Μεταβατικό

Υπάρχουν καταστάσεις καλύτερες και χειρότερες, αλλά χείριστη είναι συχνά η φάση της μετάβασης. Η ποιοτική μετάβαση από χειρότερη σε καλύτερη κατάσταση απαιτεί δυσβάστακτες θυσίες. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να μην υπάρξει. Σημαίνει ότι πρέπει να είναι καλά σχεδιασμένη, ώστε και πιθανότητες επιτυχίας να έχει (αλλιώς η κακή κατάσταση γίνεται ακόμη χειρότερη) και να προχωρεί εκμεταλλευόμενη όλες τις νόμιμες αδυναμίες του παρόντος.

Συχνά τονίζω την υπεροχή της δημοκρατίας (κλήρωση των αρχόντων, κατά τον Αριστοτέλη) έναντι της υπάρχουσας (κομματικής) ολιγαρχίας (εκλογή των αρχόντων). Αυτή διεθνώς ονομάζεται ρεπούμπλικα, αλλά τη μεταφράζομε στη γλώσσα μας απατηλά ως δημοκρατία. Η κομματική ολιγαρχία μας είναι καλά θωρακισμένη με ένα Σύνταγμα που αποκλείει αλλαγές έξω από τα πλαίσια της ολιγαρχίας. Ειδικότερα, αν υπάρχουν Συνταγματικές αλλαγές αυτές θα γίνουν, κάτω από όρους, μόνο στα πλαίσια της (ολιγαρχικής) βουλής και δεν μπορούν να αφορούν τα θεμελιώδη άρθρα του Συντάγματος. Ωστόσο, ρωγμές υπάρχουν πάντοτε.

Πρώτο άρθρο: «Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα». Μα αν πηγάζουν ΟΛΕΣ οι εξουσίες από το λαό, από αυτόν πηγάζει και η εξουσία για αλλαγή του Συντάγματος και όχι αντίθετα, όπως ορίζει το Σύνταγμα. Το Σύνταγμα της ολιγαρχίας μας αυτοκατοχυρώνεται με το άρθρο 110: «Οι διατάξεις του Συντάγματος υπόκεινται σε αναθεώρηση, εκτός από εκείνες που καθορίζουν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος, ως Προεδρευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας…» Δεν περιλαμβάνεται το άρθρο 110 στις μη αναθεωρήσιμες διατάξεις. Εξάλλου, συνεχίζει το άρθρο, οι αναθεωρήσεις γίνονται από τη Βουλή. Για μια δημοκρατία όμως, η αναθεώρηση οφείλει να γίνει από ένα δημοψήφισμα, μετά από ευρεία ανοικτή συζήτηση. Οι ρωγμές που αναφέρθηκαν όμως υπάρχουν. Είναι ποικίλες με κορυφαίες: την αντίφαση στο άρθρο 1, που αναφέρθηκαν· το άρθρο 44· και το ακροτελεύτιο άρθρο: «Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων…». Το άρθρο 44 ορίζει: «Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας προκηρύσσει με διάταγμα δημοψήφισμα για κρίσιμα εθνικά θέματα…». Σ΄ αυτά όμως περιλαμβάνονται ένας πόλεμος, οικονομική καταστροφή, ακυβερνησία παρά την εξάντληση όλων των Συνταγματικών προβλέψεων κλπ.

Φαντάζομαι τη δύσκολη μεταβατική περίοδο σε στάδια, που, εννοείται, μπορούν να αλληλεπικαλύπτονται:

Προστάδιο, πριν ακόμη γίνει οποιαδήποτε κίνηση για μεταβολή Συντάγματος: Η ιδέα της δημοκρατίας απλώνεται σε όσο γίνεται μεγαλύτερη, κρίσιμη, μάζα λαού.

Στάδιο πρώτο: Στόχος η αλλαγή του άρθρου 110. Αρχίζει η πίεση. Ψήφος στο κόμμα που επαγγέλλεται προγραμματικά εκδημοκρατισμό του 110, αν υπάρξει. Χρησιμοποιούνται παράλληλα όλα τα Συνταγματικά επιτρεπτά μέσα, ομιλίες, απεργίες, συλλαλητήρια κλπ. Ποσοτικά μετρήσιμο μέσο είναι η αποχή από τις εκλογές. Λευκή ψήφος σημαίνει απόρριψη όλων των υποψήφιων κομμάτων. Αποχή όμως σημαίνει απόρριψη του συστήματος. Την τελευταία δεκαετία, αυξάνεται σταθερά η αποχή, που έφθασε το 45% στις τελευταίες εκλογές. Προσοχή, αυτό το πρώτο στάδιο, δεν πρέπει να αρχίσει πριν σχηματισθεί ένα ικανοποιητικό κρίσιμο μέγεθος λαού, όπως αναφέρθηκε στο προστάδιο. Αλλιώς υπάρχει κίνδυνος να κλονισθεί η υπάρχουσα κατάσταση και να αντικατασταθεί από άλλη χειρότερη (π.χ. μοναρχία, με βασιλεία, δικτατορία κλπ). Η "νόμιμη" κρατική βία κατά της λαϊκής κινητοποίησης, πολλαπλασιάζει τη βία. Η δικαιοσύνη όμως μπορεί να την αναγνωρίσει νόμιμη άμυνα εναντίον κατάχρησης εξουσίας και παρούσας απειλής.

Στάδιο δεύτερο. Λαϊκές συνελεύσεις με συνταγματολόγους που αγορεύουν υπέρ ή κατά, αλλά δεν ψηφίζουν. Έγινε πρόσφατα στην Ιρλανδία. Τέτοιες συνελεύσεις πρέπει να γίνουν όσο γίνεται περισσότερες σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, συνδικαλισμού, τελικά εθνικό. Σκοπό έχουν να διαμορφώσουν το πλαίσιο ενός δημοκρατικού Συντάγματος.

Στάδιο τρίτο. Η βάση του δημοκρατικού Συντάγματος είναι (Αριστοτέλης) ότι οι άρχοντες (βουλευτές, δικαστές) κληρώνονται, δεν εκλέγονται. Η εκλογή (ισχύουσα κομματική ολιγαρχία) έχει τα γνωστά μειονεκτήματα: Εκφραζόμαστε μια στιγμή κάθε 4 χρόνια υπογράφοντας λευκή επιταγή στους προεπιλεγμένους υποψηφίους. Εγώ νοιάζομαι για το δικό μου και λιγότερο για το συμφέρον του συνόλου, που αγνοώ. Αντίθετα, ο βουλευτής νοιάζεται για το σύνολο. Αλλά ο εκλεγόμενος φροντίζει να ικανοποιήσει τους ψηφοφόρους του, όχι το σύνολο. Αν κληρώνεται όμως, δεν έχει λόγο να μεροληπτεί.

Οι εκλεγμένοι βουλευτές, μπορεί να είναι «άριστοι» ή «χείριστοι» χωρίς δυνατότητα απαλλαγής από τους χειρίστους διότι η ετυμηγορία του λαού είναι αμετάκλητη. Αντίθετα, στη δημοκρατία οι κληρωμένοι βουλευτές μόνο τυχαία μπορεί να περιλαμβάνουν αρίστους σε αναλογία όση στο γενικό πληθυσμό∙ αν όμως κληρωθούν χείριστοι, μπορούν να αντικατασταθούν, καθώς δεν έχουν προκύψει από την αμετάκλητη βούληση του λαού. Οι εκλεγμένοι βουλευτές δεν είναι ελεύθεροι πολίτες, διότι έχουν δεσμεύσεις έναντι ψηφοφόρων και κόμματος. Κληρωμένοι οφείλουν να είναι και οι δικαστές (ορκωτά δικαστήρια). Σήμερα έχομε μικτά ορκωτά δικαστήρια, από λαϊκούς και τακτικούς δικαστές. Στην Αμερική τα ορκωτά δικαστήρια είναι αμιγώς λαϊκά. Σε μας ήταν αμιγώς κληρωτά ως το 1967. Επιπλέον, οι τακτικοί δικαστές δεν είναι ελεύθεροι πολίτες, διότι οι επικεφαλής τους ορίζονται από την (ολιγαρχική) κυβέρνηση. Γενικά, απουσιάζει στο υπάρχον σύστημα η ανεξαρτησία των τριών εξουσιών (εκτελεστικής/κυβέρνησης, δικαστικής και νομοθετικής/βουλής). Όλες υπακούουν στο κόμμα (κομματοκρατία).

Η εκτελεστική εξουσία πρέπει να είναι, ιδίως στις σημερινές συνθήκες, εκλεγμένη, διότι απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις. Υπάρχουν ποικίλες λύσεις στα μειονεκτήματα της δημοκρατίας. Παραδείγματα, Άμεση εκλογή του Προέδρου της δημοκρατίας. Εκλογές για ανάδειξη κομμάτων, που έχουν όμως περιορισμένες δικαιοδοσίες συγκριτικά με τις σημερινές. Υποστηρίζουν π.χ. το δικό τους υποψήφιο για την Προεδρία της Δημοκρατίας. Αυτός πάλι οφείλει να σχηματίσει κυβέρνηση. Αν δεν είναι ο ίδιος πρόεδρος της κυβέρνησης (πρωθυπουργός), οφείλει να αναθέσει την κυβέρνηση στο πλειοψηφούν κόμμα (δεδηλωμένη). Εκπρόσωποι κομμάτων έχουν το δικαίωμα να αγορεύουν στη βουλή υπέρ ή εναντίον μιας κυβερνητικής πρότασης, όχι όμως να ψηφίζουν. Για τη μείωση της δυνατότητας δημαγωγικών αποφάσεων μπορεί να υπάρχει μια Γερουσία, αποτελούμενη από τέως επικεφαλής των τριών εξουσιών, για θέματα με μακροχρόνιες συνέπειες, όπως αλλαγές στη διάθεση της γης, δικαιώματα μειονοτήτων κλπ. Επειδή είναι τέως, δεν έχουν δεσμεύσεις. Και επειδή είναι οι εκλεκτοί από τις τρεις ανεξάρτητες εξουσίες, έχουν, κατά τεκμήριο, την έγκριση του λαού, διαχρονικά όμως και όχι ευκαιριακά όπως οι κληρωμένοι βουλευτές.

Μένει ο εξωτερικός παράγοντας. Σήμερα είμαστε διεθνώς δεσμευμένοι. ΕΕ, ΝΑΤΟ, Αμερικανικές βάσεις, ασφυκτικές οικονομικές υποχρεώσεις κλπ. Δεν μου αρέσει καθόλου αυτή η κατάσταση, αλλά αδυνατώ να δω εύλογη εναλλακτική λύση. Οποιαδήποτε αλλαγή στο πολίτευμά μας οφείλει, επομένως, να διαβεβαιώνει πειστικά τους εταίρους μας ότι θα σεβαστούμε σχολαστικά τις διεθνείς δεσμεύσεις μας.

Με πολλή δουλειά των σκεπτομένων και συγκυρίες είναι δυνατή μια σχετικά ήπια μεταβατική φάση από μια χειρότερη σε μια καλύτερη κατάσταση.