Χαλάρωση

Χαλαρώνω. Καμιά δύναμη δεν επενεργεί πάνω μου. Κανένα ερέθισμα δεν διεγείρει τις αισθήσεις μου. Νιώθω μακάριος. Κάπως σαν κώνος σε ευσταθή ισορροπία πάνω στη βάση του, στη θέση της ελάχιστης εντροπίας. Στην ιδανική μηδενική εντροπία βρίσκεται το Σύμπαν μόνο στο απόλυτο μηδέν. Και στην απόλυτη χαλάρωση θα βρεθώ εγώ μόνο με το θάνατό μου.

Χαλαρώνω εδώ και αρκετή ώρα. Και βαθμιαία κάτι αρχίζει να με αναστατώνει. Χωρίς επίδραση απέξω. Αρχίζω να διψάω, να πεινάω, να θέλω να ουρήσω, να αποπατήσω, να κάνω έρωτα. Τώρα νιώθω σαν κώνος στηριγμένος στην κορυφή του. Ακόμη και αν το κέντρο βάρους διέρχεται από την κορυφή του, η πιο ασήμαντη τυχαία κίνησή του θα τον αναποδογυρίσει. Η χαλάρωσή μου δεν ήταν παρά η φάση της ελάχιστης εντροπίας που αυτόματα ταλαντώνεται από την ελάχιστη στη μέγιστη τιμή της και πάλι ξανά το ίδιο· από τη χαλάρωση στη διέγερση και πάλι στη χαλάρωση· από τη θέση στην αντίθεση και πάλι στη σύνθεση. Επειδή είμαι ζωντανός και ζωή σημαίνει ταλάντωση.

Η κοινωνία βρισκόταν σε σταθερή ισορροπία. Την περιγράφει τόσο ωραία ο Τσβάιχ πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όλα τακτοποιημένα. Καθένας μπορούσε να προγραμματίσει τη ζωή του. Οι κοινωνικοί κανόνες ήταν σταθεροί. Τους γνώριζες, διαμόρφωνες το σκοπό σου στα δεδομένα πλαίσια και σχεδίαζες ανάλογα πώς θα αντισταθμίσεις ομαλά τις όποιες αντιξοότητες θα συναντούσες. Το μέλλον ήταν προβλέψιμο. Όμως, να, ο κόσμος αρχίζει να αναστατώνεται. Η κοινωνική ανισότητα έχει αγγίξει κάποια μη ανεκτά όρια, κατώφλια, ουδούς. Είναι η ανισότητα ανάμεσα στους ευημερούντες και στις κατώτερες τάξεις. Στο εσωτερικό αρχίζουν οι διαμαρτυρίες. Να οι απεργίες, οι διαδηλώσεις, η βία. Επειδή η Κοινωνία είναι ζωντανή. Αλλά και τα σύνορα δονούνται. Η ανισότητα μεταξύ διαφορετικών κοινωνιών έχει φθάσει στα όριά της.

Οι επιμέρους ανάγκες, να βρίσκουμε πιο εύκολα, πιο άκοπα, πιο φθηνά φαγητό, υγεία και να ικανοποιούμε τις υπόλοιπες ανάγκες μας, αλλά και απλές επιθυμίες, είναι το ακραίο κίνητρο για να αναπτυχθούν οι επιστήμες. Η ανάπτυξή τους πετυχαίνει να αντισταθμίσει (χωρίς να καταργήσει, αυτό είναι αδύνατο) τους φυσικούς νόμους που περιορίζουν την ελευθερία του αισθητού μας Εγώ. Η ανάπτυξη οδηγεί αναγκαστικά στην εξειδίκευση. Κανένας δεν μπορεί να κάνει τα πάντα για τον εαυτό του, όπως κάνει τα πάντα για τον εαυτό του ένα ζώο. Κι η εξειδίκευση δημιουργεί διαφορές του ενός από τον άλλον. Οι διαφορές μπορούν να πάρουν συμπληρωματική μορφή, όπου ό,τι κάνει καθένας, το ανταλλάσσει με ό,τι κάνει ο άλλος· ή συγκρουσιακή μορφή, όπου καθένας προσπαθεί να κάνει κτήμα του ό,τι είναι κτήμα του άλλου. Έτσι αυξάνεται η ανισότητα, η αστάθεια, η κοινωνική εντροπία. Αναπόφευκτα. Η διεύρυνση της ελευθερίας του αισθητού Εγώ με την πρόοδο των φυσικών επιστημών οδηγεί στον περιορισμό της στο κοινωνικό Εγώ. Η ολοένα μεγαλύτερη αντιστάθμιση των περιορισμών που επιβάλλουν οι φυσικοί νόμοι δημιουργεί σε ολοένα μεγαλύτερους περιορισμούς που επιβάλλουν οι κοινωνικοί νόμοι στο κοινωνικό Εγώ. Γιγαντώνεται έτσι η απαίτηση από τις κοινωνικές επιστήμες να βρουν τρόπους να αντισταθμίσουν τους ολοένα πιο πιεστικούς κοινωνικούς νόμους.

Η Γνώση από μόνη της δεν αρκεί. Είναι το σημείο που είχε άδικο ο Σωκράτης όταν υποστήριζε πως ουδείς εκών κακός. Οι κοινωνικές επιστήμες παράγουν γνώση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διατηρήσει την υπάρχουσα κατάσταση, την υπάρχουσα τάξη, την υπάρχουσα παράδοση. Συντηρητισμός. Συνέπεια με το παρελθόν. Η γνώση που παράγουν όμως οι επιστήμες μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για να δημιουργηθούν οι νέοι κοινωνικοί κανόνες που ικανοποιούν τις κοινωνικές ανάγκες που πια έχουν αλλάξει. Προοδευτικότητα. Συνέπεια με το παρόν.

Τρία τέταρτα του αιώνα μετά τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου πολέμου η παγκόσμια κοινωνία είναι σαν τον κώνο που στηρίζεται πάνω στην κορυφή του. Οι συντηρητικές δυνάμεις προσπαθούν με κάθε μέσο να διατηρήσουν την ασταθή ισορροπία του. Η ανατροπή είναι αναπόφευκτη. Και οι προοδευτικές δυνάμεις, οι κοινωνικές επιστήμες, η φιλοσοφία, υστερούν δραματικά στην εποχή μας. Δεν υπάρχει ένα όραμα, ένας σκοπός. Η αλλαγή είναι αναπόφευκτη. Αλλαγή σημαίνει μετάβαση από μια κατάσταση σε μιαν άλλη. Ποια είναι όμως αυτή η άλλη; Δεν υπάρχει στην εποχή μας μια διανόηση του τύπου του Ρουσσώ και του Βολτέρου ή του Μαρξ και του Λένιν ή, πολύ παλιότερα, του Σόλωνος. Αυτής της άλλης κατάστασης τη μορφή η σύγχρονη κοινωνία μας έχει τη δυστυχία να μην μπορεί να την οραματισθεί.

Το πρόβλημα στην πατρίδα μας είναι ιδιαίτερα οξύ. Είμαστε στα σύνορα. Τα σύνορα είναι τα πιο ζωντανά τμήματα ενός οργανισμού. Είναι οι κύριοι υποδοχείς της ηδονής και του πόνου. Βρισκόμαστε μεταξύ των τριών παλιών Ηπείρων, Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής. Γύρω μας πολιτική αστάθεια, βόρεια, νότια, ανατολικά, με άγριες συγκρουσιακές καταστάσεις. Είμαστε η μοναδική Ευρωπαϊκή χώρα που μπορούν όλοι πάνω της να στηριχθούν. Δεν έχομε παρελθόν αντιπαράθεσης με τους μουσουλμάνους (πλην των Τούρκων, που τους απεχθάνονται οι λοιποί μουσουλμάνοι), ενώ ανήκομε στη Δύση. Χωρίς αντιπαράθεση με τη Ρωσία ή την Αμερική. Είμαστε σε ικανοποιητική επαφή ακόμη και με την Κίνα. Βρισκόμαστε όμως στη συγκυρία της πλήρους απουσίας πολιτικού οράματος.

Κάποιοι επιδιώκουν την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού. Να τον εγκαθιδρύσουμε. Για να κάνουμε τι; Δεν μας το λένε. Άλλοι προσπαθούν να εφαρμόσουν εξωευρωπαϊκές τακτικές μέσα στην Ευρώπη. Μα γίνεται; Κάποιοι επιμένουν να κάνουμε μέσα στην Ευρώπη ό,τι μας υπαγορεύουν οι πιστωτές μας, που έχει αποδειχθεί καταστροφικό για τη χώρα και ομολογούν οι ίδιοι ότι είναι λάθος συνταγή. Για να διατηρηθεί η πολύτιμη πειθαρχία. Πειθαρχία όμως για να επιτύχουμε τι; Κανένας δεν το λέει. Άλλοι ανακάλυψαν τη σύγχρονη αιτία των δεινών μας: τους μετανάστες. Να τους διώξουμε. Να παν από κει πούρθαν. Να δεις όμως που όταν διοχετευθούν στη Γερμανία ή σε άλλα οργανωμένα κράτη, θα συμβάλουν αποτελεσματικά σε μεγαλύτερη, πιο ανταγωνιστική, ανάπτυξη. Και έχομε εμείς πείρα απ’ αυτού του είδους τη συμπεριφορά. Το θαύμα της Ολυμπιάδας δεν θα είχε συντελεσθεί χωρίς τα φθηνά – τότε – χέρια των Αλβανών μεταναστών.

Να λοιπόν η Ελληνική πρόκληση. Προσδοκώ από τους πολιτικούς μας το όραμα, οργανωμένο σε σκοπό, προγραμματισμένο σε σχέδιο και αξιολόγηση. Ένα πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κληθούν οι ιδιώτες να προσφέρουν ό,τι μπορούν. Και προσδοκώ εμάς το λαό να επιλέξουμε ανάμεσα στα σχέδια που θα προτείνουν οι πολιτικοί μας, με νηφαλιότητα και με ετοιμότητα για θυσίες. Για να μη μείνουμε άλλο στηριγμένοι στην κορυφή του κώνου.

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθ. Καρδιολογίας. Dimitris.sideris@gmail.com