Στήριγμα - Εξάρτηση

Πρέπει να το χωνέψουμε. Κάθε εξάρτηση είναι και στήριγμα. Η σχέση τους είναι αντίστροφη. Στήριγμα = 1/Εξάρτηση. Ενίσχυση του στηρίγματος αυξάνει την ελευθερία· Ενίσχυση της εξάρτησης τη μειώνει. Δυσνόητα; Ας τα δούμε με ένα παράδειγμα.

Κρέμομαι εξαρτημένος με ένα σκοινί πάνω από την άβυσσο. Σ΄ αυτό στηρίζομαι. Προφανώς δεν είμαι ελεύθερος. Αν κόψω το σκοινί, δεν ελευθερώνομαι: πέφτω στην άβυσσο. Τώρα τυχαίνει και το σκοινί έχει όνομα: λέγεται Μνημόνιο. Στηριζόμενοι στο μνημόνιο είμαστε δούλοι, υποχρεωμένοι να κάνουμε ό,τι μας ζητήσουν. Αν κοπεί, χανόμαστε. Μπορούμε να κάνουμε τίποτα;

Το μοντέλο με το σκοινί εξάρτηση-στήριγμα δίνει ιδέες. Τι γίνεται όταν συνδυάζουμε εξαρτήσεις; Ένα σκοινί που είναι δεμένο σε ένα άλλο σκοινί (εξάρτηση στη σειρά) από το οποίο κρεμόμαστε, αθροίζει εξαρτήσεις. Οποιοδήποτε από τα δύο κοπεί, πέφτομε στο κενό. Η ελευθερία μας υποδιπλασιάζεται. Αν κρεμόμαστε όμως από δύο παράλληλα σκοινιά, αθροίζονται τα στηρίγματα και, μαζί, η ελευθερία μας. Αν κοπεί το ένα, δεν πέφτομε στο κενό, στηριζόμαστε στο άλλο. Αν εξαρτιόμαστε από τους Ευρωπαϊκούς μηχανισμούς κι αυτοί από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η εξάρτηση μεγαλώνει. Αν, αντίθετα, μπορούσαμε να στηριχτούμε παράλληλα και σε άλλες διεθνείς οικονομίες, θα αυξάνονταν τα στηρίγματά μας και η ελευθερία μας.

Δεν είναι καθόλου εύκολο το εγχείρημα: «Αν ζητήσετε από άλλους βοήθεια, εμείς παύομε να σας στηρίζομε». Μένει να ανασυγκροτήσουμε τις δικές μας δυνάμεις. Επανειλημμένα το έχω πει με ποικίλα λόγια. Οφείλομε να σχεδιάσουμε ένα λεπτομερές στοχευμένο αναπτυξιακό πρόγραμμα και έπειτα να αναζητήσουμε χρηματοδότηση από όπου νάναι. Εμείς, εδώ και χρόνια, κάνομε το αντίθετο: Ζητάμε λεφτά κι όταν μας δοθούν βλέπομε τι θα τα κάνουμε. Ολέθριο λάθος! Όταν έχεις λεφτά πιέζεσαι να τα ξοδέψεις. Κι αυτά, τάτιμα, γλιστράνε σαν το νερό από τις χούφτες μας. Αν, αντίθετα, έχεις ένα σχέδιο, αυτό σε πιέζει να βρεις λεφτά που θα τα ρουφήξει αυτό, το σχέδιό σου.

Ποιο είναι το σχέδιο; Απλά, αναπτυσσόμαστε όπου συναντώνται τρεις παράγοντες: ανάγκες, πόροι και τεχνογνωσία. Αν η ανάπτυξή μας ικανοποιεί ανάγκες δικές μας, ελαττώνεται η εξάρτησή μας από άλλους. Αν ικανοποιεί και διεθνείς ανάγκες, έχει σοβαρές πιθανότητες να βρει αγοραστές. Αν διαθέτουμε τους αναγκαίους πόρους, δεν χρειάζεται να εξαγάγουμε χρήμα για να τους αγοράσουμε. Και βέβαια τεχνογνωσία. Να ένα αδρό παράδειγμα. Ενέργεια. Φυσική και βιολογική (διατροφική). Αναγκαία σε όλους. Σ΄ εμάς και στους ξένους. Οι σχετικοί πόροι μας αφθονούν. Έχομε δωρεάν ήλιο, ανέμους, θάλασσα με τα κύματά της και γη με χώμα, υδατοπτώσεις και μοναδική ποικιλία για την έκτασή της. Μπορούμε να καλλιεργήσουμε ο,τιδήποτε, στη στεριά και στη θάλασσα, σε μικρές ποσότητες, αλλά εκλεκτές ποιότητες. Η ηλιακή, αιολική και κυματική ενέργεια αφθονούν. Έχουν μικρή απόδοση, αλλά είναι ανεξάντλητες και πεντακάθαρες. Να μην παρεξηγηθώ. Δεν υπάρχει ανάπτυξη χωρίς αρνητική επίδραση στο περιβάλλον. Ας πούμε, οι ανεμογεννήτριες ενοχλούν τα αγριοπούλια. Ωστόσο, η αρνητική επίδραση στο περιβάλλον είναι μικρότερη από κάθε άλλου είδους παραγωγή χρήσιμης ενέργειας. Άλλο συστατικό των πόρων είναι το εργατικό δυναμικό. Υπάρχει μια συγκυρία που μπορεί να αποβεί κατάρα ή ευλογία, ανάλογα με τον τρόπο του χειρισμού της: οι μέτοικοι, οικονομικοί μετανάστες και πρόσφυγες. Αν τους προσφέρουμε δυνατότητα να εργασθούν για συγκεκριμένο χρόνο, με συνθήκες κληρωτών, σε μονάδες όπως οι παλιές ΜΟΜΑ, και αυτοί και εμείς θα είχαμε να ωφεληθούμε με τη φθηνή εργασία τους. Μετά τη θητεία τους, εφόσον το θέλουν, μπορεί να αρχίσει μια αρκετά μακρά προγραμματισμένη διαδικασία για να ενταχθούν μόνιμα στην κοινωνία των Ελλήνων πολιτών. Όσο για την τεχνογνωσία, έχομε πλήθος από πτυχιούχους όλων των επιστημών, που αυτή τη στιγμή εγκαταλείπουν τη χώρα μας για να παράσχουν πολύτιμες υπηρεσίες σε ξένες χώρες (που διαθέτουν αναπτυξιακό σχέδιο). Φυσικά ένα τέτοιο σχέδιο απαιτεί πλήθος λεπτομερειών.

Το παράδειγμα προσφέρει οικονομικό στήριγμα μειώνοντας την εξάρτηση. Να κι ένα που προσφέρει πολιτικό στήριγμα. Έχομε ένα σύστημα εξουσιών στη σειρά, που αυξάνει την εξάρτησή μας. Εκλέγομε τη βουλή, που εκλέγει την κυβέρνηση. Η ελευθερία μας επομένως περιορίζεται. Στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, αντίθετα, έχουν δύο παράλληλα νομοθετικά σώματα: Βουλή και Γερουσία στις ΗΠΑ, Βουλή κοινοτήτων και λόρδων στο ΗΒ. Με τις παράλληλες εξαρτήσεις, όπως λέγαμε, αυξάνονται τα στηρίγματα, όχι η εξάρτηση. Οι βαθμοί ελευθερίας σ΄ αυτές τις χώρες είναι σαφώς μεγαλύτεροι από εδώ. Να το εξηγήσουμε. Οι βουλευτές μας αποτελούν πιθανώς δείγμα πολιτών με αυξημένο μορφωτικό επίπεδο συγκριτικά με το μέσο πολίτη. Οι περισσότεροι είναι πτυχιούχοι. Ωστόσο, αν και εκλεγμένοι από το λαό, δεν τον εκφράζουν, καθώς οι θέσεις τους είναι έντονα προκατειλημμένες. Αφενός είναι η πελατειακή σχέση με τους ψηφοφόρους τους καθενός. Για να εκλεγούν είναι υποχρεωμένοι να πουλήσουν ρουσφέτια έναντι ψήφου. Εξάλλου, οι θέσεις τους απηχούν εκείνες του κόμματός τους και όχι των πολιτών, αλλιώς θα διαγραφούν από το κόμμα. Αλλά και η σχέση βουλής-κυβέρνησης διέπεται από ανάλογους περιορισμούς. Αν η κυβέρνηση δεν κάνει τα ρουσφέτια των βουλευτών, χάνει τη στήριξή τους και αν αυτοί δεν ψηφίσουν τους νόμους της κυβέρνησης, χάνουν τη θέση τους στο κόμμα. Εξάλλου, με το σύστημά μας δεν υπάρχουν ανεξάρτητες εξουσίες. Η κυβέρνηση αποτελείται κυρίως από μέλη του πλειοψηφούντος κόμματος στη βουλή. Επομένως η βουλή δεν μπορεί να ασκήσει στην κυβέρνηση ανεξάρτητη κριτική, που είναι κύριο έργο της. Αν καταργούσαμε τη μια από τις δύο εξαρτήσεις, αν π.χ. η βουλή αποτελούνταν από πολίτες που επιλέχθηκαν με κλήρο από όλο το λαό, όπως γινόταν στην αρχαία Αθήνα, θα καταργούνταν η μία από τις δύο στη σειρά εξαρτήσεις και η ελευθερία του λαού θα αυξανόταν. Συγχρόνως, δεν θα παρατηρούνταν το φαινόμενο να μας κυβερνά μόνιμα μια μειοψηφία. Στις τελευταίες εκλογές η αποχή ήταν 45%. Το κόμμα που πλειοψήφησε πήρε 35% των ψηφισάντων (55%) και εκπροσωπεί επομένως το 19% του λαού. Αποχή δεν είναι δυνατή όταν οι βουλευτές επιλέγονται με κλήρωση (όπως οι ένορκοι) από το σύνολο του λαού. Αν υπήρχε ένα παράλληλο νομοθετικό σώμα, η ελευθερία θα αυξανόταν περισσότερο. Για παράδειγμα μια Γερουσία αρμόδια για θέματα με μακροχρόνιες συνέπειες (διανομή γης, δικαιώματα μειονοτήτων κλπ) θα μπορούσε να αποτελείται από καταξιωμένα, ex officio, άτομα, π.χ. πρώην Προέδρους Δημοκρατίας, πρωθυπουργούς, προέδρους βουλής, προέδρους των ανώτατων δικαστηρίων. Με σύστημα σαν αυτό που περιγράφηκε αυξάνεται η ελευθερία του λαού χωρίς να μειώνεται του κεφαλαίου που, όμως, αφιέμενο ασύδοτο, αυξάνει την ανισότητα και περιορίζει την ελευθερία.