Μάνος Ελευθερίου

Στη μνήμη του Μάνου Ελευθερίου κυκλοφόρησε από το βιβλιοπωλείο ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ των Αθηνών, το βιβλίο “Μαλαματένια Λόγια”. Το βιβλίο έγινε με καταγραφή και επιμέλεια του Σπύρου Αραβανή και του Ηρακλή Οικονόμου, που ήταν δύο καλοί φίλοι του Μάνου, του οποίου ιδιαίτερα θαύμαζαν και εκτιμούσαν τα θαυμάσια γραπτά του. Το βιβλίο περιέχει ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό και χειρόγραφά του, αλλά και ημερολόγιά του.

Στον πρόλογο του βιβλίου οι δύο φίλοι του δημοσιογράφοι έγραψαν: “Η ιδέα να καταγράψουμε, συνομιλώντας με τον Μάνο Ελευθερίου, τη βιογραφική (μυθ)ιστορία του μας ήρθε όπως έρχονται οι ωραίες ιδέες. Τυχαία, μια αυγουστιάτικη βραδιά στις κοινές μας διακοπές, το 2010. Τον γνωρίζαμε ήδη μερικά χρόνια, έχοντας αναπτύξει μια φιλική σχέση. Τον ξέραμε όμως καλά, πολλά χρόνια νωρίτερα, μέσα από το έργο του, που είχε σημαδέψει τη νεότητά μας. Όταν του αποκαλύψαμε, Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου, τις προθέσεις μας, (να ακούσουν, αν ήθελε, την ιστορία της ζωής του) δεν απάντησε τίποτα σαφές. Μόνο αυτό: “Σας περιμένω την Κυριακή στις 10:30'”. Μέχρι το τέλος των συναντήσεών μας, το 2013, κανείς από τους τρεις μας δεν ήξερε ακριβώς γιατί ανταμώναμε τα κυριακάτικα πρωινά, στο σπίτι του στο Νέο Ψυχικό... Όταν το 2016, είχαμε πια διαμορφώσει το υλικό των απομαγνητοφωνημένων συνομιλιών, αρχίσαμε δειλά δειλά να ρωτάμε για τη μελλοντική τύχη αυτών των αφηγήσεων, που και ο ίδιος είχε διαβάσει...

Τελικά σήμερα, οκτώ χρόνια μετά το τέλος των συναντήσεών μας και τρία χρόνια από το θάνατό του... αποφασίσαμε να προχωρήσουμε στην έκδοση του βιβλίου με τη μορφή μιας ρέουσας αφήγησης, η οποία ξεκινά με την πρώτη του μνήμη: “Πρέπει να ήμουν πολύ μικρός. Μια γυναίκα χωρίς πρόσωπο πρέπει να ήταν η μάνα του πατέρα μου. Φορούσε μακρύ καφέ φόρεμα. Τη θυμάμαι μέχρι το στήθος, το πρόσωπό της καθόλου... Ύστερα από λίγο καιρό πέθανε. Είναι η πρώτη εικόνα που έχω στη μνήμη μου...”

Στο παράρτημα του βιβλίου υπάρχουν σελίδες από τα προσωπικά του ημερολόγια. Ιδιαίτερα ευχαρίστησαν την αδελφή του Μάνου την κ. Λιλή Ελευθερίου, ο κ. Αραβανής και ο κ. Οικονόμου, για την εμπιστοσύνη της απέναντι τους, προσφέροντας τους κείμενα και φωτογραφικό υλικό του Μάνου.

Από τα κείμενα του Μάνου

“Γεννήθηκα Μάρτη του 1938. Σε ένα μεγάλο σπίτι, διώροφο, νεοκλασικό, μέσα στην Ερμούπολη. Δεν υπάρχει σήμερα. Αργότερα η μητέρα μου αγόρασε ένα νεοκλασικό με έναν ωραίο κήπο... Τον πατέρα μου τον γνώρισα μεγάλος, έξι χρονών πρέπει να 'μουνα. Λόγω του πολέμου είχε αποκλειστεί στο εξωτερικό και δεν μπορούσε να έρθει στην Ελλάδα.

Όταν επέστρεψε, το 1945, έμεινε μαζί μας μέχρι το 1952... Με τα αδέλφια μου είχα άψογη συνεργασία και αγάπη.

Πρώτος ήμουν εγώ, μετά η Αγγελική, ύστερα ο αδελφός μου ο Στέλιος και τελευταία η Λιλή. Ο καθένας είχε τα δικά του. Η μεγάλη μου αδελφή έγινε ηθοποιός. Έχει γράψει και στίχους, κύκλους τραγουδιών με τον Θεοδωράκη και είναι καλλίτερη ποιήτρια από εμένα. Ο αδελφός μου έμαθε μουσική, έπαιζε στη μπάντα του Χαλανδρίου σχεδόν μέχρι το τέλος. Η μικρή σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι, έγινε ζωγράφος και ζει από αυτό...

Η πρώτη μνήμη που μου έρχεται σήμερα, όποτε πηγαίνω στη Σύρο, είναι αυτά τα παιδικά μου χρόνια. Μια σκηνή με τον πατέρα μου, να διασχίζουμε τον δρόμο... Πρώτη μέρα στο σχολείο, μπήκα στο προαύλιο και η μαμά μου μίλησε με μια κυρία και είπε: “Θα σου γνωρίσουμε έναν συμμαθητή σου που λέγεται Γιώργος Σαρλής”. Γίναμε φίλοι. Έγινε καθηγητής στη Γεωπονική. Με τους συμμαθητές μου έχω διατηρήσει σχέσεις μέχρι σήμερα...

Στη ζωή μου γενικά είχα και έχω σπουδαίους φίλους.

Τον Οκτώβρη του 1953

έγραψα το πρώτο μου ποίημα, ήταν για τη Σύρο, ομοιοκατάληκτο! Από μια στιγμή και πέρα δεν με ενδιέφερε τίποτα άλλο. Θυμάμαι ότι έφευγα από το σχολείο και πήγαινα σπίτι μου για να γράψω το ίδιο ποίημα εκατό φορές. Στις αρχές του 1960 κυκλοφόρησαν τα δύο πρώτα μου βιβλία με διηγήματα. Γράφτηκαν πολύ καλές κριτικές από τον Ηλία Βενέζη, τον Γιώργο Θεοτοκά και τον Ι. Παναγιωτόπουλο. Το 1964 βγήκε σε κυκλοφορία το πρώτο μου τραγούδι, οι “Ρημαγμένοι κήποι”...

Τα τραγούδια του “Αγίου Φεβρουαρίου” τα έγραφα για τον Μίκη Θεοδωράκη και ήξερα ότι θα του άρεσαν, επειδή η μητέρα του ήταν από το Τσεσμέ της Μικράς Ασίας...

Ο “Άγιος Φεβρουάριος” δεν μιλά μόνο για την καταστροφή της Σμύρνης, αλλά και για ότι χάνουμε οριστικά, όπως η Σμύρνη...

Όταν έφυγα από τη Σύρο, αισθάνθηκα σαν να έχανα τη Σμύρνη. Το “σπίτι στην ανηφοριά” είναι στη Σύρο... οι “τζαμαρίες” είναι στη Σύρο, οι “δρόμοι γεμάτοι πιπεριές” είναι στη Σύρο... Εικόνες από τη Σύρο έχω χρησιμοποιήσει πάρα πολλές και στα ποιήματά μου και στα πεζά. Και στα τραγούδια μου επίσης, αλλά χωρίς να αναφέρονται συγκεκριμένα... Ο “Άγιος Φεβρουάριος” πρέπει να πούλησε χιλιάδες δίσκους. Και σήμερα ακόμη πουλάει...

Μεγάλη επιτυχία έγινε και το “Άλλος για Χίο τράβηξε...”. Η επιτυχία τους, όπως ανέφερε ο ίδιος ο Μάνος, οφείλεται στη μελωδία, η οποία σήκωσε το τραγούδι”. Αυτό το τραγούδι είχε και έχει έως σήμερα τεράστια επιτυχία!

“Τα λόγια και τα χρόνια” ξεχώρισαν αμέσως, αγαπήθηκαν ακούστηκαν και ακούγονται με ενθουσιασμό.

“Μαλαματένια λόγια στο μαντίλι,

τα βρήκα στο σεργιάνι μου προχθές”

Η λέξη “μαλαματένια” δεν είναι του Σεφέρη... Τη λέξη τη “βούτηξα” από τον Βάρναλη. Είχε διαβάσει η Κυβέλη από τους στίχους του: “Μες στα μαλάματα μια νύφη ξαγρυπνά”. Αγαπήθηκε, θαυμάστηκε αυτό το τραγούδι και ακούγεται έως σήμερα με ιδιαίτερη συμπάθεια.

Τα “Παραπονεμένα λόγια” γράφτηκαν για τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα. Η μεταξύ τους φιλική σχέση ήταν άριστη. Ο Νταλάρας ήταν πάντα ένας πολύ καλός και αγαπητός φίλος του Μάνου.

Στην θαυμάσια και εξαίσια αδελφή του Μάνου Λιλή Ελευθερίου οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ και για το βιβλίο “Μαλαματένια λόγια” με γραπτά υπέροχα κείμενα του Μάνου, που μου έστειλε. Με τη φιλική κάρτα της που έγραψε: “Στην καλή φίλη Μαίρη Ρώτα, τα μαλαματένια λόγια του Μάνου”.

Τρίτη 7 Ιουνίου 1994

Σ' ένα Ημερολόγιο του Μάνου Ελευθερίου είχε γραφτεί: “Αυτή η θαυμάσια, η εξαίσια αδελφή μου η Λιλή. Αύγουστος. Ο θαυμάσιος, ο εξαίσιος αδελφός μου ο Στέλιος. Πόσο λίγο, πόσο λίγο, πόσο λίγο πέρασαν – τους πέρασα – σ' αυτά τα ημερολόγια όλα αυτά τα χρόνια.

Ευχαρίστησε και άλλους σπουδαίους φίλους του και βέβαια ιδιαίτερα τον Γιώργο και την Άννα Νταλάρα.