“Στην Ελλάδα κυριαρχεί η δικτατορία του εργολάβου”

Τη μονογραφία του με τίτλο “Δημήτρης Μανίκας. Αρχιτεκτονική 1968-2012”, παρουσίασε στο πλαίσιο της καθιερωμένης επίσκεψής του στη γενέτειρά του Σύρα, ο διακεκριμένος Έλληνας αρχιτέκτονας και καθηγητής επί σειρά ετών της Ανωτάτης Σχολής Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης.

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο χώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ερμούπολης, παρουσία του απερχόμενου Αντιπεριφερειάρχη Κυκλάδων, Γιώργου Πουσσαίου και του δημάρχου Γιάννη Δεκαβάλλα, οι οποίοι υποδέχτηκαν τον συγγραφέα μαζί με τον επιμελητή της έκδοσης, καθηγητή Ανδρέα Γιακουμακάτο.

Στο βιβλίο συγκεντρώνονται τα σημαντικότερα έργα του κ. Μανίκα, όπως οι μελέτες για το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, το Μουσείο της Ακρόπολης, την επέκταση της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, τη διαμόρφωση του μητροπολιτικού πάρκου στο Ελληνικό και την πλατεία Συντάγματος, η οποία υλοποιήθηκε κατά τα 2/3.

Με αφορμή την παρουσίαση του τόμου του στην πόλη όπου γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά του χρόνια, ο κ. Μανίκας άνοιξε την καρδιά του στην “Κοινή Γνώμη” και αναφέρθηκε στους ισχυρούς δεσμούς του με τον γενέθλιο τόπο του, στις “8+1 μελέτες” για την Ερμούπολη που παρουσίασε το 1994 με φοιτητές του από τη Βιέννη, αλλά και στην αρχιτεκτονική φυσιογνωμία των Κυκλάδων.

Μια ολόκληρη ζωή μέσα σε 216 σελίδες. Πώς αισθάνεστε που η επαγγελματική σας πορεία, πέρα από το μυαλό και την καρδιά σας, κατέχει αυτή τη στιγμή και μία θέση στη βιβλιοθήκη σας;

“Είναι πολύ βασικό και δημιουργικό για έναν αρχιτέκτονα, να μπορεί σε μια ορισμένη ηλικία να εκδώσει το σύνολο της δουλειάς του, γιατί διαφορετικά βλέπει το έργο του σε ένα βιβλίο και διαφορετικά την κάθε μελέτη ξεχωριστά, χωμένη σε κάποιο συρτάρι. Όλα αυτά τα χρόνια, το έργο μου δεν έχει χάσει καμία αξία. Παρά το γεγονός ότι πολλά έργα σύγχρονων αρχιτεκτόνων τροποποιούνται και κατεδαφίζονται για να μετατραπούν σήμερα σε καινούρια κτίρια, κανένα από τα δικά μου έργα στη Βιέννη, όπου ζω από είκοσι ετών δεν έχει καταστραφεί. Αυτό συμβαίνει, γιατί ασχολήθηκα ως επί τω πλείστον με αρχιτεκτονική αναπλάσεων, αλλά και με κοινωνική αρχιτεκτονική, όπως δύο παιδικοί σταθμοί, ο ένας εξ' αυτών για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Η ιδεολογία μου είναι ότι χτίζω για τον άνθρωπο, όπως θα έπρεπε δηλαδή να σκέφτεται κάθε αρχιτέκτονας, καθώς η αρχιτεκτονική είναι απλώς ένα κέλυφος, μια προστασία του ανθρώπου.

Την ίδια ποιότητα έχει επίσης η ανώνυμη αρχιτεκτονική, δηλαδή αυτά που μας άφησε η παράδοση εδώ στις Κυκλάδες, με εξαίρεση την Ερμούπολη, η οποία κατασκευάστηκε από αρχιτέκτονες εκείνης της εποχής. Τα υπόλοιπα νησιά, όπως η Ίος την οποία αγάπησα από την πρώτη στιγμή έχει σπίτια τα οποία έχτισαν οι κάτοικοι πέτρα-πέτρα ανάλογα με τις δυνατότητες και τη φυσιολογία του τόπου. Αυτά έχουν την ίδια αξία με τα μεγάλα κτίρια που βλέπουμε στην Ερμούπολη, στη Βιέννη, στην Αθήνα. Επομένως, είναι πολύ σημαντικό, να μην παραβλέπουμε και να μην υποτιμούμε τη λαϊκή μας αρχιτεκτονική. Αυτές είναι οι ρίζες μας και αυτές πρέπει να προστατέψουμε”.

Θεωρείτε ότι η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία των Κυκλάδων κινδυνεύει από τις συνεχείς προσπάθειες τουριστικής ανάπτυξης;

“Τουριστικά αυτοί οι τόποι έχουν αναπτυχθεί. Η αρχή του τουρισμού των Κυκλάδων και ο τρόπος με τον οποίο συστήθηκαν στον διεθνή κόσμο και ιδίως η Μύκονος και η Σαντορίνη ήταν ένα παραμύθι. Το 1958 παρουσιάστηκε το ντοκιμαντέρ “Η Ελλάδα η χώρα των ονείρων” με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και λίγο αργότερα ακολούθησε “Το παιδί και το δελφίνι”. Η διαφήμιση αυτή έγινε από ανθρώπους που είδαν τον χώρο, τον αγάπησαν και έχουν κυκλοφορήσει πολλά βιβλία με εικόνες των Κυκλάδων. Η ανάπτυξη έχει ήδη γίνει. Εκείνο που μας λείπει είναι η νοοτροπία, πώς μπορούμε να εξυπηρετήσουμε. Πρέπει να προσαρμοστούμε στις επιθυμίες του τουρίστα. Το βασικό στις Κυκλάδες είναι να εξυπηρετήσουμε και να προσέξουμε τον πελάτη. Ο πελάτης έχει πάντα δίκιο. Αν δεν γίνει αυτό, δυστυχώς θα τον χάσουμε”.

Ποια είναι η σχέση μας με την πρωτεύουσα των Κυκλάδων, την οποία επισκέπτεστε δύο φορές το χρόνο;

“Γεννήθηκα στην Ερμούπολη το 1938. Οι γονείς μου ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εδώ το 1923.Ο πατέρας μου έμαθε την τέχνη του ποτοποιού στο κατάστημα του Κριτσίνη και έπειτα άνοιξε το δικό του κατάστημα στην οδό Ερμού, μια παραδοσιακή υπέροχη ταβέρνα με βαρέλια. Μάλιστα, στο πατάρι του μαγαζιού είχε φιλοξενηθεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος όταν είχε έρθει να βγάλει το γυμνάσιο εδώ στη Σύρα. Έπειτα από το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο η Σύρα έπαθε μεγάλη καταστροφή και από 36.000 κατοίκους κατέβηκε στους 15.000. Αναγκαστήκαμε να πάμε στην Αθήνα, στη Νίκαια, όπου συνέχισα το Γυμνάσιο. Είκοσι ετών αποφάσισα να εγκαταλείψω την Ελλάδα με τη βοήθεια της μητέρας μου, εφόσον δεν υπήρχαν οι δυνατότητες για εισαγωγικές εξετάσεις εδώ στο Πολυτεχνείο. Η αγάπη μου προς την αρχιτεκτονική οφείλεται στο ότι ο αρχιτέκτων ξάδερφός μου είχε συνεργαστεί με τον Δημήτρη Πικιώνη στους δρόμους της Ακροπόλεως και όταν πήγαμε στην Αθήνα με έβαλε και σχεδίασα”.

Τι θέση κατέχει η Σύρος μέσα στο έργο σας;

“Μεγάλη. Αυτό το αναγνώρισα μεταγενέστερα, όταν γνώρισα τον Άρη Κωνσταντινίδη, έναν από τους πιο αξιόλογους αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα, ο οποίος πραγματικά μου κίνησε την αγάπη τόσο για την Αιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική, όσο και για την αρχιτεκτονική της Ερμουπόλεως. Επιπλέον, υπάρχουν αρκετές ομοιότητες ανάμεσα στην αρχιτεκτονική της Βιέννης και της Ερμούπολης. Όταν γνώρισα τον κ. Δεκαβάλλα και τον Αντώνη Μαρκουλή στη Βιέννη το 1993, τους έκανα μία πρόταση να γίνει αυτή η μελέτη από τους φοιτητές με χρηματοδότηση του Αυστριακού Υπουργείου Πολιτισμού . Οι “8+1 μελέτες για την Ερμούπολη” ήταν κάποιες αξιόλογες ιδέες των παιδιών για ορισμένα κτίρια, όπως το Λοιμοκαθαρτήριο. Ένας Πέρσης φοιτητής με πολύ ταλέντο είχε κάνει μια μελέτη για ξενοδοχειακό συγκρότημα, όπου θα στεγαζόταν το καζίνο, το οποίο πραγματοποιήθηκε τελικά σε μία πολύ ακατάλληλη θέση στο Λιμάνι. Είχαμε κάνει επίσης μία σκέψη και για να συνδεθεί η Ερμούπολη με τα Λαζαρέττα, με έναν δρόμο περιπάτου. Ωστόσο, τίποτα από αυτά δεν προχώρησε”.

Κατά τη γνώμη σας, ποιο ήταν το πρόβλημα;

“Εκείνο το οποίο συμβαίνει γενικώς στην Ελλάδα, η δικτατορία των εργολάβων. Οι αρχιτέκτονες κάνουν τη μελέτη, την παραδίδουν και έπειτα γίνεται διαγωνισμός ποιος θα πάρει την εργολαβία. Ο εργολάβος την αναλαμβάνει και κάνει ό,τι θέλει. Κανονικά, η επίβλεψη πρέπει να γίνεται από τον αρχιτέκτονα. Αρχιτέκτων σημαίνει αρχή της τέχνης. Τέχνη και επιστήμη. Η αρχιτεκτονική συνδυάζει τα πάντα. Είναι το ντοκουμέντο του πολιτισμού μας. Το θετικό για την Ερμούπολη είναι ότι δεν έχει αλλάξει ο χαρακτήρας της. Γιατί σε πολλές πόλεις, η νομοθεσία δίνει τη δυνατότητα στον ιδιοκτήτη να χτίσει έναν όροφο ή δυο ορόφους ώστε να φτιάξει μια οικοδομική γραμμή”.

Ποια είναι η γνώμη σας για τα αρχιτεκτονικά μνημεία της Ερμούπολης;

“Η Πλατεία Μιαούλη έχει μία φοβερή γραφικότητα. Καταλαβαίνω ότι είναι κατάλληλη για εκδηλώσεις όμως όλα αυτά πρέπει να γίνονται ήπια. Το να γίνει μία ωραία συναυλία κλασικής μουσικής είναι θεμιτό, αλλά ο πολύς θόρυβος που υπήρχε κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Λουκουμιού ήταν επικίνδυνος. Γενικότερα, η ηχορύπανση είναι πολύ επικίνδυνη για τις προσόψεις, τις βάσεις και τα θεμέλια των κτιρίων. Είναι σαν να γίνεται σεισμός. Αν συνεχιστεί αυτό, το δημαρχείο θα έχει πρόβλημα. Στην πλατεία του Αγίου Μάρκου στη Βενετία, την εποχή του '80 έκαναν μία συναυλία οι Pink Floyd, πρώτη και τελευταία. Δεν έγινε ξανά. Είναι ορισμένα πράγματα που επιστημονικά θα πρέπει να τα προσέξουμε γιατί θα επιφέρουν στο μέλλον σοβαρές επιπτώσεις”.

Σημειώνεται ότι το 2002 ο Δήμος της Ερμούπολης τίμησε τον κ. Μανίκα με την ανακήρυξή του ως επίτιμου δημότη και το 2008 με την απονομή του Μεταλλίου της πόλεως.