Πλούσιοι και φτωχοί

Να πούμε για το Ναστραντίν Χότζα σήμερα. Τον κάνανε δικαστή. Μόλις άκουσε τον κατήγορο, ξέσπασε: «Δίκιο έχεις!». Άκουσε έπειτα τον κατηγορούμενο: «Και συ δίκιο έχεις!» «Μα, Χότζα, δεν γίνεται να έχουν κι οι δύο δίκιο!», παρατήρησε κάποιος. Σκέφτηκε μια στιγμή: «Και συ δίκιο έχεις!»

Ακούω σοφούς να κραυγάζουν: «Αν βάζουμε φόρους στους πλούσιους και πληρώνουν για «πρόνοιες» και «ασφάλειες» και «σύστημα υγείας» και «εισφορές αλληλεγγύης», και τόσα άλλα, ποιος θαρθεί να επενδύσει; Κι αν δεν επενδύσουν οι πλούσιοι, πώς θα βρεθούν δουλειές για να μην πεινάσουν οι φτωχοί;» Δίκιο έχουν! Ακούω όμως άλλους σοφούς να ουρλιάζουν: «Από τη δουλειά των εργαζομένων ζουν οι πλούσιοι. Αν δεν δουλέψουν οι φτωχοί, ποιος φτωχός ή πλούσιος θα επιβιώσει;» Κι αυτοί δίκιο έχουν! Τελικά ποιος έχει δίκιο;

Η ελευθερία είναι το αντίστροφο της εξάρτησης. Κάθε εξάρτηση όμως είναι και στήριγμα. Αν ο κύριος δεν δώσει φαΐ στο δούλο, αυτός θα πεθάνει. Κι αν ο δούλος δεν δουλέψει, ο κύριος θα πεθάνει. Αμοιβαία εξάρτηση. Άρα ισότητα; Είναι κάποιος από τους δύο πιο ελεύθερος από τον άλλον; Τα ξαναλέγαμε. Η ελευθερία είναι ιδιότητα του νοητού Εγώ, ενώ η ισότητα του κοινωνικού. Από τους δύο αλληλεξαρτώμενους, ελεύθερος είναι εκείνος που αποφασίζει για το ζεύγος τους. Ο κύριος αποφασίζει, αυτός άρα είναι ο ελεύθερος κι ο άλλος ο δούλος. Φυσικά ελευθερία δεν υπάρχει όταν υπάρχουν δούλοι. Ούτε προφανώς ισότητα.

Η ανισότητα είναι κινητήρια δύναμη. Για κάθε τι καλό και κακό. Όταν η στάθμη του νερού είναι ίδια σε δυο λίμνες που επικοινωνούν, τα νερά είναι στάσιμα. Βούρκος, έλος, πηγή ελονοσίας. Αν, κάπως (επειδή π.χ. η μια υποδέχεται τα νερά ενός ποταμού), διατηρείται διαφορά ανάμεσά τους, υπάρχει ροή από τη μια στην άλλη κι αυτή γονιμοποιεί το έδαφος, για να γεννήσει η μάνα γη ή προκαλεί πλημμύρες που καταστρέφουν ό,τι έχει φυτρώσει. Μια κοινωνία με πλήρη ισότητα λιμνάζει· με ανισότητα δημιουργεί ή αυτοκαταστρέφεται.

Η κοινωνική ανισότητα αποτελεί το κίνητρο για δραστηριότητα. Για ανάπτυξη και για δεινά. Οι Ντίκινσον και Πίκετ στην Αμερική μελέτησαν και βρήκαν ότι: Όσο μεγαλύτερη ήταν η οικονομική ανισότητα τόσο χειρότερα ήταν: το προσδόκιμο επιβίωσης, η αγραμματοσύνη, η παιδική θνησιμότητα, οι ανθρωποκτονίες, ο αριθμός των ατόμων στη φυλακή, οι γεννήσεις από ανήλικα κορίτσια, η εμπιστοσύνη μεταξύ των ατόμων, η παχυσαρκία, τα ψυχικά νοσήματα (συμπεριλαμβάνοντας εθισμούς σε ναρκωτικά και οινόπνευμα) και η κοινωνική κινητικότητα. Μάλιστα, από όλα αυτά σχημάτισαν οι συγγραφείς ένα δείκτη υγείας και κοινωνικών προβλημάτων που γινόταν ευθέως χειρότερος όσο μεγάλωνε η οικονομική ανισότητα. Η ανάπτυξη συνδέεται με αύξηση της ανισότητας, που είναι κύριο αίτιό της, ώσπου να συσσωρευθούν τα «δεινά». Τότε, αν δεν υπάρξει παρέμβαση, επέρχεται βίαιη αλλαγή. Η θεσμική παρέμβαση μπορεί να αποτρέψει τη βία, μειώνοντας την ανισότητα. Κανονικά γίνεται με δημοκρατικές διαδικασίες. Η περιοδικότητα στην αλλαγή βουλής είναι η κατάλληλη τεχνική, εφόσον η βουλή εκφράζει γνήσια τη βούληση του λαού. Θυμίζω παρεμπιπτόντως, ότι στις περισσότερες σύγχρονες «δημοκρατίες», δεν κυβερνά το 50%+1 της βούλησης του λαού, αλλά πολύ μικρότερο ποσοστό (στην περίπτωσή μας περίπου 20%). Μόνον η αρχαία Αθηναϊκή δημοκρατία πλησίαζε το στόχο και πέτυχε το θαύμα του αρχαίου πολιτισμού. Μειονεκτήματά ήταν ότι η κοινωνία δεν περιλάμβανε γυναίκες, μέτοικους και δούλους. Η γνήσια βούληση του λαού επιλέγει ειδήμονες (κυβέρνηση) που θα προτείνουν αποτελεσματικές και εφικτές λύσεις, ενώ η βουλή, τυχαίο δείγμα του λαού, θα ζυγίσει οφέλη και κόστος και θα επιλέξει. Όπως ο άρρωστος δεν κάνει ό,τι νομίζει, αλλά επιλέγει το γιατρό του και ζυγίζει οφέλη και βλάβες από τις λύσεις που αυτός του προτείνει.

Στη σύγχρονη ιστορία κάποιες χώρες έγιναν «ελεύθερες» και άλλες «δούλες». Ο δυϊσμός πήρε μορφή αποικιοκρατίας. Στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά, έγινε το παράδοξο. Η μεγάλη αντιπαλότητα ήταν μεταξύ ΕΣΣΔ και Αμερικής. Όμως και οι δύο χώρες αντιτίθενταν στην αποικιοκρατία. Τελευταίος σπασμός ήταν η κρίση του Σουέζ. Αγγλογάλλοι θέλησαν να επέμβουν εναντίον του Νάσερ. Και τότε Ρώσοι και Αμερικανοί σταμάτησαν την επαναφορά της αποικιοκρατίας. Ο μεγάλος Ρωσοαμερικανικός ανταγωνισμός συνεχίσθηκε και, για να μην επεκταθεί ο κομμουνισμός, οι Αμερικανοί εγκατέστησαν δικτατορίες όπου είχαν αποσυρθεί οι αποικιοκράτες. Οι δικτάτορες το παράκαναν κι άρχισαν να μην υπακούν στις εντολές των αφεντικών τους. Ο λαός από κάτω τους στέναζε κι επαναστάτησε. Οι Αμερικανοί ήταν με το μέρος του λαού, που έριξε (ρίχνει) τους δικτάτορες. Κι ο «λαός» αποδείχθηκαν ακραίοι ισλαμιστές. Μόλις προ ημερών ο Μπλερ παραδέχθηκε πως η επέμβαση των Αγγλοαμερικανών στο Ιράκ συνέβαλε στην ανάπτυξη της τρομοκρατικής ISIS.

Πίσω από όλα αυτά τα παράδοξα, κρύβεται η ανισότητα, η διάκριση σε πλούσιους και φτωχούς. Και να η υποκρισία. Η μείωση της ανισότητας θεωρείται εμπόδιο στην ελευθερία. Πραγματικά, με μια τέτοια πολιτική ισότητας, οι πλούσιοι δεν είναι ελεύθεροι να γίνουν πιο πλούσιοι φτωχαίνοντας περισσότερο τους φτωχούς και αφαιρώντας τους έτσι τη δυνατότητα να συμμετέχουν σαν ίσοι στη λήψη αποφάσεων για όλους. Δεν είναι ελεύθεροι να αφαιρούν ελευθερία από τους άλλους.

Στον καπιταλισμό υπάρχει η ελευθερία να γίνει κάποιος «κύριος» κάνοντας τους άλλους λιγότερο ή περισσότερο «δούλους». Φυσικά έτσι αυτοκαταργείται η ελευθερία. Στον κομμουνισμό αίρεται η «ελευθερία» για τέτοια «άδικη» εξέλιξη. Όλοι γίνονται ίσοι, αλλά κάποιοι «είναι πιο ίσοι από τους άλλους» και η ισότητα αυτοκαταργείται. Υπάρχει λύση;

Από τον καιρό του Αβραάμ, όταν η κοινωνία μετέπιπτε από την τροφοσυλλογή στην τροφοπαραγωγή και άρχισε να υπάρχει οικονομία, καθιερώθηκε η κοινωνικοοικονομική ταλάντωση. Περίοδοι με νηστεία εναλλάσσονταν με περιόδους πασχαλιάς. Στη νηστεία δεν σφάζονταν ζωντανά, για να πολλαπλασιασθεί το κοπάδι. Στην πασχαλιά θυσιάζονταν, κυρίως αρσενικά, για να τραφεί η κοινωνία, χωρίς να μειωθεί η παραγωγικότητα του κοπαδιού και για να μην εξαντληθεί το λιβάδι που έτρεφε το κοπάδι. Και να πώς θα μπορούσε να εφαρμοσθεί σήμερα η ταλάντωση. Στην αρχή μιας κυβερνητικής περιόδου (ανερέθιστη περίοδος χάριτος) οφείλει να εφαρμοσθεί μια καπιταλιστική πολιτική, νηστεία, λιτότητα, με ενίσχυση του κεφαλαίου και ανάπτυξη. Θα πρέπει να ακολουθήσει μια σοσιαλιστική πολιτική με ενίσχυση της εργασίας. Και ο κύκλος θα τελειώσει με κομμουνιστική πολιτική: Θυσία και ύφεση με μοίρασμα της παραγωγής σε όσους συμβάλλουν στην αναπαραγωγή και άμυνα της κοινωνίας, ανεξάρτητα δηλαδή από το κεφάλαιο που διέθεσαν ή την εργασία που έκαναν. Η ταλάντωση θα ξαναρχίσει. Όχι δεξιά ή αριστερή κυβέρνηση, αλλά όλες οι πολιτικές σε διαφορετική φάση της ίδιας κυβέρνησης.