Εκφοβισμός και αριστεία

«Ο πιο καλός ο μαθητής ήμουν εγώ στην τάξη/κι οι δάσκαλοι με είχανε μη βρέξει και μη στάξει». Το πλήρωσα ακριβά.

Στα δύσκολα κατοχικά χρόνια δεν πήγα σχολείο. Στα μισά της πρώτης δημοτικού άρχισαν βομβαρδισμοί από τα συμμαχικά αεροπλάνα, το θρυλικό «Τζίμη», που άφησαν πολλούς νεκρούς. Μετακομίσαμε. Η μισή πρώτη λοιπόν κι η δευτέρα δημοτικού χωρίς σχολείο. Πέρασα τις τάξεις «ως κατοίκον διδαχθείς» από τους γονείς μου. Όταν, μετά την κατοχή, βρέθηκα με τους συμμαθητές μου, διαπίστωσα πως γενικά υπερείχα. Κι ήλθε το δεύτερο σοκ. Λόγω των κατοχικών ανωμαλιών, δόθηκε το δικαίωμα να πηδήξουν μια τάξη τα παιδιά μετά από εξετάσεις. Οι δάσκαλοι στο σχολείο μου αντιλήφθηκαν τις αναταραχές που θα γίνονταν με μια τέτοια διευθέτηση και μας το απέκρυψαν. Οι γονείς μου το έμαθαν από αλλού και τώρα οι δάσκαλοί μου δεν μπορούσαν να το αρνηθούν. Έδωσα εξετάσεις, πέτυχα και πήδηξα τάξη. Το σχολείο έγινε κόλαση! Πώς θα πείθονταν τα παιδιά πως εγώ ήμουν καλύτερος από αυτά σε ένα διαγωνισμό στον οποίον δεν τους είχε δοθεί η δυνατότητα να μετάσχουν; Υπέστηκα κάθε είδους κακομεταχείριση, περιφρόνηση, αποκλεισμό από παιχνίδια. Τα παιδιά είναι ανελέητα.

Πώς να αντιδράσω; Να το πω στους δασκάλους ή στους γονιούς μου; Μα αν τους το έλεγα, θα με υπερασπίζονταν σε βάρος των συμμαθητών μου, με αποτέλεσμα να χειροτερέψει ο χλευασμός, ο ονειδισμός εναντίον μου. Δοκίμασα να πάψω να είμαι «ο καλός μαθητής», για να γίνω σαν κι εκείνους. Αντίθετο το αποτέλεσμα. Οι δάσκαλοι, ξέροντάς με από παλιά, συνέχισαν να μου βάζουν άριστα χωρίς πια να το αξίζω. Άρχισα να μισώ την αριστεία! Κατέφυγα σε μια φανταστική παρηγοριά. Όταν θα πάω στο γυμνάσιο, θα είμαι ένας «καλός μαθητής» και οι συμμαθητές μου του δημοτικού θα περηφανεύονται πως ένας δικός τους ήταν ο καλύτερος ανάμεσα σε όλους. Παραδόξως δικαιώθηκε η προσδοκία μου. Συνήλθα.

Το τρίτο σοκ ήλθε στην προτελευταία τάξη του γυμνασίου. Είχαμε εκπληκτικούς καθηγητές, ιδίως φιλολόγους. Ξεχώρισα και με επηρέασαν δύο: Ο Ζευγώλης, αριστερός, μοίρασε το χρόνο του ανάμεσα στο γυμνάσιό μας, στη Μακρόνησο και στην Ακαδημία Αθηνών, συντάκτης του ιστορικού λεξικού της Ακαδημίας. Ο άλλος, ο Κανάκης, δεξιός, εκδότης της δεξιάς εφημερίδας ΑΣΠΙΣ (Άμυνα Σταυρού, Πατρίδος, Ιστορίας, Στέμματος) είχε υποστεί τα πάνδεινα από θρησκευτικούς παράγοντες ότι δίδασκε…αθεΐα. Σε μια διάλεξή του σύγκρινε τον Ελληνικό με το Χριστιανικό πολιτισμό. Αθωώθηκε με μάρτυρες υπεράσπισης το μαθητή του Νικηφόρο Μανδηλαρά και τον εαμίτη καθηγητή των θρησκευτικών Αβούρη. Στην προτελευταία τάξη μου, άλλαξε ο νόμος. Ως τότε, όποιος δεν περνούσε ένα μάθημα έμενε επανεξεταστέος για το Σεπτέμβριο. Ξαφνικά, όποιος έμενε σε ένα μάθημα τον Ιούνιο έμενε στην ίδια τάξη. Ο «κακός» μαθητής, ο Τάκης Π. Δενδρινός, που είχε μείνει στην ίδια τάξη, κάθισε στο ίδιο με μένα θρανίο. Η πρώτη έκθεση που γράψαμε είχε θέμα «Ο καλός μαθητής». Όταν ήλθε η μέρα της κρίσης, ο Κανάκης είπε: «Όλες οι εκθέσεις ήταν στο ίδιο στυλ, με εξαίρεση δύο, του Σιδερή και του Δενδρινού. Ο μεν Δενδρινός πέτυχε, ο δε Σιδερής απέτυχε. Διάβασε, Δενδρινέ, την έκθεσή σου». Άρχιζε έτσι: «Ο Ζαν Ζακ Ρουσό, που η αγία Πουλχερία ν’ αναπάψει την ψυχούλα του, έλεγε πως ο άνθρωπος γεννήθηκε λέφτερος και παντού είναι σιδεροδέσμιος. Η κοινωνία είναι άδικη, διότι δίνει περισσότερα δικαιώματα στους προνομιούχους». Έπρεπε να αναθεωρήσω τελείως τις απόψεις μου για την αριστεία: Ό,τι μετριέται, όπως οι βαθμοί και τα χρήματα, δεν αποτελούν αναγκαστικά την Αριστεία. Ο Τάκης ζωγράφιζε εκπληκτικά.

Η αρχαία λέξη «παιδεία» δεν έχει αντιστοιχία στην Εβραϊκή γλώσσα. Η πιο συγγενής της λέξη, όταν οι Εβδομήκοντα μετέφρασαν τη Γραφή, ήταν η λέξη «μουσάρ» (mûsār), που στα σημερινά εβραϊκά σημαίνει πειθαρχία. Ο Θεός επέβαλλε την πειθαρχία/παιδεία στον εκλεκτό λαό του με ποικίλες ποινές (κατακλυσμό, καταστροφή Σοδόμων, πύργος Βαβέλ κλπ). Έτσι, για να μάθουν. Με το Χριστιανισμό μεταφέρθηκε η έννοια και στους Έλληνες. Σήμερα παιδεύω σημαίνει μορφώνω, αλλά και τιμωρώ, ταλαιπωρώ. Ο δάσκαλος συνδέεται με μια βέργα στο χέρι.

Η σύγχρονη αντίληψη καταδικάζει την επιβολή ποινής από το δάσκαλο. Σωστά, ιδιαίτερα τη σωματική βία (βιτσιές, ορθοστασία, επιβολή νηστείας κλπ). Ωστόσο, δεν τον απαλλάσσει από την υποχρέωση να εφαρμόσει πειθαρχία στους μαθητές του. Δεν τον απαλλάσσει από την υποχρέωση να φροντίζει ώστε να μην εφαρμόζουν οι μαθητές βία στους συμμαθητές τους, που μπορεί να φθάσει στα όρια ενός Βαγγέλη Γιακουμάκη. Ο δρόμος είναι δύσκολος. Ο δάσκαλος, ιδιαίτερα του δημοτικού, έχει ισχύ πολλαπλάσια από των μαθητών του και μπορεί να επιβάλει πάνω τους τη βούλησή του. Αυτή, ωστόσο, οφείλει να μη δημιουργεί ανισότητες, κύρια αιτία της βίας. Σαν εκείνη τη χαριστική συμπεριφορά προς εμένα. Το κυνήγι της αριστείας είναι ένας ευγενικός αγώνας, εφόσον στηρίζεται στην άμιλλα, όχι στον ανταγωνισμό. Με την άμιλλα θα ωφεληθεί η κοινωνία όχι μόνον από την προσπάθεια του νικητή, αλλά και από τις προσπάθειες των μη νικητών, που, εφόσον επιτυγχάνουν το στόχο τους, (όπως αυτοί που πήδηξαν πάνω από τον πήχη, τερμάτισαν στο μαραθώνιο κλπ) δεν έχουν ηττηθεί, έστω και αν δεν είναι οι άριστοι. Προϋπόθεση είναι η ισότητα στον αγώνα.

Σχολεία αριστείας εφαρμόζονται από πολλά χρόνια στη Γερμανία. Από μικρά τα παιδιά χωρίζονται σε όσα μπορούν να παρακολουθήσουν σχολεία με υψηλότερους στόχους και στα υπόλοιπα. Ένα παιδί που από μικρό απέτυχε να παρακολουθήσει ανώτερο σχολείο, ουσιαστικά έχει ήδη αποκλεισθεί από την εισαγωγή σε

Πανεπιστήμιο. Το δικό μας «Πειραματικό» σχολείο ανήκε κάποτε στο Πανεπιστήμιο. Θα μπορούσαν να ασκηθούν εκεί στη διδασκαλία φοιτητές (που τελικά εξέρχονται φιλόλογοι, φυσικοί, μαθηματικοί, κλπ, αλλά όχι διδάσκαλοι, ενώ καλούνται συνήθως να διδάξουν, όχι να ασκήσουν, την επιστήμη τους). Θα μπορούσε επίσης το Πανεπιστήμιο να κάνει έρευνα πάνω στην παιδαγωγική επιστήμη. Έχει κι άλλο ένα νόημα η ύπαρξη σήμερα σχολείων «αριστείας». Τα πλουσιόπαιδα μπορούν να πάνε σε ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα που παρέχουν ανώτερης ποιότητας παιδεία. Τα ικανά φτωχόπαιδα όμως τι μπορούν να κάνουν; Είναι όμως έτσι; Μήπως απλά τα «εκλεκτά» ιδιωτικά σχολεία λειτουργούν δημιουργώντας δεσμούς μεταξύ παιδιών που, λόγω της προέλευσής τους, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αναδειχθούν και οι γνωριμίες μεταξύ τους αυξάνουν τέτοιες πιθανότητες με μελλοντική αλληλοϋποστήριξη, διαφημίζοντας έτσι το σχολείο;

Η πορεία προς την Αριστεία είναι θαυμάσια. Ο δρόμος όμως είναι γεμάτος αγκάθια, αλλά και στρεβλούς παραδρόμους που εύκολα οδηγούν σε μια ψευδο-αριστεία.

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθ. Καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com