Προφύλαξη και ανάδειξη του μνημειακού αποθέματος

Ιδιαίτερη μέριμνα και εγρήγορση ως προς τη διαχείριση και προβολή του πολιτιστικού αποθέματος των Κυκλάδων επιδεικνύει το Υπουργείο Πολιτισμού με έμφαση στην ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων και μουσείων, καθώς και στην αναστήλωση σημαντικών μνημείων.

Στο πλαίσιο του 15^ου Περιφερειακού Αναπτυξιακού Συνεδρίου στη Σύρο, η υπουργός Πολιτισμού, Λυδία Κονιόρδου αναφέρθηκε στους βασικούς πυλώνες διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς των Κυκλάδων που εντάσσονται στο στρατηγικό σχεδιασμό του Υπουργείου για το συγκεκριμένο νησιωτικό σύμπλεγμα.

Εμβληματικού χαρακτήρα αρχαιότητες

Όπως τόνισε, τα μνημεία των Κυκλάδων αποτελούν ένα βασικό συστατικό του ελληνικού πολιτισμού, με εμβληματικού χαρακτήρα αρχαιότητες: ο κυκλαδικός πολιτισμός για την ελλαδική προϊστορία, η Δήλος για την κλασική Ελλάδα και η Νάξος για τον ελληνικό Μεσαίωνα του Βυζαντίου. Ταυτόχρονα, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του φυσικού τους περιβάλλοντος, το οποίο στις Κυκλάδες χαρακτηρίζεται από δύο βασικά στοιχεία: το πρώτο είναι το μοναδικής ομορφιάς τοπίο. Το δεύτερο είναι ο υψηλός κίνδυνος της μόνιμης αλλοίωσής του, ο οποίος οφείλεται αφενός στην μικροκλίμακα του κυκλαδικού τοπίου και αφετέρου στην αφόρητη πίεση για ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη.

Ως εκ τούτου, η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει συγκροτήσει ένα συνεκτικό σχέδιο τόσο για να προφυλάξει αυτή τη μοναδική κληρονομιά, όσο και για να την αξιοποιήσει ως κρίσιμο μέγεθος αειφορίας. Ανάμεσα στα δεκάδες κάστρα που προστατεύονται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων είναι τα κάστρα Σικίνου, Φολεγάνδρου, Σερίφου, Κιμώλου, Χώρας Μυκόνου, Παροικιάς Πάρου,  Χώρας Νάξου, Πλάκας Μήλου, και τα καστέλια της Σαντορίνης.

Επιπλέον, σήμερα εκτελούνται δύσκολα και σημαντικά έργα που συμπληρώνουν το δίκτυο επισκέψιμων μνημείων στα νησιά, όπως ο αρχαίος Πύργος Αγίας Μαρίνας Κέας με πιστώσεις του ΠΔΕ και το εμβληματικό παλίμψηστο αρχαίο μνημείο της Επισκοπής Σικίνου με πιστώσεις από το περιφερειακό πρόγραμμα του ΕΣΠΑ. Ταυτόχρονα πλήθος βυζαντινών ναών της Νάξου στερεώνεται με ίδια μέσα από την Υπηρεσία, ενώ με ιδιωτικές χορηγίες αποκαθίστανται εμβληματικά τοπόσημα των Κυκλάδων: ο εικονομαχικός ναός της Αγίας Κυριακής στην Νάξο και η μεγάλη στοά του Φιλίππου στην Δήλο. Η μεγαλύτερη ιδιωτική χορηγία κατευθύνεται σήμερα σε έναν από τους σημαντικότερους χώρους της Ελλάδας, στην προϊστορική πόλη του Ακρωτηρίου, με τις πιστώσεις της οποίας συντηρούνται οι περίφημες τοιχογραφίες.

Είκοσι έξι αρχαιολογικά μουσεία και συλλογές στις Κυκλάδες συγκροτούν το πυκνότερο δίκτυο μουσειακών υποδομών της επικράτειας, το οποίο έχει ανάγκη διαρκούς συντήρησης και ανανέωσης αλλά και επέκτασης ώστε κάθε Κυκλαδονήσι να διαθέτει την κιβωτό της ιστορίας του. Σύμφωνα με την υπουργό, η Εφορεία Κυκλάδων εκσυγχρονίζει σταδιακά τις εγκαταστάσεις και τις εκθέσεις, ενώ συμπληρώνει τα κενά του δικτύου ιδρύοντας μουσεία στα νησιά που δεν διαθέτουν: σε αυτό το πλαίσιο υλοποιείται με πόρους από το ΕΣΠΑ Ν. Αιγαίου το έργο της δημιουργίας Αρχαιολογικού Μουσείου στην Κύθνο, ενώ με ίδιους πόρους και χορηγίες οργανώνεται μουσειακή συλλογή στο Κουφονήσι. Στη Θήρα έχει ήδη ξεκινήσει η προετοιμασία για την ανακαίνιση του αρχαιολογικού μουσείου Θήρας και την δημιουργία ειδικής αίθουσας για να εκτεθεί για πρώτη φορά στο κοινό η κολοσσική δαιδαλική κόρη της Θήρας στο πλαίσιο της προγραμματικής με τον Δήμο. Το έργο θα αποδώσει στην Σαντορίνη έναν ακόμη πρώτης γραμμής πολιτιστικό πόλο ενισχύοντας τα ποιοτικά στοιχεία του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος του νησιού.

Στα νεότερα μνημεία ξεχωρίζουν οι μαρτυρικοί τόποι της Μακρονήσου και της Γυάρου, ζωντανές κιβωτοί της σύγχρονης ιστορίας μας, που έχουν χαρακτηριστεί από το ΥΠΠΟΑ ως Ιστορικοί Τόποι. Και τα δύο νησιά βρίσκονται υπό την μέριμνα του Υπουργείου Πολιτισμού και εξετάζονται όλες οι προτάσεις του Τμήματος Προστασίας Νεωτέρων Μνημείων και Κινητών Πολιτιστικών Αγαθών, για την αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων.

Προγραμματισμένα έργα

Κύρια προτεραιότητα του υπουργείου την τελευταία τριετία αποτελεί η αναβάθμιση των Αρχαιολογικών  Μουσείων Δήλου -  Μυκόνου. Για το σκοπό αυτό υπεγράφη το 2016 Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης με τον Δήμο Μυκόνου και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, με στόχο την  εύρυθμη λειτουργία του αρχαιολογικού χώρου της νήσου Δήλου και την ανάδειξη των μνημείων της Μυκόνου, την αναβάθμιση του κελύφους και των μόνιμων εκθέσεων των μουσείων Δήλου και Μυκόνου, καθώς και τη διοργάνωση εκθέσεων σε αυτά.

Τέλος, σημειώνεται ότι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων έχει συνάψει Συμφωνία-Πλαίσιο και με τον Οργανισμό Parco Archeologico di Pompei, με σκοπό την οργάνωση εργαστηρίων, εκθέσεων, ανταλλαγών επιστημονικού προσωπικού και συνεργασιών στο πλαίσιο των στερεωτικών και αναστηλωτικών εργασιών των μνημείων του αρχαιολογικού χώρου της Δήλου.

Εξίσου σημαντική είναι η δημιουργία νησίδας τριών μουσείων στο Κάστρο της Χώρας Νάξου. Το έργο, το οποίο θα ολοκληρωθεί το 2021 θα προσφέρει τόσο στην τοπική κοινωνία όσο και στους πολυάριθμους επισκέπτες του νησιού, τρεις αναβαθμισμένες αρχαιολογικές εκθέσεις σε τρεις διαφορετικούς χώρους εντός του κηρυγμένου ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου Κάστρου.          

Για τη Θήρα, η Εφορεία Αρχαιοτήτων προσβλέπει στην αναβάθμιση του αρχαιολογικού αποθέματος του νησιού και σε συνεργασία με το Δήμο Θήρας προωθείται η καθιέρωση του νησιού ως τουριστικού προορισμού για όλο τον χρόνο. Πρόσφατα (20/3/2018) το ΥΠΠΟΑ προχώρησε στη σύναψη διετούς Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτισμικής Ανάπτυξης με τον Δήμο και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, για την εκτέλεση του έργου  «Ανάδειξη μνημείων και μουσείων της Θήρας».  Στο πλαίσιο της εν λόγω Σύμβασης θα χρηματοδοτηθεί, μεταξύ άλλων, η ένταξη του περίφημου γλυπτού της «Κόρης της Θήρας» στο αίθριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θήρας. Οι προγραμματιζόμενες δράσεις θα ενισχύσουν την προσπάθεια ένταξης του μνημειακού αποθέματος της Θήρας στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, καθώς και στον Οργανισμό των Πόλεων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Στην Κύθνο, η οργάνωση του Αρχαιολογικού Μουσείου, μέσω της μετατροπής του ανενεργού Δημοτικού Σχολείου της Χώρας του νησιού σε μουσείο, εντάχθηκε ως έργο τον Αύγουστο του 2016 στο «Ε.Π. ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 2014-2020» και η λήξη του προγραμματίζεται στα τέλη του  τρέχοντος έτους. Η αλλαγή χρήσης του κτηρίου (Παλαιό Δημοτικό Σχολείο) σε Μουσειακό χώρο αντιμετωπίζει το υφιστάμενο κέλυφος λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερη ταυτότητά του ως νεοκλασικό και στοχεύει στην ανάδειξη των ιδιαίτερων αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών του.

Νέα μουσειακή υποδομή προτίθεται να οργανώσει η αρμόδια Εφορεία και στα Κουφονήσια, με τη δημιουργία Κέντρου Ενημέρωσης - Αρχαιολογικής Συλλογής στο κτήριο του πρώην Δημοτικού Σχολείου Άνω Κουφονησίου. Στον συγκεκριμένο χώρο, αφού πραγματοποιηθούν οι δέουσες εργασίες, θα εκτεθούν τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα του περίφημου κυκλαδικού πολιτισμού που άνθισε στο Αιγαίο 5000 χρόνια πριν, με κέντρα τα Άνω και Κάτω Κουφονήσια, την Κέρο και το Δασκαλιό.

Στη Σίκινο έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό πρόγραμμα Ν. Αιγαίου 2014-2020 η Στερέωση και αποκατάσταση ναού Επισκοπής Σικίνου (ΕΣΠΑ), με προυπολογισμό 750.000 ευρώ, ενώ στο πλαίσιο κατασκευής και διαμόρφωσης του νέου λιμανιού στη Σχοινούσα, υπάρχει ενεργή Προγραμματική Σύμβαση με το Δήμο Νάξου, για την «Προστασία, Διαμόρφωση και ανάδειξη ανασκαφής στο χώρο των χερσαίων εγκαταστάσεων του νέου λιμανιού της Σχοινούσας». Οι εργασίες προβλέπεται να ολοκληρωθούν με τη λήξη του έτους.

Στη θέση «Βρυόκαστρο» που ταυτίζεται με την αρχαία πόλη της Κύθνου διενεργείται συστηματική ανασκαφή από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας) σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Τέλος, μετά την αποκατάσταση του ναού με χορηγία της οικογένειας Μαρτίνου συντηρήθηκε το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ι. ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στη Χώρα Κύθνου, 17ου αιώνα, με το σύνολο των εικόνων του.

Στην Πάρο, που πέρα από την αρχαία παρακαταθήκη της αποτελεί και αγαπημένο προορισμό για θρησκευτικό τουρισμό, δρομολογείται η αναστήλωση του αιθρίου για την δημιουργία Γλυπτοθήκης στο υπερώο της Παναγίας Εκατονταπυλιανής, μιας από τις σημαντικότερες παλαιοχριστιανικές εκκλησίες του ελλαδικού χώρου και τοπόσημου της πρωτεύουσας του νησιού Παροικιάς. Τέλος προγραμματίζεται η αναστήλωση των κελιών του Φραγκομονάστηρου στην Παροικιά Πάρου και η λειτουργία του ως Βυζαντινού Μουσείου σε συνεργασία με το Ιερό Προσκύνημα Παναγίας Εκατονταπυλιανής  και το Δήμο Πάρου, ενώ εξελίσσονται οι ανασκαφές και οι αναστηλωτικές εργασίες στο Δεσποτικό Αντιπάρου.