Λόγια Αγάπης για τον μεγάλο δημιουργό

Με τραγούδια, αποσπάσματα ραδιοφωνικής εκπομπής, απαγγελίες και λόγια αγάπης, βγαλμένα μέσα από την καρδιά φίλων, συνεργατών, μα πάνω από όλα θαυμαστών του πολυσχιδούς έργου του Μάνου Ελευθερίου, το κοινό της πρωτεύουσας των Κυκλάδων αποχαιρέτησε τον Συριανό ποιητή, στιχουργό και λογοτέχνη, που πριν από δύο εβδομάδες «έφυγε» από κοντά μας για «των αγγέλων τα μπουζούκια».

Η εκδήλωση – αφιέρωμα στον μεγάλο Έλληνα δημιουργό, διοργανώθηκε από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Σύρου – Ερμούπολης, δομή που ο ίδιος αγαπούσε απεριόριστα και είχε «προικίσει» με περισσότερους από 40.000 τίτλους.

Κάτοικοι και επισκέπτες του νησιού κατέκλυσαν, το βράδυ του Σαββάτου, το φιλόξενο χώρο της Βιβλιοθήκης για να τιμήσουν με τη σειρά τους τη μνήμη του Μάνου Ελευθερίου, μίας σημαντικής προσωπικότητας των Γραμμάτων και του Πολιτισμού, που προσέφερε πολλά τόσο στον γενέθλιο τόπο του, όσο και στη χώρα μας, γενικότερα. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν, μεταξύ άλλων, ο Δήμαρχος Σύρου – Ερμούπολης, Γιώργος Μαραγκός, η Αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Θωμαή Μενδρινού και πολλοί δημοτικοί σύμβουλοι.

Στον χαιρετισμό της, η εντεταλμένη δημοτική σύμβουλος Βιβλιοθηκών, Μαρίζα Αγγελοπούλου κατέστησε γνωστό, ότι η συγκεκριμένη εκδήλωση είχε προγραμματιστεί από τον περασμένο χειμώνα από κοινού με τον Μάνο Ελευθερίου, ο οποίος μάλιστα θα ήταν παρών. «Δυστυχώς, δεν είναι μαζί μας, αλλά εμείς αποφασίσαμε να κάνουμε αυτή τη γιορτή σαν να είναι εδώ. Για εμάς ο Μάνος Ελευθερίου είναι ένας μεγάλος Έλληνας ποιητής, σε ένα βάθρο ψηλά και απόψε, βρισκόμαστε εδώ για τη δόξα του, όχι για να λυπηθούμε», είπε χαρακτηριστικά.

«Ναός γνώσης, σεμνότητας και καλλιέργειας»

Στη φιλία της με τον Μάνο Ελευθερίου, τον οποίο γνώρισε από κοντά πριν από 30 χρόνια, αναφέρθηκε η Συριανή ποιήτρια και συγγραφέας Λουκρητία Δούναβη, αδυνατώντας να συγκρατήσει τα δάκρυά της. Όπως τόνισε, η ίδια ευνοήθηκε προσωπικά από αυτή τη σχέση. «Ο Μάνος Ελευθερίου θα είναι για  πάντα ένας ναός γνώσης, μελέτης, σεμνότητας, καλλιέργειας, απλότητας, ενίοτε και ιδιορρυθμίας. Μα πάνω από όλα είναι ποιητής, που παρά τους επαίνους, τις διακρίσεις και την τόσο διασημότητα, δεν απέκτησε ποτέ έπαρση. Η υπεροψία, η φαυλότητα, η ανοησία και η φιγούρα τον αποκαρδίωναν». Σύμφωνα με την κ. Δούναβη, όσα χρόνια κι αν περάσουν, η γραφή του δεν θα στερεύει, γιατί ο λόγος είναι κλειδί που ανοίγει την πόρτα της ανακάλυψης του αληθινού και του ωραίου. «Ο Μάνος Ελευθερίου μας χάρισε τα έργα του, σαν να λέμε τα παιδιά του. Και είναι πολλά. Ποιο να αγαπήσεις πιο πολύ και πιο να πρωτοπαινέψεις; Η φωνή του πάει και έρχεται. Το γέλιο του, το χιούμορ του, μα προπαντός το άγχος του για όλα τα δικά του και για τον όλεθρο του κόσμου όλου. Άνθρωπος παθιασμένος για το ωραίο, το άψογο, το τέλειο. Ασκητικός και αδούλωτος, με την ταυτότητα των ενθυμήσεων και των διαπιστώσεων. Τα τραγούδια του χρώματα, μυστικά και αρώματα. Λούσα αψεγάδιαστα για μας, θα μυρώνουν, να φωτίζουν, θα στολίζουν όλη την Ελλάδα. Ησύχασε Μάνο, κανείς πια στη ζωή σου δεν σε κυνηγά. Θα περπατάς στους δρόμους μας, στις αυλές και στα μπαλκόνια μας, στα σαλόνια και στα θέατρα. Θα έρχεσαι σαν κύμα να μας παραμιλάς, να μας πηγαίνεις πιο πέρα, στα ανοιχτά του νου και της καρδιάς μας. Είμαστε απαρηγόρητοι».

«Στους μπαξέδες» του Μάνου

Τον ιδιαίτερο τρόπο που ο Μάνος Ελευθερίου εμπνέεται από το νησί του και το ζωντανεύει στα γραπτά του, προσπάθησε να ανιχνεύσει ο λογοτέχνης, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, Κώστας Λογαράς. Μέσα από ένα και μόνο εμβληματικό τραγούδι του, επιχείρησε να σκιαγραφήσει τα μονοπάτια που πάνω τους βαδίζει ένας αισθαντικός δημιουργός και να προσεγγίσει τις πηγές του από τις οποίες αναπηδά η ποίησή του, η ατμόσφαιρα του λόγου του, η συνδεδεμένη με τον τόπο της καταγωγής, ευαισθησία του. Το τραγούδι του «Στους μπαξέδες» (1973) μιλάει για ταρσανάδες και μπαξέδες, έναν βοριά που ματώνει στα κυκλαδίτικα νησιά, μια θάλασσα μαλαματένια και έναν καημό της Φραγκοσυριανής και στήνοντας τα ξόβεργα σε αυλές και ανηφοριές ο ποιητής, ξορκίζει το μαύρο περιστέρι να μη δίνει άλλες συμφορές. «Αν ολόκληρη η στιχουργική παραγωγή του Μάνου ήταν ένα και μόνο τραγούδι, θα έπρεπε να τον ανιχνεύσουμε ανάμεσα στις λέξεις και την αίσθηση αυτού του τραγουδιού, αφιερωμένου στη μνήμη του Μάρκου Βαμβακάρη. Να τον ανακαλύψουμε μέσα στους στίχους, ανάμεσα στις παύσεις, στους υπαινιγμούς σε εκείνα που δε λέγονται, σε αυτά που καταγράφονται και σε εκείνα που υποκρύπτονται ή εννοούνται και στα άλλα που μόλις διακρίνονται, στις αδιόρατες ρωγμές της γλώσσας τους, τις μυστικές της ρίζες. Η μουσική του Δήμου Μούτση συμβάλλει καθοριστικά στην ανάδειξη των μυστηριακών τοπίων του Μάνου Ελευθερίου», σημείωσε ο κ. Λογαράς.

«Τον αγαπούσα αλλά πιο πολύ τον θαύμαζα»

Αμέσως μετά, το λόγο έλαβε η ηθοποιός Νένα Μεντή, η οποία αναφέρθηκε στη γνωριμία της με τον Μάνο Ελευθερίου πριν από 18 χρόνια, χάρη στον οποίο αγάπησε τη Σύρο ακόμη περισσότερο. «Ήταν καλοκαίρι, τρώγαμε το μεσημέρι σε διαφορετικά τραπεζάκια, μόνοι μας και οι δύο. Με κοίταξε, τον κοίταγα κι εγώ. Κάποια στιγμή μου είπε “αγαπάω πολύ τα τραγούδια του πατέρα σας (Σπήλιος Μεντής)”. “Αυτός είναι ένας σοβαρός λόγος να έρθω κοντά σας”, του απάντησα. Πήγα στο τραπέζι του, κάτσαμε και είπαμε πάρα πολλά, ίσως και όλα. Μου μίλησε για τη Σύρο, για την αγάπη του αλλά και την πίκρα του για την ιδιαίτερη πατρίδα του, για τον πόνο που είχε προκαλέσει και σε αυτόν και την οικογένειά του. Μιλήσαμε για το θέατρο, το αγαπούσε πάρα πολύ, ίσως περισσότερο και από μένα». Από τότε, οι δυο τους κράτησαν επαφή. Όπως τόνισε η κ. Μεντή, δεν έγιναν ποτέ καθημερινοί φίλοι, αλλά έγιναν ουσιαστικοί φίλοι, καρδιακοί. «Τον αγαπούσα αλλά πιο πολύ τον θαύμαζα. Ήταν ένας ξεχωριστός, ιδιαίτερος άνθρωπος, ταπεινός, δειλός και τολμηρός συγχρόνως, στήριζε πάρα πολύ τους νέους ποιητές και ηθοποιούς, νοιαζόταν πραγματικά για τους ανθρώπους», κατέληξε και στη συνέχεια διάβασε μοναδικά ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα «Ο καιρός των Χρυσανθέμων», το οποίο είχε αναγνώσει και στην επετειακή εκδήλωση των Εκδόσεων Μεταίχμιο για τα 80 χρόνια του δημιουργού.

Ευγενής, γενναιόδωρος, παθιασμένος

Τη θλίψη της για την απώλεια του Μάνου Ελευθερίου εξέφρασε, τέλος, η Ιστορικός Τέχνης Μαρίζα Δαλεζίου η οποία αναφέρθηκε στην ευγένεια, τη γενναιοδωρία, την καλαισθησία αλλά και το πάθος του για τη συλλογή φωτογραφιών, βιβλίων, θεατρικών προγραμμάτων, μελανοδοχείων, μαθητικών τετραδίων, χειρογράφων ποιητών και σχεδίων καλλιτεχνών. «Δεν υπήρχε η έννοια της κατοχής, της ιδιοκτησίας, της επίδειξης, της υπεροχής. Ήταν σαν να μαζεύει τους καρπούς από τα δέντρα, με προσοχή από κλαδί σε κλαδί για να μην κοπούν ή χτυπηθούν. Τους παρατηρούσε, τους γευόταν και τους μοίραζε», σημείωσε η κ. Δαλεζίου. Ο Μάνος Ελευθερίου φρόντιζε τις συλλογές τους, τις προστάτευε και τις δώριζε. 43.000 βιβλία σε δέματα μικρά και μεγάλα μεταφέρθηκαν από το σπίτι του στο Νέο Ψυχικό στη Σύρα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Ερμούπολης και ένας σημαντικός αριθμός χειρογράφων και σπάνιων εκδόσεων στο Ιστορικό αρχείο. Επιπλέον, για λογαριασμό του 4^ου Δημοτικού Σχολείου Ερμούπολης, όπου φοίτησαν ο ίδιος και η αδερφή του, Αγγελική Ελευθερίου, παρήγγειλε και φτιάχτηκαν ειδικές βιτρίνες για να φιλοξενήσουν μελανοδοχεία και σχολικά αντικείμενα περασμένων χρόνων, μολυβάκια, πινάκια, ακόμα και παιχνίδια.  

Την εκδήλωση πλαισίωσαν μουσικά η Αγγελική Κοκκίνη και ο Ανδρέας Γιαλόγλου, ενώ ακούστηκαν αποσπάσματα από τη ραδιοφωνική εκπομπή του Μάνου Ελευθερίου στον Σταθμό 9,84 «Τα λόγια της αγάπης». Τον ήχο επιμελήθηκε ο Σοφοκλής Κοσκινάς. Τεχνική υποστήριξη: Γιώργος Ρούσσος.

Στο τέλος της βραδιάς, προσφέρθηκαν 100 βιβλία του συγγραφέα, τα οποία αγοράστηκαν από δημότη για τον συγκεκριμένο σκοπό.