Παραχώρηση ακτών υπό όρους

Οριστική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας ακυρώνει την ΚΥΑ του 2009, για την μεταβίβαση στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης του δικαιώματος χρήσης παραλίας όλης της χώρας.

Παράνομη κρίθηκε από το Ε΄ Τμήμα του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου η διαδικασία των μαζικών παραχωρήσεων των αιγιαλών και των παραλιών στους δήμους, φρενάροντας με την απόφαση αυτή την εκμετάλλευση των παραλιών εκ μέρους των δήμων, οι οποίες αποτελούν δημόσια κτήση.

Σύμφωνα με την απόφαση, στόχο αποτελεί η προστασία των παράκτιων οικοσυστημάτων που κινδυνεύουν από την υπερεκμετάλλευση και η διαφύλαξη της κοινοχρησίας τους.

Παράλληλα δε ορίζεται πως πλέον η παραχώρηση θα πρέπει να υλοποιείται κατά περίπτωση και εφ’ όσον υπάρχουν σχετικά διαγράμματα, τα οποία καθορίζουν τις προϋποθέσεις και τους όρους παραχώρησης.

Η αίτηση ακύρωσης

Το ΣτΕ με την απόφαση 3944/15 του επταμελούς Ε΄ Τμήματος του, με πρόεδρο την Αγγελική Παπαδοπούλου-Θεοφιλοπούλου και εισηγήτρια τη σύμβουλο Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, ακύρωσε την ΚΥΑ των υπουργείων Οικονομίας, Οικονομικών και Εσωτερικών, περί «απευθείας παραχώρησης του δικαιώματος απλής χρήσης αιγιαλού, παραλίας, όχθης και παρόχθιας ζώνης μεγάλων λιμνών και πλεύσιμων ποταμών στους ΟΤΑ Α’ βαθμού», κατά της οποίας είχε καταθέσει αίτηση ακύρωσης προ πενταετίας ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών.

Στην αίτηση ακύρωσης γινόταν αναφορά στον Κώδικα Δικηγόρων βάσει του οποίου οι δικηγόροι μπορούν να ασκήσουν ένδικα μέσα για ότι αφορά στον αιγιαλό και την παραλία, με την επισήμανση πως πρόκειται για κοινόχρηστα πράγματα εκτός συναλλαγής, σύμφωνα με τα άρθρα 966-970 του Αστικού Κώδικα και το ν. 2971/2001 περί αιγιαλού και παραλίας και ανήκουν στην κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου, το οποίο τα προστατεύει και τα διαχειρίζεται.

Συνέπεια του κοινόχρηστου χαρακτήρα τους, είναι η ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών προς τις ζώνες αυτές και η ακώλυτη χρήση τους, αλλά και η απαγόρευση της αποκλειστικής χρήσης τους μόνο από περιορισμένο αριθμό πολιτών.

Η απόφαση του ΣτΕ προέκυψε κατόπιν παραπομπής του θέματος στην επταμελή σύνθεση του Ε’ Τμήματος προς οριστική του κρίση και λόγω της σπουδαιότητας του από την πενταμελή σύνθεση του, που από τον Μάρτιο του 2015 είχε εκδώσει ανάλογη απόφαση (αρ. 646/15), στην οποία αναφερόταν ότι η παραχώρηση των παραλιών πρέπει να γίνεται μεμονομένα, κατά περίπτωση και ύστερα από εξατομικευμένη κρίση της διοίκησης και όχι σωρευτικά για όλη την επικράτεια.

Κατόπιν της αρχικής αποφάσεως του Μαρτίου, υπήρξε εκ μέρους του υπουργείου Περιβάλλοντος για πρώτη φορά έκδοση ειδικών αποφάσεων, κατά περίπτωση ή περιοχή, παραχώρησης αιγιαλών και παραλιών σε περιοχές Natura, με τις παραλίες όμως να μισθώνονται κατά την προηγούμενη θερινή περίοδο, καθώς υπήρξε μεγάλη καθυστέρηση της διαδικασίας.

Η δικαστική απόφαση

Εκτός ορίων νομοθετικής εξουσιοδότησης κανονιστική πράξη περί παραχώρησης του συνόλου των αιγιαλών της χώρας στους πρωτοβάθμιους Ο.Τ.Α., κρίνοντας ότι η μεταβίβαση από τους ΟΤΑ του δικαιώματος χρήσης παραλίας σε τρίτους, δεν μπορεί να γίνεται συλλήβδην για όλη την Ελλάδα με μία μόνο υπουργική απόφαση, καθώς αυτό είναι αντίθετο στην νομοθεσία (ν. 2971/2001).

Με την απόφαση του ΣτΕ κρίθηκε παράνομη και ακυρωτέα η Κοινή Υπουργική Απόφαση σχετικά με την απευθείας παραχώρηση, με αντάλλαγμα, δικαιωμάτων απλής χρήσης στο σύνολο του αιγιαλού και της παραλίας στους πρωτοβάθμιους Ο.Τ.Α. και την έγκριση της περαιτέρω μεταβιβάσεως των δικαιωμάτων αυτών από τους Ο.Τ.Α. σε τρίτους.

Εκ μέρους του Δικαστηρίου υπενθυμίστηκε η πάγια νομολογία του περί συνταγματικής προστασίας των ακτών, ως οικοσυστημάτων που αποτελούν ουσιώδες μέρος του φυσικού περιβάλλοντος, και δη ευπαθές, τα οποία πρέπει να τελούν υπό ιδιαίτερο καθεστώς, ήπιας διαχειρίσεως και αναπτύξεως, εναρμονιζόμενο προς τη συνταγματικώς κατοχυρωμένη αρχή της βιώσιμης αναπτύξεως.

Σύμφωνα με την κρίση του ΣτΕ «οι ΟΤΑ όχι μόνο πρέπει να παραχωρούν ‘‘μεμονωμένα, κατά περίπτωση’’ τις παραλίες προκειμένου να τοποθετούνται καθίσματα, ομπρέλες, ξαπλώστρες, κανό, θαλάσσια ποδήλατα, τροχήλατα αναψυκτήρια (αυτοκινούμενα αναψυκτήρια) κ.λπ., αλλά πρέπει να υπάρχει η απαιτούμενη εποπτεία έτσι ώστε να αποφεύγεται το φαινόμενο των εικονικών δημοπρασιών από την πλευρά των δήμων».

Όπως αναλύεται στο σκεπτικό της απόφασης «η παραχώρηση δικαιωμάτων απλής χρήσης επί του αιγιαλού και της παραλίας, στους πρωτοβάθμιους Ο.Τ.Α. για την άσκηση δραστηριοτήτων που είναι, καταρχήν, ήπιες και συμβατές με τον προορισμό των στοιχείων αυτών του φυσικού περιβάλλοντος ως κοινοχρήστων, πρέπει να γίνεται μεμονωμένα και κατά περίπτωση, ύστερα από εξατομικευμένη κρίση της διοικήσεως, συνοδευόμενη από τα αναγκαία διαγράμματα, με την οποία θα τίθενται και οι αναγκαίοι όροι και περιορισμοί ενόψει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του υπό παραχώρηση συγκεκριμένου τμήματος του αιγιαλού, προκειμένου να διασφαλισθεί και η κατά προορισμό χρήση του ως κοινόχρηστου αγαθού».

Οπότε σημειώνεται ότι «δεν νοείται συλλήβδην εκ των προτέρων έγκριση εκ μέρους των αρμοδίων υπουργών μεταβιβάσεων, διότι έτσι απεμπολούν την αρμοδιότητα ασκήσεως εποπτείας επί των πράξεων των ΟΤΑ, ενώ ταυτόχρονα θέτουν σε διακινδύνευση τα παράκτια συστήματα».

Επισημαίνεται πως με την παραχώρηση κάθε έτος όλων των παραλιών στους δήμους με μια υπουργική απόφαση δεν διασφαλίζεται η προστασία των παράκτιων οικοσυστημάτων, που κινδυνεύουν από την υπερεκμετάλλευση, ούτε διαφυλάσσεται ο κοινόχρηστος χαρακτήρας τους, ενώ η παραχώρησή τους για ήπιες και συμβατές με τον προορισμό τους χρήσεις θα πρέπει να γίνεται μεμονωμένα, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες κάθε ακτής.

Συγκεκριμένα αναφέρεται πως για «την περαιτέρω μεταβίβαση σε τρίτους του δικαιώματος απλής χρήσης αιγιαλού και παραλίας εκ μέρους των Ο.Τ.Α. ως παραχωρησιούχων, χορηγείται κατά περίπτωση, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του νομοθέτη για την προστασία των παράκτιων οικοσυστημάτων, που κινδυνεύουν από την υπερεκμετάλλευση και να διαφυλαχθεί η κοινοχρησία τους».

Παράλληλα αποκλείεται η παραχώρηση αιγιαλού, όχθης κ.λπ. όταν αυτή έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος ή έχει χαρακτηρισθεί περιοχή φυσικού κάλους ή υπάρχουν ευπαθή οικοσυστήματα, ενώ δεν μπορεί να επιτρέπονται μόνιμες κατασκευές, καθώς επιφέρουν αλλοίωση στην μορφολογία του αιγιαλού και είναι αντίθετες στον προορισμό του αιγιαλού.