ΦΑΥΛΟΙ ΚΥΚΛΟΙ

Ο λαός είναι ανώριμος. Δεν είναι σε θέση να αναλάβει αυτός την ευθύνη για τη διακυβέρνησή του. Όμως μόνο παίρνοντας αποφάσεις για τη διακυβέρνησή του, που αυτός θα πληρώσει αν αποτύχουν, ωριμάζει ο λαός. Επομένως; Φαύλος κύκλος.

Αν πέσει κάποιος στη θάλασσα χωρίς να ξέρει κολύμπι, θα πνιγεί. Χωρίς να πέσουμε στη θάλασσα δεν μαθαίνομε να κολυμπάμε. Φαύλος κύκλος.

Τα προσφυγόπουλα έχουν διαφορετική παιδεία και γλώσσα από εμάς. Επομένως δεν πρέπει να βρίσκονται με τα παιδιά μας στο ίδιο σχολείο. Μόνο όμως φοιτώντας στο σχολείο με τα παιδιά μας θα αποκτήσουν την παιδεία και γλώσσα μας τα προσφυγόπουλα. Τι κάνομε λοιπόν;

Οι φαύλοι κύκλοι αυτοενισχύονται. Ωστόσο, δεν είναι απόλυτα άθραυστοι. Απαιτούν βέβαια πολλαπλάπλήγματα, συχνά με απώλειες, για να διακοπούν. Και το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μέγα.

Θα αρχίσω από το τελευταίο παράδειγμα. Έχομε το πλεονέκτημα μιας παιδείας χιλιάδων ετών. Την πολύ παλιά παιδεία μας την πληροφορούμαστε όχι από την ιστορία, καθώς γραφή δεν υπήρχε τότε, αλλά από τη μυθολογία. Οι μύθοι έχουν ψήγματα μόνον αλήθειας και δεν μπορεί κάποιος να βγάζει ιστορικά συμπεράσματα, χωρίς μελέτη ιστορικών και αρχαιολογικών δεδομένων. Όταν όμως οι μύθοι θεωρούνταν παραμύθια, πρωτοπόροι αρχαιολόγοι έδειξαν ότι ο Τρωικός πόλεμος, ο Αγαμέμνονας κλπ δεν ήταν παραμύθια. Οπωσδήποτε, χρειάζεται μεγάλη επιφύλαξη για να δεχθούμε την αλήθεια της μυθολογίας. Πέρα όμως από την αμφίβολη γνώση που μπορούμε να αρυσθούμε από τους μύθους, αυτοί αντικατοπτρίζουν, καλύτερα από ο,τιδήποτε άλλο τολαϊκόσυναίσθημα, σε ορισμένο τόπο και χρόνο τουλάχιστον. Και,ιδιαίτερα, τον καιρό που μεγαλοφυείς καλλιτέχνες τους παρουσίαζαν είτε ως τραγωδίες είτε ως αγάλματα είτε ως ζωγραφιές πάνω σε σκεύη κλπ. Αυτά τα συναισθήματα αποτελούν σημαντικό μέρος της στάσης και της παιδείας μας.

Στο Άργος, λέει ο Αισχύλος, έφθασαν 50 προσφυγοπούλες από τη Λιβύη. Τις συνόδευε ο πατέρας τους ο Δαναός. Έπεσαν ικέτιδες στο βωμό και ζήτησαν προστασία από τους Αργείους, γιατί τις κυνηγούσαν τα ξαδέρφια τους, οι 50 γιοι του Αίγυπτου, για να τις παντρευτούν χωρίς τη θέλησή τους. Το δίλημμα ήταν μεγάλο για το βασιλιά, τον Πελασγό. Ο ξένιος Δίας απαιτούσε να τις προστατέψουν. Τα 50 παλικάρια όμως, οι Αιγύπτιοι, έφθαναν με άγριες διαθέσεις. Η βία ήταν προ των πυλών. Ο Πελασγός ξέφυγεδημοκρατικά:Δημοψήφισμα. Κι αποφασίσθηκε να τις δεχθούν με όποιο κόστος. Η προσφυγιά συνοδεύεται συχνά από βία. Ο πρόσφυγας είναι κυνηγημένος, απελπισμένος, δεν λογαριάζει τίποτε, εκτός από τη σωτηρία του, έχει ανάγκες μεγαλύτερες από εκείνες οποιουδήποτε ντόπιου. Όταν η βία είναι πιθανή, τις περισσότερες φορές θα έλθει και δεν είναι βέβαιο με ποια μορφή. Οι Αιγύπτιοι έφθασαν. Για να αποφευχθεί η σύγκρουση με τους ντόπιους, οι κοπέλες, με τη συμβουλή του πατέρα τους, δέχθηκαν να τους παντρευτούν. Όμως, ήταν οπλισμένες με μαχαίρι και την πρώτη νύχτα του γάμου τους, την ώρα του ύπνου, έσφαξαν τους γαμπρούς. Μία μόνο, η Υπερμνήστρα, αθέτησε τον όρκο της και προτίμησε τον έρωτα με τον άντρα της. Η Νέμεσις παραμονεύει πάντα. Οι Δαναΐδες πλήρωσαν για το ανόσιο έγκλημά τους. Τις καταδίκασαν οι θεοί να προσπαθούν να γεμίζουν εσαεί με νερό ένα τρύπιο πιθάρι, τονπίθο των Δαναΐδων. Κανένας δεν ξέρει ποια θα ήταν η εξέλιξη, αν οι Αργείοι δεν είχαν δεχθεί να τις φιλοξενήσουν. Ο μύθος αφήνει να εννοηθεί ότι η Νέμεσις θα έπιπτε πάνω τους, άγνωστο πώς.

Το δίλημμα των Αργείων αντιμετωπίζομε σήμερα. Όποια απόφαση και να πάρουμε, θα υποφέρουμε κι εμείς και οι πρόσφυγες. Η βία θα υπάρξει. Ίσως περισσότερο ανάμεσά τους παρά ανάμεσα σε μας και σ΄ αυτούς. Κάπως έτσι θα το έβλεπε ένας προφήτης, βασισμένος στην Ελληνική πολυχιλιόχρονη παράδοση. Όμως, αν εξακολουθούμε να είμαστε Έλληνες, θα υιοθετήσουμε τη στάση των αρχαίων Αργείων, όποιο και αν είναι το κόστος. Ο άντρας της Υπερμνήστρας, ο Λυγκέας, δοξάστηκε αργότερα ως βασιλιάς του Άργους. Ο φαύλος κύκλος είναι ισχυρός. Υποφέρομε αν τους ανεχθούμε, καθώς τα ήθη τους είναι διαφορετικά από τα δικά μας. Αν, από την άλλη, δεν συναγελασθούμε μαζί τους, είναι απίθανο να τροποποιήσουν τα ήθη τους.

Και τα παιδιά τους; Καθένα από αυτά, όταν μεγαλώσει, ενδέχεται να γίνει ένας τζιχαντιστής. Την αποτελεσματική λύση μας τη δίδαξε ο Ηρώδης. Άμεση ή έμμεση εξόντωσή τους, π.χ. δεν τα περιθάλπομε. Η λύση όμως αυτή έχει δύο μειονεκτήματα. Πρώτο δεν είναι αποτελεσματική όσο νομίζεται. Από όσο γνωρίζομε, από τη σφαγή των νηπίων ξέφυγε του Ηρώδη ο Μανωλιός (= «Ο Θεός μαζί μας»). Δεύτερο όσοιΜανωλιοί επιζήσουν από την άμεση ή έμμεση δράση μας δεν είναι ενδεχόμενο, αλλά σχεδόν βέβαιο, πως θα εξελιχθούν σε τζιχαντιστές. Από την άλλη, η Καλοσύνη είναι από τις ελάχιστες ιδιότητες που η αξία της έχει παγκόσμια ισχύ. Ενώ το όνειδος από τη μη προσφορά βοήθειας στον τόσο αδύναμο όπως είναι ο πρόσφυγας, θα μας συνοδεύει εσαεί· μαζί με τη θεία Νέμεση.

Το άλλο δίλημμα που έθιξα, της ωριμότητας του λαού, είναι κι αυτό από τα πιο δύσκολα και το έχω συζητήσει πολλές φορές. Οι αποφάσεις του ανώριμου λαού μπορούν να έχουν καταστρεπτικές συνέπειες. Ο λαός ήταν αγράμματος, ανώριμος, όταν επαναστάτησε κατά των Τούρκων το 1821, παρά τις συμβουλές σοφών, με αδιαφιλονίκητη αγάπη στην πατρίδα, όπως ο Κοραής και ο Καποδίστριας. Αποδείχθηκε ότι η απόφαση του «ανώριμου» λαού ήταν η σωστή. Ελευθερωθήκαμε! Βέβαια, χρειάζεται εδώ αστερίσκος. Θυμίζω ότι η Επανάσταση είχε σχεδόν παντού κατασταλεί από τον Ιμπραήμ κι αν δεν επενέβαιναν οι μεγάλες δυνάμεις στο Ναβαρίνο, είναι σχεδόν βέβαιο πως άλλη μια φορά η εξέγερση θα είχε πνιγεί στο αίμα. Η αλήθεια είναι πως η «ελευθερία» μας με την επέμβαση των «προστατών» μας ποτέ δεν επιτεύχθηκε και ως σήμερα: η οικονομία μας διευθύνεται από το Κουαρτέτο των δανειστών, ενώ στη γη μας, που, ως την Άνοιξη του 1941 δεν είχε κανένα ένοπλο ξένο πάνω της, έκτοτε είχε Γερμανούς, Ιταλούς, Βουλγάρους, Βρετανούς και, ως σήμερα, Αμερικανούς. Οι τελευταίοι παραμένουν με την άδεια των κυβερνήσεών μας, όπως και το Κουαρτέτο που κυβερνά την οικονομία μας, όπως, άλλωστε, με την ίδια δικαιολογία (άδεια κυβερνήσεων), παρέμενε Σοβιετικός στρατός στις τότε δορυφόρες χώρες. Οπωσδήποτε, η ορθότητα της απόφασης για την Επανάσταση δεν παύει να ισχύει. Και να τονίζει ότι η απόπειρα να σπάσουμε τους φαύλους κύκλους απαιτεί δικές μας διαρκείς θυσίες, αλλά και ειλικρινή, έξωθεν επικουρία.