Σινεπιλογές

Ο ουμανισμός στο σινεμά

Οι σημαντικότεροι σκηνοθέτες

«Ο ουμανισμός ορίζει τον άνθρωπο ως υπέρτατη αξία και μέτρο του κόσμου. Πρέπει να παλέψουμε για την πρόοδο του πολιτισμού, τείνοντας προς μια μορφή κοινωνίας όπου οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι, ίσοι ,δίκαιοι. Υπάρχει λοιπόν ηθική όπως και μια δράση, πράξη προς την ελευθερία, την ισότητα την δικαιοσύνη, στο επίπεδο του ατόμου όσο και της κοινωνίας…» Γ. Μπακογιαννόπουλος

Οι σκηνοθέτες που το έργο τους διαπνέεται από τις αξίες του ουμανισμού ,αισθάνονται ,σκέπτονται και κινηματογραφούν με αυτές τις ιδέες ανεξάρτητα από το κινηματογραφικό είδος που υπηρετούν. Ας αναφερθούμε λοιπόν στους σημαντικότερους από αυτούς.

Γιασουτζίρο Όζου 

Ο Γιασουτζίρο Όζου είναι ο πιο ευγενής από όλους τους δημιουργούς του κινηματογράφου, με ένα άμεσα αναγνωρίσιμο στυλ που είναι αδιαχώριστο από την κοσμοθεωρία του. Μακριά από τις επικές αφηγήσεις των “Samurai films” του Kurosawa , οι ταινίες του Όζου είναι απλές, στοχαστικές και βουτηγμένες στη νοσταλγία και σε μια αδιόρατη θλίψη. Μέσα από την πορεία της μακράς καριέρας του, από το 1927 έως το 1962 ,σταδιακά ραφινάρει και περιορίζει το θεματικό εύρος των ταινιών του χρησιμοποιώντας τα απολύτως απαραίτητα δομικά υλικά. Το έργο του, το οποίο είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου περιορισμένο σε εκείνο των  οικογενειακών δραμάτων( shomen-geki) διαθέτει μια μοναδική θεματική συνοχή. Παρόλο που τα στοιχεία των χαρακτήρων μπορεί να διαφέρουν από ταινία σε ταινία, τελικά όλα τακτοποιούνται στον ίδιο γνώριμο και ήσυχο μικρόκοσμο του. Δεν υπάρχουν ήρωες ή κακοποιοί, δεν υπάρχουν θριαμβικές επιτυχίες ή καταστροφικές αποτυχίες. Οι χαρακτήρες του είναι απλοί άνθρωποι που χαράζουν  συνηθισμένες ζωές. Οι συγκρούσεις προέρχονται από τις φυσικές αλλαγές στη σχέση γονέα και παιδιού, είτε πρόκειται για κόρη που είναι απρόθυμη να παντρευτεί και να εγκαταλείψει τον χήρο πατέρα της στο «Τέλος της Άνοιξης»(1949) ,είτε πρόκειται για δυο αγόρια που συνειδητοποιούν τη μέτρια κοινωνική θέση του πατέρα τους στο «Γεννήθηκα ,αλλά…»(1932). Η βαθιά ευαισθησία του Όζου για τις καταστάσεις που βιώνουν οι απλοί άνθρωποι και η εκλεπτυσμένη κατανόησή του για τα μοτίβα της καθημερινότητας προσδίδουν σε αυτές τις φαινομενικά τετριμμένες συγκρούσεις μια τεράστια συναισθηματική δύναμη που σπάνια συναντά κανείς στα συνηθισμένα δράματα του Χόλυγουντ.

Η αισθητική του Όζου σέβεται την ουσία και τις αληθινές ανθρώπινες σχέσεις, τις οποίες προβάλει με ριζοσπαστική σκηνοθεσία. Το αργό και ρυθμικό μοντάζ που περνάει από πλάνα με ανθρώπους σε νεκρά πλάνα, δημιουργεί το στιλ του και αναδεικνύει τον Όζου ως ένα σημαντικό auteur.

Αυτό που πρωτοστάτησε στην σκηνοθετική τεχνοτροπία του ήταν το περιβόητο 'tatami shot', με το οποίο η κινηματογραφική μηχανή  τοποθετείται σε χαμηλό ύψος για να συναντήσει το βλέμμα κάποιου που κάθεται σε tatami. Χρησιμοποιώντας σχεδόν πάντοτε στατικές λήψεις, ο τρόπος που συνθέτει ο Όζου κάθε σκηνή δημιουργεί  καθαρή ποίηση σε κινούμενη εικόνα.

Το θρυλικό «Τokyo story»(1953) είναι η καλύτερη του ταινία, μια βαθιά συγκινητική ιστορία ενός ηλικιωμένου  ζευγαριού που ταξιδεύει στο Τόκιο για να επισκεφτεί την οικογένειά του, μόνο και μόνο για να διαπιστώσει ότι τα παιδιά τους δεν έχουν διαθέσιμο χρόνο για αυτούς. Ομοίως, το «Φθινοπωρινό απόγευμα»(1962) διαθέτει μια ερμηνεία ζωής από τον μόνιμο πρωταγωνιστή του Chishû Ryû ως ηλικιωμένο που προσπαθεί να διευθετήσει τον γάμο της κόρης του.

Το γαλήνιο, υπερβατικό όραμά του για την ανθρωπότητα έχει αντέξει τη δοκιμασία του χρόνου και έχει επηρεάσει τόσο διαφορετικούς δυτικούς σκηνοθέτες όπως ο Wim Wenders, ο Jim Jarmusch και ο Martin Scorsese.

Στην προτελευταία ταινία του «Το τέλος του καλοκαιριού»(1961) ακούγεται η φράση : «Το παλιό πεθαίνει και τη θέση του παίρνει το καινούριο». Έτσι απλά, διαλεκτικά, ο Όζου συμπυκνώνει την κοσμοθεωρία του και  αποδέχεται αυτή την φυσική, νομοτελειακή διαδικασία  . Αυτή είναι και η ανθρωποκεντρική , φιλοσοφική αντίληψη του που διαπνέει την ανεκτίμητη καλλιτεχνική του κατάθεση.