Για τη Νίκη Γουλανδρή

Η Νίκη Γουλανδρή υπήρξε η σημαντικότερη προσωπικότητα της σύγχρονης Ελλάδας στον τομέα της Φυσικής Ιστορίας, της Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης και της Προστασίας της Φύσης. Κορυφαία Ελληνίδα, Γυναίκα της Ευρώπης και εμβληματική προσωπικότητα για την χώρα μας και τον Πολιτισμό της, διεθνής, όπως η Μαρία Κάλλας και ο Μάνος Χατζηδάκις. Στη μεταπολεμική περίοδο και στις «σκληρές» για τη χώρα μας δεκαετίες από το 1950 μέχρι το 1980, σε μιάν εποχή που οι έννοιες «περιβάλλον», «βιοποικιλότητα» και «οικολογία» ήταν απολύτως άγνωστες, η Νίκη Γουλανδρή και ο σύζυγός της Άγγελος ήταν αναμφισβήτητα οι πρώτοι Έλληνες που άρθρωσαν λόγο κι’ έκαναν έργο ζωής την έρευνα και την προστασία της φύσης. Με απίστευτη διορατικότητα αντιλαμβάνονται στις αρχές του 1960 ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες συνιστούν απειλή για το μέλλον του πλανήτη και της ίδιας της ανθρωπότητας και το 1964 καινοτομούν ιδρύοντας το πρώτο και σημαντικότερο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στη χώρα μας, κατά τα πρότυπα των μεγάλων μουσείων του κόσμου. Σε στενή συνεργασία με το Βρετανικό Μουσείο, οι κορυφαίοι επιστήμονες του οποίου έρχονται και θέτουν τις βάσεις, εκπαιδεύουν το προσωπικό και επιμελούνται την πραγματοποίηση του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, αλλά και με τα περισσότερα ανάλογα μουσεία της Ευρώπης και της Αμερικής, το ζεύγος Γουλανδρή πρωτοπορεί δημιουργώντας το σημαντικότερο μουσείο και ερευνητικό κέντρο, με τμήματα Βοτανικής, Θαλάσσιας και Χερσαίας Ζωολογίας, Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας στην Ελλάδα, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή.

Η Νίκη Γουλανδρή γεννήθηκε στην Αθήνα το 1925. Η οικογένειά της «αυστηρή, αλλά με φιλελεύθερο πνεύμα» όπως έλεγε η ίδια, της ενέπνευσε αστείρευτη τάση προς μάθηση και στοχασμό, καθώς και μεγάλη κοινωνική ευαισθησία˙ η παιδεία, ο λόγος και η ευγένεια των τρόπων της πηγάζουν από εκεί.

Στο οικογενειακό κτήμα, στην Κεφαλλονιά, εκείνη και η αδελφή της Μαριάννα αναπτύσσουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη φύση και σύντομα η περιέργεια του φυσιοδίφη γίνεται πάθος και επικεντρώνεται στα φυτά, εκείνα της ενδημικής ελληνικής χλωρίδας, τα οποία πρόκειται να αποτελέσουν το αντικείμενο της ζωγραφικής τέχνης της στο μέλλον.

Απόφοιτος της Γερμανικής Σχολής Αθηνών, σπούδασε πολιτικές και οικονομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με μεταπτυχιακές σπουδές πολιτειολογίας και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης (με καθηγητές τους διαπρεπείς φιλοσόφους Horkheimer και Adorno) και ειδικές σπουδές βοτανικής ζωγραφικής και προστασίας του περιβάλλοντος στο Εδιμβούργο. Διεθνώς αναγνωρισμένη βοτανική ζωγράφος, έχει φιλοτεχνήσει με επιστημονική ακρίβεια και μεθοδολογία περίπου 800 είδη φυτών που απαντώνται στην Ελλάδα, έχει επιμεληθεί και εικονογραφήσει βιβλία όπως το “Wild Flowers of Greece” (1969) του Κωνσταντίνου Γουλιμή, «Παιώνιες της Ελλάδος» (1983) και πολλά άλλα, τα οποία σήμερα είναι πλέον κλασικά έργα της παγκόσμιας βοτανικής βιβλιογραφίας. Έχει επίσης ζωγραφίσει για την πορσελάνη Limoges και για την Royal Copenhagen, καθώς και μαντήλια σε μετάξι για τον οίκο Hermés.

Το έργο ζωής της Νίκης Γουλανδρή και του συζύγου της Άγγελου είναι το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, το πρώτο και σημαντικότερο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην Ελλάδα, κατά τα πρότυπα του Βρετανικού Μουσείου (Φυσικής Ιστορίας) και των μεγαλύτερων μουσείων του κόσμου. Με οξυδέρκεια η Νίκη και ο Άγγελος αντιλήφθηκαν από πολύ νωρίς ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες θα αποτελούσαν πολύ σύντομα σοβαρή απειλή για το φυσικό περιβάλλον και το 1964 ίδρυσαν αυτό το πρωτοποριακό μουσείο στην Κηφισιά, το οποίο άνοιξε τις πύλες του για το κοινό περίπου δέκα χρόνια αργότερα κι’ έγινε επίκεντρο της έρευνας των φυσικών επιστημών καθώς και της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας μας και του κόσμου ολόκληρου. Κορυφαίοι ξένοι επιστήμονες του 20ου αιώνα προσκλήθηκαν, ήρθαν στη χώρα μας και οργάνωσαν το καινούργιο μουσείο, εκπαίδευσαν το προσωπικό και συγκρότησαν ομάδες εργασίας πεδίου και εργαστηρίου καθώς και, το κυριότερο πλεονέκτημα, συγκέντρωσαν και δημιούργησαν επιστημονικές συλλογές φυτών (το herbarium του Μουσείου υπήρξε από τα πλουσιότερα και σημαντικότερα στην περιοχή της Βαλκανικής Χερσονήσου), εντόμων, θαλάσσιων οργανισμών, πετρωμάτων, απολιθωμάτων, ερπετών, πουλιών και θηλαστικών. Το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας κρίθηκε επανειλημμένα από τον ελληνικό και διεθνή Τύπο ως το κυριότερο «μουσείο επιρροής» στην κοινή γνώμη, για την περιβαλλοντική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση.

Η εκπαιδευτική αποστολή του Μουσείου Γουλανδρή ολοκληρώθηκε και ενισχύθηκε εντυπωσιακά το 2001, στις 12 και 14 Ιουνίου, όταν εγκαινιάστηκε το Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης «Γαία», ένα τεράστιο οικοδόμημα αφιερωμένο στην ευαισθητοποίηση των επισκεπτών στη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος. Οι εκθεσιακοί χώροι του σχεδιάστηκαν σε συνεργασία με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. Μοναδικό, καινοτόμο και άρτιο αισθητικά, το Κέντρο χρησιμοποιεί με τον καλύτερο τρόπο τις νέες τεχνολογίες, οι επισκέπτες του συμμετέχουν ενεργά και τα εκθέματα υποστηρίζονται οπτικοακουστικά με μουσική, κινούμενα σχέδια και βίντεο.

Στο Κέντρο λειτουργούν εργαστήρια Βιοτεχνολογίας, Εδαφικής Βιολογίας και Βιοαναλυτικής Χημείας, στεγάζονται οι συλλογές Βοτανικής, Ζωολογίας και Υδροβιολογίας και ένα ισχυρότατο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο (1 : 300.000) είναι στην υπηρεσία των ερευνητικών εργαστηρίων. Εκπληκτική είναι η τεράστια, στρεφόμενη Γαία (σφαίρα) κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση της γήινης σφαίρας, το λογισμικό της οποίας είναι παγκόσμια μοναδικό.

Με τη λειτουργία του Κέντρου «Γαία», το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, στις αρχές της νέας χιλιετίας, συνεχίζει το έργο που ξεκίνησε η Νίκη Γουλανδρή.

Η Νίκη Γουλανδρή με τη στάση ζωής και το έργο της υπέδειξε συγκεκριμένους τρόπους συνύπαρξης του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, τρόπους που βασίζονται σε μια νέα φιλοσοφία, εμπνευσμένη από τις ανθρώπινες αξίες και την αρχαία ελληνική γραμματεία, την οποία γνώριζε σε βάθος.

Η σταδιοδρομία της Νίκης Γουλανδρή επιβεβαιώνει την πραγματοποίηση του οράματός της.

Το 1974 – 1975 διετέλεσε Υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών στην πρώτη μεταπολιτευτική κυβέρνηση Καραμανλή, με αποστολή της την μέριμνα και την αποκατάσταση των 200.000 προσφύγων της Κύπρου.

Το 1975 – 1981 διετέλεσε Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης, το 1989 – 1991 Αντιπρόεδρος του Ελληνικού Τουρισμού, το 1980 – 2002 Πρόεδρος του Σωματείου «Σώστε τα παιδιά» και το 1992 – 1995 Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Ερευνών Διεθνούς Ανάπτυξης (ID CR) του Καναδά.

Το 1992 υπήρξε Μέλος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στη Συνδιάσκεψη του Ρίο για το περιβάλλον, το 1993 – 1996 Μέλος της 12μελούς Διεθνούς Επιτροπής για τον Πολιτισμό και την Εξέλιξη της UNESCO, υπό την Προεδρία του κ. Perez de Cuellar, ενώ το 2003 υπήρξε Μέλος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας της Διάσκεψης του Γιοχάνεσμπουργκ.

Διακρίσεις που έχει λάβει. Η Νίκη Γουλανδρή έλαβε πολλές διακρίσεις σε αναγνώριση του έργου της:

• Τιμητική διάκριση της Ακαδημίας Αθηνών.

• Μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας του Λινναίου.

• Μέλος του τιμητικού καταλόγου των Ηνωμένων Εθνών “Global 500”.

• Εξελέγη από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα «Γυναίκα της Ευρώπης» το 1991.

• Επίτιμος Διδάκτωρ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού περιβάλλοντος, του Τμήματος Γεωπονίας και του Τμήματος Βιολογίας.

• Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης, του Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης και του Τμήματος Ειδικής Αγωγής.

• Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Uppsala, Σουηδία.

• Αντεπιστέλλον Μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών.

• Μέλος της Academia Europea.

Της έχουν απονεμηθεί.

• το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικα από την Ελληνική Πολιτεία.

• το Παράσημο της Légion d’ Honneur (offiicier) και

• το Παράσημο Τιμής, Σταυρός Α’ Τάξεως του Τάγματος της Αξίας από την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας.

Αχιλλέας Δημητρόπουλος

Από τα πρώτα στελέχη του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας – από το 1983 μέχρι το 1986 εξωτερικός συνεργάτης και από το 1987 μέχρι το 2009 μόνιμο στέλεχος του επιστημονικού επιτελείου του Μουσείου (Τμήμα Χερσαίας Ζωολογίας) – κι’ όλα αυτά τα χρόνια στο πλάϊ της Νίκης Γουλανδρή.