Δουλειά της επόμενης γενιάς

Στα αγελαία θηλαστικά τα μικρά εξαρτώνται από τη μητέρα τους στη βάση του αμοιβαίου ηδονικού αντανακλαστικού μεταξύ των χειλιών του βρέφους και της θηλής του μητρικού μαστού. Η αμοιβαία ικανοποίηση δημιουργεί ισχυρούς δεσμούς μεταξύ τους. Όσο μεγαλώνει το παιδί, αυξάνονται αναλογικά οι ανάγκες του, η μητέρα εξαντλείται από υπερθηλασμό και το τέκνο δεν χορταίνει. Αμοιβαία πάλι, με την ευθύνη της μητέρας, το τέκνο στρέφεται προς το περιβάλλον για αναζήτηση τροφής. Στα κοινωνικά ζώα, τα μυρμήγκια, μέσα στις υπόγειες πολιτείες τους (ως και 10 μέτρα βαθιά) μπορούν να καλλιεργούν τρόφιμα χρησιμοποιώντας γι΄ αυτό το σκοπό άλλα, μικρότερα ζωύφια. Η ανθρώπινη πολιτεία, ένα κράμα αγέλης και κοινωνίας είναι εξαιρετικά πιο πολύπλοκη, με επιλογές ελευθερίας και ισότητας.

Η πιο πρωτόγονη μορφή οργάνωσης είναι η οικογένεια. Στην κλασική αρχαιότητα περιλάμβανε τυπικά, πατέρα, μητέρα, παιδιά και δούλους. Στη συζυγική σχέση άνδρα και γυναίκας, γαμική, τα μέλη της είναι ελεύθερα, αλλά άνισα. Η σχέση πατέρα-τέκνων, τεκνοποιητική, αντιστοιχεί στη βασιλική εξουσία. Η σχέση δεσπότη-δούλου αντιστοιχεί στη δεσποτική εξουσία. Οι δούλοι, για τον Αριστοτέλη, είναι έλλογα όντα, τόσο μόνον όσο χρειάζεται για να αντιλαμβάνονται τις εντολές του δεσπότη τους και να τις εκτελούν χειρωνακτικά, αλλά ανίκανοι να έχουν δική τους ανεξάρτητη βούληση. Ο αφέντης τους σκέφτεται γι΄ αυτούς και αυτό τους συμφέρει, αφού αυτοί δεν μπορούν να το κάνουν. Φθάνει να θεωρήσει ότι αυτοί είναι "φύσει" δούλοι, εκτός από την περίπτωση που κρατούνται βίαια, όπως όταν είναι αιχμάλωτοι πολέμου. Πιο προοδευτική είναι η αντίληψη του Παύλου. Δεν υπάρχουν δούλοι και ελεύθεροι, αλλά η γυναίκα να φοβάται τον άνδρα. Ο Αριστοτέλης προβλέπει ότι όταν κάποτε οι δουλειές θα αυτοματοποιηθούν, οι δούλοι δεν θα χρειάζονται. Η πρόβλεψή του 2,5 χιλιετίες αργότερα πλησιάζει την πραγματοποίησή της με την τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική, οπότε οι εργαζόμενοι πώς θα επιβιώνουν; Δεν θα έχουν καν το εκβιαστικά ισχυρό όπλο της απεργίας. Η ανεξέλεγκτη, γιγαντιαία πια σήμερα, βία, μεταξύ του τεράστιου πλήθους των αδύναμων πενομένων και των ασύλληπτα ολίγων ισχυρών κατεχόντων είναι η πιθανότερη συνέχεια.

Η δουλεία πήρε διάφορες μορφές έκτοτε, ώσπου να καταργηθεί επίσημα εδώ και 1,5 αιώνα περίπου (Ελλάδα, 1822. Αγγλία 1833. ΗΠΑ 1865). Η πολιτική ισότητα των γυναικών άργησε περισσότερο (Φινλανδία, 1906. ΗΠΑ 1920. Ελλάδα 1956). Ωστόσο, μην ξεχνάμε ότι η σχέση ιδιοκτήτη εργαζομένων σε μια επιχείρηση εξακολουθεί να είναι δεσποτική. Τέτοια σχέση όμως δεν αφορά παιδιά, ηλικιωμένους ούτε, έξω από το επαγγελματικό τους ωράριο, ενήλικες εργαζομένους. Ακόμη, η δεσποτική σχέση ήταν εξαπλωμένη σε όλες τις αποικίες μεταξύ αποίκων και ιθαγενών, για να καταργηθεί ουσιαστικά μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο περίπου.

Σήμερα, όλοι έχουν πολιτικά δικαιώματα, αλλά πολύ περιορισμένα. Στα σύγχρονα κράτη όλοι είναι πολίτες, άντρες και γυναίκες, χωρίς δούλους και όλοι οι πολίτες μετέχουν εξίσου στη λήψη αποφάσεων για το σύνολο. Μόνο που αυτή η εξουσία είναι αλλοτριωμένη, δηλαδή με πληρεξουσίους. Οι ανήλικοι δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα. Όσο είναι ανίκανοι βιολογικά να προσπορισθούν μόνοι τους τροφή, να φυλαχθούν από θηρευτές και να μπορούν να ζευγαρώσουν, θεωρούνται βιολογικά και, κατεπέκταση, κοινωνικά, ανώριμοι να μετέχουν στη λήψη αποφάσεων για το σύνολο της πολιτείας, το σύγχρονο κράτος δηλαδή ή και την ανθρωπότητα ολόκληρη. Κι αυτό έχει βαριές συνέπειες για τα παιδιά. Αυτά είναι οι σύγχρονοι δούλοι, τέτοιοι που να μην μπορούν να παίρνουν αποφάσεις για τους εαυτούς τους όταν θα είναι ενήλικες.

Η κοινωνία έχει ανάγκη από άρχοντες για να διατηρεί την ενότητά της, που μπορεί να είναι ένας (μοναρχία) ή λίγοι εκλεκτοί (ολιγαρχία) ή το σύνολο των πολιτών (δημοκρατία). Σε όλες τις περιπτώσεις εξαιρούνται τα παιδιά. Το επικρατέστερο σήμερα σύστημα είναι η κομματοκρατία, είτε σε συνδυασμό με μοναρχία (π.χ. Ενωμένο Βασίλειο) είτε με ολιγαρχία/ρεπούμπλικα (π.χ. ρεπούπλικες της Ε.Ε.). Μια ευνομούμενη πολιτεία έχει τρεις ανεξάρτητες αρχές, εκτελεστική (κυβέρνηση), νομοθετική (βουλή) και δικανική (δικαστήρια). Στις περισσότερες χώρες και οπωσδήποτε στη χώρα μας, οι τρεις εξουσίες είναι μία, εξαρτημένες από το κόμμα. Το κόμμα που πλειοψηφεί στη βουλή εκλέγει κυβέρνηση που διορίζει τους επικεφαλής της δικαιοσύνης. Δημοκρατία δεν υπάρχει πουθενά. Υπήρξε μόνο στην αρχαία Ελλάδα, αλλά χωρίς γυναίκες, δούλους, μετοίκους, παιδιά.

Η σημερινή ολιγαρχία που ψηφίζει νόμους είναι δεσμευμένη στο μέλλον. Με εκλογές τυπικά κάθε 4 χρόνια είναι υποχρεωμένη να μεριμνά για να ξαναεκλεγεί και αυτό σημαίνει: 1. Δέσμευση κάθε πολιτικού στο κόμμα του, αλλιώς δεν θα ξαναείναι υποψήφιος. 2. Δέσμευση κάθε πολιτικού στους ψηφοφόρους του και παράγοντες που κατευθύνουν ψήφους (π.χ. οικονομικούς, επικοινωνιακούς, θρησκευτικούς κλπ), αλλιώς δεν θα ξαναψηφισθεί. 3. Και τα δύο παραπάνω δημιουργούν δέσμευση της επόμενης γενιάς, που δεν μετέχει στη λήψη αποφάσεων. Για να ικανοποιήσουν οι βουλευτές τις πρώτες δύο ανάγκες είναι αναγκασμένοι να προγραμματίσουν για ως την επόμενη εκλογική αναμέτρηση και αυτό σημαίνει π.χ. να πάρουν δάνεια (που θα αποπληρώσουν οι απόγονοί τους), να αυξήσουν ανεξέλεγκτα την ανάπτυξη (που θα δηλητηριάσει γη, θάλασσα και αέρα των απογόνων τους) κλπ. Εφόσον τα παιδιά δεν μπορούν να μετέχουν στη λήψη αποφάσεων, μόνο μια βουλή που δεν είναι υποχρεωμένη να σχεδιάζει περιοριστικά ως τις επόμενες εκλογές μπορεί να νοιάζεται γι΄ αυτά. Αυτά που γράφω έχουν ισχύ για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Κι αυτή είναι υποχρεωμένη να πάρει σκληρά περιοριστικά μέτρα. Τα σκληρά μέτρα λαμβάνονται συνήθως από μια δικτατορία. Μια "καλοήθης δικτατορία" που θα μεριμνούσε για τη σωτηρία των πολιτών της θα ήταν έτσι μια λύση. Δυστυχώς δεν υπάρχει καλοήθης δικτατορία ή τουλάχιστον που να μπορεί να μείνει καλοήθης για ικανό διάστημα. Αργά ή γρήγορα αρχίζει να μεριμνά για το συμφέρον της, που, επειδή η ίδια έχει ξεκινήσει με σκοπό την ωφέλεια του συνόλου, το επιβάλλει στο κοινό συμφέρον με μέτρα που χρησιμοποιεί για να παραμείνει στην εξουσία έτσι που παύει αναγκαστικά να είναι καλοήθης.

Εναλλακτική λύση προτείνει ο Αυστραλός πολιτικός φιλόσοφος Roman Krznaric, εκείνη του Καναδού οικολόγου David Suzuki, που θέλει "να αντικαταστήσει τους εκλεγμένους πολιτικούς μιας χώρας με ένα τυχαία επιλεγμένο σύνολο πολιτών, που θα περιλαμβάνει καθημερινούς Καναδούς, χωρίς κομματική δέσμευση και θα αφιερώνουν έξι χρόνια καθένας στην υπηρεσία. Κατά την άποψή του τέτοιο σύνολο, που μοιάζει με ένα σώμα ενόρκων, θα ασχολιόταν πιο αποτελεσματικά για μακροχρόνια θέματα όπως η κλιματική αλλαγή και η απώλεια βιοποικιλότητας και θα έλυνε το πρόβλημα των πολιτικών που είναι προκατειλημμένοι με τις επόμενες εκλογές".