Του Γιώργου Ξανθάκη

Σινεπιλογές

  • Δευτέρα, 27 Μαΐου, 2019 - 06:10

Ο ουμανισμός στο σινεμά

Οι σημαντικότεροι σκηνοθέτες

«Ο ουμανισμός ορίζει τον άνθρωπο ως υπέρτατη αξία και μέτρο του κόσμου. Πρέπει να παλέψουμε για την πρόοδο του πολιτισμού, τείνοντας προς μια μορφή κοινωνίας όπου οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι, ίσοι, δίκαιοι. Υπάρχει λοιπόν ηθική όπως και μια δράση, πράξη προς την ελευθερία, την ισότητα την δικαιοσύνη, στο επίπεδο του ατόμου όσο και της κοινωνίας…» Γ. Μπακογιαννόπουλος

Οι σκηνοθέτες που το έργο τους διαπνέεται από τις αξίες του ουμανισμού, αισθάνονται, σκέπτονται και κινηματογραφούν με αυτές τις ιδέες ανεξάρτητα από το κινηματογραφικό είδος που υπηρετούν. Ας αναφερθούμε λοιπόν στους σημαντικότερους από αυτούς.

Φρανσουά Τριφώ

«Οι ταινίες είναι πιο σημαντικές από τη ζωή;» ρωτάει o Jean-Pierre Léaud στην εκτυφλωτική «Αμερικανική νύχτα» (1973). Για τον Τρυφώ η απάντηση πρέπει να ήταν καταφατική. Το ανεξάντλητο πάθος του για το σινεμά, που αναπτύχθηκε από την εφηβική του ηλικία, τον οδήγησε να γίνει αρχικά κριτικός και στην συνέχεια μέγιστος auteur. Για τον Τρυφώ, ο κινηματογράφος έπρεπε να είναι, αφενός, προσωπικός και βιωματικός και, αφετέρου, ένα υπέροχο θέαμα για το κοινό. Το στυλ του ξεχωριστό: ταυτόχρονα ευαίσθητο, λυρικό, ενθουσιώδες, διαυγές. Στον σκληρό πυρήνα του έργου του επανέρχονται δυο βασικά θεματικά μοτίβα: οι δυσκολίες του έρωτα και η χαμένη παιδικότητα.

Το έργο του πολύμορφο και πολυεπίπεδο, γεμάτο από κινηματογραφικές παραλλαγές: Το «Πυροβολήστε τον πιανίστα» (Tirez sur le Pianiste, 1960) είναι ένα αφιέρωμα στον Αμερικανικό film noir, το «Ζιλ και Τζιμ» (1961) κάνει αναφορές στον Chaplin και τον Ζαν Ρενουάρ, το "Τρυφερό δέρμα" (1964) και η «Νύφη φορούσε μαύρα» (1967) εμπνέονται από το έργο του Χίτσκοκ. Αλλά παρ’ όλα αυτά, ο Τρυφώ δεν είναι ένας απλός μιμητής όσων θαύμαζε. Οι ταινίες του έφεραν αμεσότητα, φρεσκάδα και μια παιδική αθωότητα στην κινηματογραφική κουλτούρα. Αυτό φαίνεται καλύτερα στην ημι-αυτοβιογραφική του σειρά πέντε ταινιών με τον Jean-Pierre Léaud που παίζει τον Antoine Doinel, alter ego του Τρυφώ. Ο 12χρονος Doinel στέλνεται στο αναμορφωτήριο στα «400 χτυπήματα»(1959), όπως έγινε και με τον ίδιο τον Τρυφώ. Η σειρά ακολουθεί τον Doinel καθώς μεγαλώνει στο «Έρωτας στα είκοσι» (1962), ερωτεύεται στα «Κλεμμένα φιλιά»(1968), παντρεύεται και έχει ένα παιδί στο «Παράνομο κρεβάτι»(1970) και χωρίζει και γίνεται συγγραφέας στο «Η αγάπη το βάζει στα πόδια»(1978). Αυτές οι φαινομενικά ελαφρές ταινίες κρύβουν τον πόνο του Τρυφώ για την απώλεια του νεανικού αυθορμητισμού και τις δυσκολίες της αγάπης. Επιδεικνύει ένα ευρύ φάσμα από άποψη μορφής και περιεχομένου, από τον φουτουριστικό εφιάλτη του «Φαρενάιτ 451» (1966), την ταινία εποχής του 19ου αιώνα «Η ιστορία του Adele H.» (1975) και τη ναζιστική κατοχή στη Γαλλία στο «Τελευταίο Μετρό» (1980). Ο Τρυφώ θεωρείται επίσης ένας ιδανικός κινηματογραφιστής της παιδικής ηλικίας, με ταινίες όπως: «Τα παλιόπαιδα»(1957), «Τα τετρακόσια χτυπήματα»(1959), «Ένα αγρίμι στην πόλη»(1970) και «Το χαρτζιλίκι»(1976). Αυτό οφείλεται στον έμφυτο ανθρωπισμό του αλλά και στα τραυματικά παιδικά και εφηβικά βιώματά του.

Στο έργο του Τρυφώ είναι εμφανής ο δυισμός των καλλιτεχνικών επιρροών του: Ρενουάρ και Χίτσκοκ. Αγαπά με πάθος τον ρομαντικό ανθρωπιστή Ρενουάρ αλλά παράλληλα είναι αφοσιωμένος θαυμαστής των δεξιοτήτων του Χίτσκοκ, τον οποία προσπάθησε να μιμηθεί σε αρκετά από τα θρίλερ του. Έχει γράψει ένα βιβλίο με μια σειρά συνεντεύξεων με τον Χίτσκοκ, τον οποίο έχει επανειλημμένα αναγνωρίσει ως είδωλό του, αλλά ιδιοσυγκρασιακά και συναισθηματικά η συνάφεια του με τον Ρενουάρ φαίνεται να είναι να είναι η ισχυρότερη πλευρά της διασπασμένης καλλιτεχνικής του προσωπικότητας.

Ο Τρυφώ είναι από τους πιο ταλαντούχους και ειλικρινείς εκπροσώπους του νέου γαλλικού κινηματογράφου, υπήρξε ο πιο τρυφερός δημιουργός της νουβέλ βαγκ και αν και αριστερός δεν άφησε την ιδεολογία του να καταδυναστεύσει το έργο του, όπως αντίθετα έκανε ο Γκοντάρ.

 Παρά τον πρόωρο θάνατό του και το γεγονός ότι έκανε μόνο 21 ταινίες μεγάλου μήκους είχε τεράστιο αντίκτυπο στον κινηματογράφο, όχι μόνο ψυχαγωγώντας και διαφωτίζοντας διαδοχικές γενιές σε όλο τον κόσμο με τις ταινίες του, αλλά και επηρεάζοντας τους επιγόνους του. Όπως και ο ήρωας του Χίτσκοκ, έδειξε ότι ήταν δυνατόν να είναι καταξιωμένος auteur αλλά και εμπορικά επιτυχημένος σκηνοθέτης. Η κατευθυντήρια αρχή του ήταν ότι για να είναι πετυχημένη μια ταινία πρέπει να έχει να πει κάτι για το κοινό και κάτι για την τέχνη του σινεμά. Στις ταινίες του, αυτή η ένωση της ζωής και της τέχνης επιτυγχάνεται με υποδειγματικό τρόπο και μας εντυπωσιάζει τόσο με την αντίληψη του σκηνοθέτη για την ανθρώπινη κατάσταση όσο και με την κινηματογραφική της ομορφιά.

Ο Ζυλ Ζακόμπ συμπυκνώνει έξοχα σε λίγες γραμμές το στυλ του Τρυφώ : «Στον κινηματογράφο του υπάρχει μια γεύση της ευτυχίας και της δυστυχίας την ίδια στιγμή. Η τέχνη του να γίνονται τα πρόσωπα συμπαθητικά… Ο Τρυφώ περιγράφει το πρόσκαιρο, το εύθραυστο, το τρυφερό και το αψηλάφητο των ανθρώπινων σχέσεων, κλείνοντας το μάτι στον θεατή μέσα από τις οικείες συγκινήσεις, τη φρεσκάδα, τη μελαγχολία, τις μικρές ομολογίες και τις ψιθυριστές περιπέτειες που φτιάχνουν απ’ τα μικρά τίποτα της ζωής μια υπέροχη μουσική…».

Ετικέτες: 

Διαβάστε ακόμα