Η Στρατιωτική δικτατορία της....μεζούρας

«Η Εξουσία διαταράσσει, ενίοτε, την πνευματική και ηθική ισορροπία του φορέα της, καλλιεργώντας, λίγο ή πολύ, το αυταρχικό του ένστικτο».

ΠΛΑΤΩΝ

Φέτος συμπληρώνονται 48 χρόνια (1967-1973) από την επιβολή της Στρατιωτικής Δικτατορίας στην πατρίδα μας από Αξιωματικούς των Ενόπλων Δυνάμεων. (Παπαδόπουλος-Ιωαννίδης).

Δικτατορία σημαίνει η απόλυτη εξουσία ενός ηγέτη χωρίς να περιορίζεται από το Σύνταγμα και τους Νόμους. Με την ονομασία Δικτατορία, Πραξικόπημα των Συνταγματαρχών ή Χούντα, καθιερώθηκε να χαρακτηρίζεται η περίοδος της δικτατορίας στην Ελλάδα , που επικράτησε μετά το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου 1967 .

Η Στρατιωτική δικτατορία ήταν η νεότερη δικτατορία που επεβλήθη στην πατρίδα μας . Η πατρίδα μας όμως έζησε και παλαιότερα άλλες στρατιωτικές δικτατορίες όπως του Πάγκαλου το 1925 και του Κονδύλη το 1935 αλλά και στρατιωτικά κινήματα , όπως το Κίνημα της Εθνικής Αμυνας, το Κίνημα στο Γουδί του Στρατιωτικού Συνδέσμου, το Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922 από τους Πλαστήρα και Γονατά, το Κίνημα του Ναυτικού στις 23 Μαίου 1973 εναντίον της χούντας κ.λ.π..

Το πιο γνωστό στρατιωτικό πραξικόπημα που έμεινε στην ιστορία - ίσως και λόγω της φαιδρότητας που προκάλεσε - ήταν το Πραξικόπημα του Θεόδωρου Πάγκαλου. Από Ελληνας Αξιωματικός έμεινε στην ιστορία ως ο δικτάτορας της…μεζούρας.

Ο Πάγκαλος ονειρευόταν την Επανάσταση από το 1922. Εγραφε μεταξύ άλλων σε επιστολή του στο Βενιζέλο ΄΄Απεφάσισα να επιδιώξω τον σχηματισμό Κυβερνήσεως δικτατορικής εν ή τα υπουργεία Στρατιωτικών, Εσωτερικών και Ναυτικών να περιέλθουν εις χείρας στιβαράς΄΄…

Ο Βενιζέλος μόλις έλαβε την επιστολή έσπευσε να απαντήσει αρνητικά στον Πάγκαλο στις 20 Νοεμβρίου 1922, γράφοντας του μεταξύ άλλων ΄΄ Αλλά το να θέλει τις να επιβάλη την μεταβολή του πολιτεύματος παρά την λαική θέλησιν είναι τερατώδες και η εντύπωσις και εις το εξωτερικόν θα είναι καταστρεπτική΄΄... (δημοσιογράφος Παντελής Αθανασιάδης)

Αυτό όμως που δεν κατάφερε ο Πάγκαλος το 1922 το επέβαλλε στις 25 Ιουνίου του 1925, ανατρέποντας την κυβέρνηση του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου. Από τις αρχές του 1925 η φήμη περί ανατροπής της κυβέρνησης από τον Πάγκαλο είχε κυκλοφορήσει. Ήδη αρκετοί αξιωματικοί είχαν φανερώσει την υποστήριξή τους. Οι απεργίες, καθώς και οι προκλήσεις της Τουρκίας, επιδείνωσαν το σκηνικό. Η κυβερνητική διαφθορά, η καθυστέρηση της Δ΄ Συντακτικής Συνέλευσης και η κυβερνητική αστάθεια είχαν διαμορφώσει το κατάλληλο σκηνικό για την επικείμενη επιβολή δικτατορίας.

Αξιωματικοί από τη Μακεδονία, όπως ο Αλέξανδρος Οθωναίος  κ.ά. είχαν ήδη αρχίσει να οργανώνονται. Χαρακτηριστική και η συζήτηση του Δημητρίου Γόντικα  με τον Πάγκαλο: «Αλήθεια, Θόδωρε, θα κάμης κίνημα;», ρωτάει ο Γόντικας, υπουργός των στρατιωτικών, για να εισπράξει την απάντηση του Πάγκαλου: «Και βέβαια θα κάμω κίνημα. Θα σας φοβηθώ;».

Η δικτατορία του Πάγκαλου έμεινε στην ιστορία με δυο γεγονότα , το σύντομο ελληνοβουλγαρικό πόλεμο , γνωστό και ως “Επεισόδιο Πετριτσίου” αλλά και με τη δικτατορία της… μεζούρας …

“Επεισόδιο του Πετριτσίου”…

Στις 18-10-1925, δημιουργήθηκε ένα συνοριακό επεισόδιο στη Διάβαση «Δεμίρ Καπού» του όρους Κερκίνη (Μπέλες), όπου τα δύο συνοριακά Φυλάκια (Ελληνικό και Βουλγαρικό) βρίσκονταν δίπλα το ένα στο άλλο , τα χώριζε ένα κοινό συρματόπλεγμα. Την ημέρα εκείνη, όπως και πολλές άλλες ημέρες, Βούλγαροι και Έλληνες στρατιώτες, έπαιζαν χαρτιά («πρέφαν»). Προέκυψε όμως διαφορά μεταξύ τους (στο βιβλίο «Στρατιωτική Γεωγραφία» 1957, ΤΟΜΟΣ Γ’, στη σελίδα 160, αναγράφεται ότι «οι Έλληνες δεν ετήρουν τους κανόνες του παιχνιδιού»).

Οι Βούλγαροι θύμωσαν και αφού επέστρεψαν στο φυλάκιό τους, πυροβόλησαν από μικρή απόσταση (40 μέτρων) τους Έλληνες στρατιώτες και σκότωσαν δυο από αυτούς. Οι Έλληνες στρατιώτες ανταπέδωσαν τα πυρά και σκότωσαν τρεις Βούλγαρους στρατιώτες. Οι τάφοι Ελλήνων και Βούλγαρων στρατιωτών βρίσκονται (έκτοτε) απέναντι ο ένας από τον άλλον (προς σωφρονισμό) των μεταγενεστέρων φρουρών των δύο φυλακίων.

Ο Διοικητής του Λόχου Προκαλύψεως, Λοχαγός (ΠΖ) Χρ. Βασιλειάδης από την έδρα του (Άνω Πορόια), έσπευσε στο χώρο συμπλοκής για να αποκαταστήσει την τάξη. Παρ΄ όλο όμως, που κρατούσε ράβδο με λευκό μαντήλι, οι Βούλγαροι τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν. Η πατρίδα του έστησε μαρμάρινο τάφο στην πλατεία του χωριού Άνω Πορόια.

Το γεγονός αναφέρθηκε ιεραρχικά στον τότε Κυβερνήτη Στρατηγό Θ. Πάγκαλο. Η Ελλάδα ζήτησε αποζημίωση και αίτηση συγγνώμης από την Βουλγαρία για τα συμβάντα. Η Βουλγαρία προσέφυγε στην Κοινωνία των Εθνών. Ο Θ. Πάγκαλος αρνήθηκε το διακανονισμό, μεγέθυνε το πρόβλημα και φαντάστηκε ότι ήταν η χρυσή ευκαιρία για επίδειξη πατριωτισμού και λεονταρισμού προς αύξηση του κύρους του. Χαρακτηριστική είναι η δήλωσή του στην εφημερίδα της εποχής ΕΜΠΡΟΣ : “Κατά την γνώμην μου, πρόκειται περί επιθέσεως προμελετημένης ως αποδεικνύει η συγκέντρωσις μεγάλων δυνάμεων στρατού εις το μέρος εκείνο, και οφειλομένης εις την δρώσαν εν Βουλγαρία παρακυβέρνησιν των αυτονομιστών Βουλγαρομακεδόνων, εις την επιρροήν της οποίας υπάγεται η περιφέρεια εις την οποίαν εσημειώθησαν αι συμπλοκαί. Ελπίζω, ότι το επεισόδιον δεν θα έχη έκτασιν, πάντως όμως δεν θα μείνη άνευ συνεπειών”.

Ο Διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού έλαβε διαταγή να εισβάλλει στη Βουλγαρία και να καταλάβει το Πετρίτσι (Κέντρο δράσης των Κομιτατζήδων). Πράγματι το Γ΄Σ.Σ. κινήθηκε αμέσως με δύο Συντάγματα (ΠΖ) του 19ου και του 21ου από τις Σέρρες και κατέλαβε τα Βουλγαρικά χωριά: Πετρίτσι, Λεβάνοβο και Πέτσοβο, χωρίς αντίσταση των Βουλγάρων και κατευθύνθηκε προς Κρέσνα – Τζουμαγιά.

Η Κ.τ.Ε. (Βρετανοί και Ιταλοί) αποφάσισε εις βάρος της Ελλάδας και δικαίωσε τη Βουλγαρία. Οι Ελληνικές Δυνάμεις, μετά από δεκαπέντε μέρες εγκατέλειψαν το Βουλγαρικό έδαφος.Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει αποζημίωση 50 εκ. χρυσά φράγκα στη Βουλγαρία για τις ζημιές που προξένησε. Η Βουλγαρία υποχρεώθηκε με τη σειρά της να αποζημιώσει την οικογένεια του Έλληνα Αξιωματικού (Λοχαγού Χρ. Βασιλειάδη).

Οι Βούλγαροι, με τα χρήματα της αποζημίωσης κατασκεύασαν το Γυμνάσιο στο Πετρίτσι, το οποίον (ειρωνικώς) αποκαλούν «Παγκαλώφ» και ηλεκτροφώτισαν τα φτωχά χωριά της περιοχής Πετριτσίου.

Στην Ελλάδα έδειξαν ικανοποίηση οι περισσότεροι Έλληνες (Ελληνικό φιλότιμο) και ένα μέρος των χρημάτων της που καταβλήθηκαν στους Βουλγάρους, συγκεντρώθηκε από εισφορές Ελλήνων πολιτών – ακόμη και μαθητές γυμνασίου προσέφεραν, σπάζοντας τους κουμπαράδες τους.(πληροφορίες από τον Υποστράτηγο (ε.α.) Μιχαήλ Κουβάτσο).

“Eις τον καιρό του Πάγκαλου ήταν μακριές οι φούστες”

Ποιος δε θυμάται το ομώνυμο γνωστότατο τραγούδι του Γιώργου Μητσάκη , τους στίχους του οποίου είχε εμπνευστεί από τη διαταγή του Πάγκαλου , σύμφωνα με την οποία οι γυναίκες ήταν υποχρεωμένες να φορούν φούστα η οποία θα έπρεπε να απέχει 30 εκατοστά από το έδαφος, έτσι ώστε να έχουν σεμνή εμφάνιση. Για την πιστή εφαρμογή της διαταγής, τα όργανα της τάξης είχαν εφοδιαστεί με... μεζούρες, για να διαπιστώσουν εάν η κάθε γυναίκα που κυκλοφορούσε στους δρόμους ήταν στα πλαίσια της νομιμότητας.

Δήλωση του ποιητή μας Γιώργου Σεφέρη κατά της δικτατορίας***

“Πάει καιρὸς ποὺ πῆρα τὴν ἀπόφαση νὰ κρατηθῶ ἔξω ἀπὸ τὰ πολιτικὰ τοῦ τόπου. Προσπάθησα ἄλλοτε νὰ τὸ ἐξηγήσω. Αὐτὸ δὲ σημαίνει διόλου πὼς μοῦ εἶναι ἀδιάφορη ἡ πολιτικὴ ζωή μας. Ἔτσι, ἀπὸ τὰ χρόνια ἐκεῖνα, ὡς τώρα τελευταῖα, ἔπαψα κατὰ κανόνα νὰ ἀγγίζω τέτοια θέματα· ἐξάλλου τὰ ὅσα δημοσίεψα ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 1967 καὶ ἡ κατοπινὴ στάση μου - δὲν ἔχω δημοσιέψει τίποτα στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τότε ποὺ φιμώθηκε ἡ ἐλευθερία - ἔδειχναν, μοῦ φαίνεται, ἀρκετὰ καθαρὰ τὴ σκέψη μου.

Μολαταῦτα, μῆνες τώρα, αἰσθάνομαι μέσα μου καὶ γύρω μου, ὁλοένα πιὸ ἐπιτακτικά, τὸ χρέος νὰ πῶ ἕνα λόγο γιὰ τὴ σημερινὴ κατάστασή μας. Μὲ ὅλη τὴ δυνατὴ συντομία, νὰ τί θὰ ἔλεγα:

Κλείνουν δυὸ χρόνια ποὺ μᾶς ἔχει ἐπιβληθεῖ ἕνα καθεστὼς ὁλωσδιόλου ἀντίθετο μὲ τὰ ἰδεώδη γιὰ τὰ ὁποῖα πολέμησε ὁ κόσμος μας καὶ τόσο περίλαμπρα ὁ λαός μας στὸν τελευταῖο παγκόσμιο πόλεμο. Εἶναι μία κατάσταση ὑποχρεωτικῆς νάρκης, ὅπου ὅσες πνευματικὲς ἀξίες κατορθώσαμε νὰ κρατήσουμε ζωντανές, μὲ πόνους καὶ μὲ κόπους, πᾶνε κι αὐτὲς νὰ καταποντιστοῦν μέσα στὰ ἑλώδη στεκούμενα νερά. Δὲ θὰ μοῦ ἦταν δύσκολο νὰ καταλάβω πῶς τέτοιες ζημιὲς δὲ λογαριάζουν πάρα πολὺ γιὰ ὁρισμένους ἀνθρώπους.

Δυστυχῶς δὲν πρόκειται μόνον γι᾿ αὐτὸ τὸν κίνδυνο. Ὅλοι πιὰ τὸ διδάχτηκαν καὶ τὸ ξέρουν πὼς στὶς δικτατορικὲς καταστάσεις ἡ ἀρχὴ μπορεῖ νὰ μοιάζει εὔκολη, ὅμως ἡ τραγωδία περιμένει ἀναπότρεπτη στὸ τέλος. Τὸ δράμα αὐτοῦ τοῦ τέλους μᾶς βασανίζει, συνειδητὰ ἢ ἀσυνείδητα, ὅπως στοὺς παμπάλαιους χοροὺς τοῦ Αἰσχύλου. Ὅσο μένει ἡ ἀνωμαλία, τόσο προχωρεῖ τὸ κακό.

Εἶμαι ἕνας ἄνθρωπος χωρὶς κανένα ἀπολύτως πολιτικὸ δεσμὸ καί, μπορῶ νὰ τὸ πῶ, μιλῶ χωρὶς φόβο καὶ χωρὶς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τὸν γκρεμὸ ὅπου μᾶς ὁδηγεῖ ἡ καταπίεση ποὺ κάλυψε τὸν τόπο. Αὐτὴ ἡ ἀνωμαλία πρέπει νὰ σταματήσει. Εἶναι ἐθνικὴ ἐπιταγή. Τώρα ξαναγυρίζω στὴ σιωπή μου. Παρακαλῶ τὸ Θεὸ νὰ μὴ μὲ φέρει ἄλλη φορὰ σὲ παρόμοια ἀνάγκη νὰ ξαναμιλήσω”.

***Στις 28 Μαρτίου του 1969 ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης αποφασίζει να λύσει τη σιωπή του και να μιλήσει ανοιχτά κατά της χούντας των συνταγματαρχών. Μαγνητοφωνεί μία δήλωση, στην οποία, μεταξύ άλλων, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στο στρατιωτικό καθεστώς για την τραγωδία στην οποία οδηγούσε την Ελλάδα. Η δήλωσή του μεταδίδεται από την Ελληνική Υπηρεσία του BBC, ενώ αναμεταδίδεται από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Παρισιού και την «Ντόιτσε Βέλε». Η Χούντα, φανερά ενοχλημένη από την εξέλιξη αυτή, θα αφαιρέσει από τον ποιητή μας τον τίτλο του “πρέσβεως επί τιμή” καθώς και την ελληνική ιθαγένεια…