Σινεπιλογές

Ψυχρός Πόλεμος / Cold War (2018) του Πάβελ Παβλικόφσκι

Ο σημαντικότερος σύγχρονος Πολωνός δημιουργός

Ο Πάβελ Παβλικόφσκι γεννήθηκε στη Βαρσοβία αλλά έφυγε μαζί με την μητέρα του σε ηλικία 14 ετών, το 1971, και εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία, όπου και σπούδασε και άρχισε να δουλεύει από τα τέλη της δεκαετίας του 80 σκηνοθετώντας ντοκιμαντέρ για το BBC που εμπνέονταν από τις ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις της δεκαετίας.

Η πρώτη του ταινία μυθοπλασίας το άγνωστο στην Ελλάδα «The Stringer»(1998) γυρίστηκε στη Ρωσία, την Πολωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο και είναι ένα πολιτικό ρομαντικό δράμα  που διαδραματίζεται μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου.

Στο «Τελευταίο Καταφύγιο»(2000) προφητεύει, με εξαιρετικά δείγματα νατουραλιστικού σινεμά, τα αόρατα τείχη που ύψωσε η σημερινή Ευρώπη στις ελπίδες όσων ψάχνουν απεγνωσμένα μια σανίδα σωτηρίας.

 Στο «Καλοκαίρι του Έρωτά μου»(2004) αφηγείται με τρυφερότητα και ελεγειακή λεπτότητα μια ιστορία ενηλικίωσης δυο κοριτσιών και τον σύντομο δεσμό τους κάτω από το σπάνιο φως μιας ειδυλλιακής αγγλικής εξοχής.

Στη «Γυναίκα του Πέμπτου»(2012) ο Αμερικανός συγγραφέας Τομ Ρικς (Ίθαν Χοκ) έρχεται στο Παρίσι, αποφασισμένος να διεκδικήσει την παλιά του ζωή αλλά γνωρίζει τη Μάργκιτ (Κρίστιν Σκοτ Τόμας), μια όμορφη αλλά μυστηριώδη ξένη. Η έντονη και παθιασμένη σχέση τους, όμως, δείχνει να πυροδοτεί μια σειρά από ανεξήγητα γεγονότα, σαν να υπάρχει μια σκοτεινή δύναμη που να ελέγχει ολόκληρη τη ζωή του.

Η επιστροφή του στην Πολωνία του χάρισε βραβεύσεις και αναγνώριση, καθώς με την εξαιρετική «Ida» (2013) κερδίζει το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και εντυπωσιάζει με την ώριμη σκηνοθετική του δεξιοτεχνία, ενώ οι πολιτικοκοινωνικές αναφορές του δεν βαραίνουν στο ελάχιστο τη συγκινητική σχέση των δύο παγιδευμένων στις ψευδαισθήσεις τους ηρωίδων.

Έρωτας μέσα στις στάχτες της μεταπολεμικής Πολωνίας

Κανένας σύγχρονος δημιουργός δεν θα μπορούσε να κινηματογραφήσει ένα καταδικασμένο ρομάντζο καλύτερα από τον Pawel Pawlikowski και ο «Ψυχρός Πόλεμος» είναι η πιο πικρή, ρομαντική ταινία του .

Το σχισμένο παραπέτασμα του έρωτα είναι το θέμα  αυτού του οπτικοακουστικά λαμπρού φιλμ , που διαδραματίζεται  στην  Πολωνία του ψυχρού πόλεμου αλλά και  πέρα από αυτήν. Πρόκειται για μια λυρική ,ελλειπτική και επεισοδιακή ιστορία έρωτα ,φυλάκισης και διαφυγής που απλώνεται χρονικά σε διάστημα 15 ετών. Στον θεματικό πυρήνα της μια αγάπη που πληγώθηκε από τον βαθύ κυνισμό, την υποταγή και τον φόβο που διαχέει στους πολίτες του ένα αλλοτριωμένο και καταπιεστικό  καθεστώς. Άλλωστε όπως και η προηγούμενη ταινία του Pawlikowski η αριστουργηματική «Ida», αποτελεί μια βαθιά κατάδυση στη σκοτεινή καρδιά της ίδιας της κομμουνιστικής Πολωνίας.

Καθώς η ταινία ανοίγει το 1949, ο συνθέτης και πιανίστας Wiktor (έξοχη η εσωτερική ερμηνεία του Tomasz Kot) ταξιδεύει στην πολωνική ύπαιθρο μαζί με την εθνομουσικολόγο σύντροφό του, την Irena (Agata Kulesza), και έναν αυστηρό κρατικό αξιωματούχο τον κ. Kaczmarek (Borys Szyc). Μαζί περιδιαβαίνουν χωριά, καταγράφουν λαϊκές μπαλάντες και επιλέγουν ταλαντούχους νέους. Σκοπός τους είναι να τους συγκεντρώσουν σε μια αγροτική σχολή χορού και τραγουδιού, κάτι σαν ένα πρώιμο X- Factor, σχηματίζοντας ένα supergroup που θα  περιοδεύσει στο Ανατολικό Μπλοκ σε εκδηλώσεις πολιτιστικών ανταλλαγών. Ο Wiktor έλκεται αμέσως από την αγγελική μορφή της ξανθιάς τραγουδίστριας Zula (αληθινή αποκάλυψη η μαγευτική Joanna Kulig). Ωστόσο η Zula δεν ταιριάζει καθόλου σε αυτό που υποτίθεται ότι αναζητούν. Κατάγεται από πόλη και όχι από αγροτική περιοχή. Κάνει οντισιόν όχι με λαϊκό τραγούδι, αλλά με ένα μουσικό κομμάτι από ρωσική ταινία. Έχει επίσης σοβαρά προβλήματα με το νόμο, αφού έχει φυλακιστεί στο παρελθόν καθώς όπως ισχυρίζεται μαχαίρωσε τον πατέρα της επειδή βιαιοπραγούσε στη μητέρα της. Ο ερωτοχτυπημένος Wiktor παραδέχεται ότι η φωνή της δεν είναι τόσο άψογη, όπως αυτή άλλων κοριτσιών, αλλά επιμένει ότι διαθέτει «κάτι άλλο». Το ζευγάρι σύντομα ξεκινά μια κρυφή αλλά παθιασμένη ερωτική σχέση. Η Zula γίνεται το αστέρι του λαϊκού συγκροτήματος που περιοδεύει και παρουσιάζει φολκλορικά τραγούδια και χορούς αλλά αργότερα ,με διαταγή του Kaczmarek , προπαγανδιστικές υμνωδίες για τον «θεοποιημένο» Στάλιν. Ο Wiktor  δυσανασχετεί από την προπαγάνδα και την ασφυκτική καταπίεση του καθεστώτος και αναζητά τρόπο να διαφύγει στον Δυτικό κόσμο για να ζήσει ελεύθερα μαζί με την Zula. Όταν ο θίασος φτάσει στο Ανατολικό Βερολίνο, το ζευγάρι έχει μια καθαρή ευκαιρία να το καταφέρει, αλλά σύντομα γίνεται σαφές ότι μόνο  ένας από τους δυο έχει την ακατανίκητη επιθυμία και το θάρρος να διασχίσει το σιδερένιο παραπέτασμα.

Όμως η Zula είναι ένα κομμάτι «κάρβουνο αναμμένο» από το οποίο ο Wiktor δεν μπορεί να ξεκολλήσει. Έτσι ξεκινά μια δεκαετία διέλευσης των συνόρων, συναντήσεων, χωρισμών και επανασύνδεσης στο Παρίσι, στο Ζάγκρεμπ και πίσω στη Βαρσοβία.

Ο Pawlikowski καταγράφει με λιτό και μελαγχολικό ύφος  την δύσβατη πορεία του ζευγαριού συνδέοντας τα επεισόδια της με συμβολικά μαύρα ρακόρ. Η κρυστάλλινη ασπρόμαυρη φωτογραφία του Lukasz Zal  καθηλώνει το βλέμμα και αναδεικνύει τις τρυφερές στιγμές οικειότητας του ζευγαριού θυμίζοντας την εξίσου εκθαμβωτική «Ida». Στην περριρέουσα ατμόσφαιρα ο ρεαλισμός σταδιακά υποχωρεί για να δώσει τη θέση του σε ποιητικές, υπερβατικές, απόκοσμες εικόνες που μετατρέπουν σε σύμβολα τους «σταυρωμένους εραστές».

Ο «ψυχρός πόλεμος» του τίτλου είναι προφανές ότι αναφέρεται σε κάτι περισσότερο από τους γεωπολιτικούς αγώνες του εικοστού αιώνα. Η σχέση του Zula και του Wiktor είναι επίσης ένας πόλεμος, στον οποίο μάχονται ο ένας τον άλλον και οι δυο μαζί το εχθρικό καθεστώς. Ο Pawlikowski αρνείται να μας αποκαλύψει το πάθος του ζευγαριού από νωρίς, με τον τρόπο που θα μπορούσε να γίνει σε μια πιο τυπική ιστορία αγάπης. Αντίθετα, μας αφήνει να το ανακαλύψουμε, σταδιακά. Στην πραγματικότητα, αυτό που βλέπουμε μοιάζει να είναι κάτι περισσότερο από ένα συνηθισμένο έρωτα: Είναι ένας εμμονικός εξαναγκασμός, μια ολέθρια αλληλεπίδραση, μια αμοιβαία εξασφαλισμένη αυτοκαταστροφή. Όσο περισσότερο γνωρίζουμε αυτή τη σχέση, τόσο περισσότερο μας διαποτίζει ο εκστατικός μυστικισμός της. Αυτή είναι η βαθιά, γοητευτική αλήθεια με την οποία τελικά μας αφήνει εκκρεμείς και άφωνους  η Zula όταν στο συνταρακτικό φινάλε προτρέπει τον Wiktor με την μνημειώδη συμβολική φράση: «Πάμε από την άλλη πλευρά, έχει καλύτερη θέα». Ένας σαγηνευτικός αλλά και ανατριχιαστικός ηλεκτρισμός διαπερνά ολόκληρο το σώμα αυτής της συγκλονιστικής ταινίας που εγκλωβίζει στον κόσμο της τον θεατή ακόμη κι όταν ανάψουν τα φώτα στην αίθουσα προβολής.