Αρχαιολογικές επισκέψεις στις Μικρές Κυκλάδες

Εκτενές αφιέρωμα στις Μικρές Κυκλάδες και τον αρχαιολογικό πλούτο που αυτές εμφανίζουν, πραγματοποίησε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, μέσα από διαδοχικές αναρτήσεις στην επίσημη σελίδα της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στο πλαίσιο των αρχαιολογικών επισκέψεων στα νησιά των Κυκλάδων και με το φετινό ταξίδι να έχει ξεκινήσει από την Άνδρο, η ομάδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων ταξίδεψε μέχρι στιγμής στην Αντίπαρο, την Κέα και αυτές τις ημέρες πραγματοποιεί επισκέψεις στα νησιά των Μικρών Κυκλάδων.

Ακολουθούν οι αναφορές της Εφορείας Αρχαιοτήτων για τα μικρά νησιά με τον τεράστιο αρχαιολογικό πλούτο:

Κέρος

Η Κέρος αποτελεί αρχαιολογικά το σημαντικότερο νησί του συμπλέγματος των Μικρών Κυκλάδων. Παρά τη μεγάλη της έκταση, παραμένει ακατοίκητη και είναι κηρυγμένος ως αρχαιολογικός χώρος απολύτου προστασίας.

Κατά τη δεκαετία του 1950 και 1960 στο νησί παρατηρείται εκτεταμένη αρχαιοκαπηλική δράση ενώ από το 1963 αρχίζουν συστηματικές έρευνες, που επιδιώκουν να σκιαγραφήσουν την αρχαιολογική του σημασία.

Η Κέρος αποτέλεσε σημαντικό κέντρο του Κυκλαδικού πολιτισμού (3.200 - 2.000 π.Χ.), και δυο σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις το επιβεβαιώνουν. Ένα αδιατάρακτο σύνολο ηθελημένα σπασμένων κυκλαδικών ειδωλίων που ήρθε στο φως στο δυτικό άκρο της Κέρου, πιθανώς αποτελούσε έναν «ιερό» τόπο στον οποίο ταξίδευαν οι Κυκλαδίτες της εποχής για να αποθέσουν τμήματα μαρμάρινων ειδωλίων, συμμετέχοντας σε μια τελετουργικού χαρακτήρα διαδικασία.

Η σημασία του «ιερού» αυτού χώρου είναι πιθανόν ο λόγος που πλησίον του θα ανθίσει ο σημαντικός Πρωτοκυκλαδικός οικισμός του Δασκαλιού, μία βραχώδης και απόκρημνη σήμερα νησίδα που τότε ενωνόταν με την Κέρο με στενή λωρίδα γης.

Οι πρόσφατες ανασκαφές της Βρετανικής Σχολής στο Δασκαλιό αποκάλυψαν κτηριακά λείψανα μιας μοναδικής εγκατάστασης με ενιαίο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, η οποία είχε οικοδομηθεί με τόνους μαρμάρου από τη Νάξο και αποτελούσε κέντρο επεξεργασίας χάλκινων αντικειμένων και εργαλείων.

Ευρήματα από τις ανασκαφές στην Κέρο και το Δασκαλιό παρουσιάζονται στην έκθεση «δες ΑΠΕΝΑΝΤΙ, έναν οικισμό στην Κέρο 4.500 χρόνια πριν», στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηνών

Ηρακλειά

Η Ηρακλειά αποτελεί το μεγαλύτερο και πλέον απόκρημνο νησί των Μικρών Κυκλάδων, με μόλις 151 κατοίκους.

Η κατοίκηση στο νησί ξεκινά στους Προϊστορικούς χρόνους, όπως δείχνουν με σαφήνεια οι βραχογραφίες που βρίσκονται διάσπαρτες στο νησί.

Οι σπείρες, που είναι το κυρίαρχο μοτίβο σε αυτές, διαμορφώνονται με επίκρουστη τεχνική, δηλ. με πολλαπλά, συνεχόμενα χτυπήματα του βράχου με κατάλληλο εργαλείο. Ο δεύτερος τύπος που συναντάται είναι βραχογραφίες με μικρές, αβαθείς κοιλότητες (cups). Λόγω της αδυναμίας συσχέτισής τους με συγκεκριμένα ανασκαφικά δεδομένα, η χρονολόγησή τους εκτείνεται αδρά στην 4η και 3η χιλιετία π.Χ. Η ερμηνεία των βραχογραφιών παραμένει αινιγματική ενώ εικάζεται η σύνδεσή τους με τον κύκλο των εποχών, τα φυσικά φαινόμενα ή τους αστερισμούς.

Στο πολύ νεώτερο «κάστρο» του νησιού, που εντοπίζεται στα βόρειο τμήμα του, διασώζονται εκτενή αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της ελληνιστικής περιόδου, που καταδεικνύουν την κατοίκηση στην Ηρακλειά και κατά τους ιστορικούς χρόνους. Αυτή άλλωστε προκύπτει και από τα σποραδικά επιφανειακά ευρήματα σε πολλά σημεία του νησιού.

Δονούσα

Η Δονούσα αποτελεί την πρώτη στάση στην περιήγησή μας στα νησιά των Μικρών Κυκλάδων.

Το νησί βρίσκεται στα ΒΑ της Νάξου, αποτελώντας διαχρονικά ένα σημαντικό σταθμό στο ταξίδι προς τα Δωδεκάνησα.

Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα στο νησί είναι λιγοστά, ωστόσο, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για την κατοίκησή του κατά την Πρωτοκυκλαδική περίοδο (3η χιλιετία π.Χ.), τόσο στη δυτική πλευρά του όσο και στις ανατολικές ακτές του, στη θέση Βαθύ Λιμενάρι. Σε αυτό το στενό και απόκρημνο ακρωτήρι, δίπλα σε ευλίμενο κόλπο, αποκαλύφθηκαν λείψανα σπιτιών της πρώιμης Εποχής του Χαλκού και ένας ιδιαίτερα σημαντικός οικισμός της Γεωμετρικής εποχής (850-750 π.Χ.).

Η γεωμετρική εγκατάσταση στο Βαθύ Λιμενάρι, παρά το γεγονός ότι αποτελεί τον πρωιμότερο οχυρωμένο οικισμό της περιόδου στις Κυκλάδες, επιβίωσε για μικρό χρονικό διάστημα. Η γεωγραφική θέση, το ασφαλές αγκυροβόλιο σε κοντινή απόσταση και τα κεραμικά ευρήματα, που δείχνουν επαφές με τη Νάξο και τα Δωδεκάνησα, θα μπορούσαν να προσδώσουν στον οικισμό το χαρακτήρα ενός σημαντικού εμπορικού σταθμού κατά το περιπετειώδες ταξίδι στις θάλασσες του Αιγαίου.

Κουφονήσι

Το σύμπλεγμα του Πάνω και Κάτω Κουφονησίου αποτελεί σήμερα έναν έντονα ανερχόμενο τουριστικό προορισμό στις Κυκλάδες. Παρά το γεγονός ότι το αρχαιολογικό του παρελθόν δεν είναι εύκολα ορατό, παραμένει ισχυρό στο φόντο των διακοπών.

Οι ανασκαφές στα δυο νησιά ξεκίνησαν από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, παράλληλα με τις έρευνες στο απέναντι νησί της Κέρου. Η έντονη οικοδομική δραστηριότητα στο Πάνω Κουφονήσι, επέτρεψε την ανασύσταση της αρχαιολογικής τοπογραφίας του. Τα λιγοστά αρχιτεκτονικά λείψανα, παράλληλα με τους τάφους και τα σημαντικά κινητά ευρήματα της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου (3.200-2.000 π.Χ.), δείχνουν μια ενεργή κοινότητα που διατηρεί επαφές με την κοντινή Κέρο και επικοινωνεί, μέσω ανταλλαγών, με τις υπόλοιπες Κυκλάδες αλλά και την Κρήτη, όπως και με τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου.

Η ύστερη φάση της Εποχής του Χαλκού (2η χιλιετία π.Χ.) αλλά και οι απαρχές των ιστορικών χρόνων έχουν επισημανθεί σε σωστικές ανασκαφές στα δυο νησιά ενώ στη νοτιοδυτική πλευρά του Πάνω Κουφονησίου, πολύ κοντά στη θάλασσα, είχε αναπτυχθεί εγκατάσταση των ρωμαϊκών και πρώτων βυζαντινών χρόνων που καταδεικνύει τη συνέχεια της ανθρώπινης δραστηριότητας στα Κουφονήσια κατά την αρχαιότητα.