 δισεκατομμύρια γήινα έτη. Στο διάστημα ενός τόσο μακρού διαστήματος ισχύουν σχεδόν όσα λέγαμε παραπάνω για το άπειρο. Οπωσδήποτε πολλά απίθανα μπορούν να συμβούν, ακόμη και η δημιουργία του Κόσμου. Να, κάπως έτσι. Τα στοιχεία του Σύμπαντος κινούνται τυχαία αέναα, λόγω του φυσικού νόμου της εντροπίας. Κάποια στιγμή σχηματίζουν τυχαία ένα μόρφωμα με εσωτερική τάξη. Την επόμενη στιγμή, το μόρφωμα θα αποσυντεθεί χάρη στην τυχαιότητα της εντροπίας. Όμως αναγκαστικά καθυστερεί λιγάκι. Όλα τα στοιχεία ενός μορφώματος μέσα στον όγκο του δέχονται δυνάμεις από τα διπλανά τους ίσες και αντίθετες που αλληλεξουδετερώνονται. Εξαιρούνται τα επιφανειακά στοιχεία του, που άλλες δυνάμεις δέχονται από μέσα και άλλες απέξω, με αποτέλεσμα να σχηματίζεται ένα προστατευτικό περίβλημα γύρω από το μόρφωμα. Κάθε οντότητα έχει τέτοιο περίβλημα: το ψωμί την κόρα, το γάλα την πέτσα, το αβγό το τσόφλι, το νερό την επιφανειακή τάση, τα κύτταρα την κυτταρική μεμβράνη, τα φυτά το φλοιό, τα ζώα δέρμα ή όστρακο κλπ. Στο μετρητό χρόνο που διατίθεται χάρη σ΄ αυτή την προστασία, πολλά μπορούν να συμβούν. Το κυριότερο είναι τούτο: Υπάρχουν ουσίες που είναι καταλύτες, δηλαδή η παρουσία τους ευνοεί τη δημιουργία ενώσεων, χωρίς να μετέχουν οι ίδιες στο τελικό αποτέλεσμα. Το υδρογόνο και το οξυγόνο έχουν τόση τάση να ενωθούν που όταν τελικά σχηματίσουν νερό, γίνεται έκρηξη. Κι όμως δεν ενώνονται, παρά μόνο αν υπάρξει ένα έναυσμα ή ένας καταλύτης, λευκόχρυσος σ΄ αυτή την περίπτωση. Μπορεί να τύχει τώρα, μέσα στα δισεκατομμύρια των ετών ένα μόρφωμα να έχει το ίδιο καταλυτικές ιδιότητες. Ακόμη μπορεί να τύχει να καταλύει την ένωση των τυχαίων στοιχείων γύρω του έτσι που να δομούν ένα μόρφωμα ίδιο ακριβώς με τον καταλύτη. Τώρα η ταχύτητα της δημιουργίας πολλαπλασιάζεται και φθάνομε στη ζωή, που η κυριότερη ιδιότητά της είναι η αναπαραγωγή του εαυτού της. Επισημαίνω εδώ ότι περιγράφω Πώς μπορεί να δημιουργήθηκε ο Κόσμος, όχι το Ποιος τον δημιούργησε. Στο Πώς απαντά η επιστήμη, στο Ποιος η θρησκεία. Απαντώντας σε διαφορετικά ερωτήματα, δεν μπορούν να αντιτίθενται. Η απάντηση στο Ποιος, δεν αντέχει σε καμιά λογική. Κάθε τι στον Κόσμο κάποιος το δημιούργησε, άρα τον Κόσμο κάποιος πρέπει να τον δημιούργησε: ο Θεός. Αν ισχύει αυτό όμως, το Θεό ποιος τον δημιούργησε; Γι΄ αυτό για το Θεό στηριζόμαστε στην αποκαλυπτική πίστη μας κι όχι στην επιστημονική γνώση μας που βρίσκεται εκεί όπου διασταυρώνονται το αισθητό με το νοητό.

Το αισθητό από όλους Εγώ μου γεννήθηκε με τη σύλληψή μου. Το νοητό Εγώ μου, αντιληπτό άμεσα μόνον από εμένα και όχι από άλλους, που μόνο το νοούν, το συμπεραίνουν, γεννήθηκε μόλις βγήκα στο φως και στον αέρα. Το κοινωνικό Εγώ μου, τη στιγμή που εισάχθηκα στην κοινωνία μου. Εγώ είμαι Ένας, αλλά τρισυπόστατος, λοιπόν. Με αξιόλογη ανεξαρτησία καθεμιάς από τις υποστάσεις μου. Το αισθητό Εγώ μπορεί να είναι ακρωτηριασμένο, το νοητό και το κοινωνικό Εγώ όμως είναι αναγκαστικά ακέραια. Το αισθητό και το νοητό Εγώ είναι μοναδικά, ανεπανάληπτα, ανόμοια· τα κοινωνικά Εγώ όμως είναι όλα ίδια και ίσα μεταξύ τους τη στιγμή της ένταξής τους στην κοινωνία. Το αισθητό Εγώ ζει στο φυσικό χρόνο και χώρο, το νοητό όμως ζει μόνο σε μια στιγμή, τώρα, και σε ένα σημείο, εδώ, όπου κι όποτε νάναι. Το τρισυπόστατο λοιπόν του ενιαίου Εγώ μπορεί να ανοίξει ένα παραθυράκι για να κατανοήσουμε το τρισυπόστατο του ενιαίου Θεού της Ορθοδοξίας. Ο Θεός, πνεύμα, είναι μόνον νοητός, ουδείς πώποτε Τον εώρακε. Ο Υιός που εγένετο σαρξ, αντιστοιχεί στο αισθητό Εγώ. Και το Άγιον Πνεύμα που μεταφέρει τη θεία βούληση στους πιστούς αντιστοιχεί προφανώς στο κοινωνικό Εγώ.