Σκέψεις πάνω στην οικονομία

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθ. Καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Όταν ο άνθρωπος έγινε τόσο καλός κυνηγός, που μπορούσε να κάνει επιλογές, επέβαλε στον εαυτό του διατροφικές και γενετήσιες απαγορεύσεις. Και από τροφοσυλλέκτης έγινε τροφοπαραγωγός. Με τις απαγορεύσεις στη διατροφή επέτρεπε στα κοπάδια να γεννάνε και, όταν πια είχαν πολλαπλασιασθεί, τα θυσίαζε για να τραφεί μαζί με την ομάδα του, ενώ έτσι δεν έτρωγαν τα ζωντανά όλο το λιβάδι που σημαίνει πως ύστερα θα πέθαιναν όλοι, κοπάδια ανθρώπων και ζώων. Με τις γενετήσιες απαγορεύσεις εξασφάλισε ώστε η αναπαραγόμενη έτσι «περιουσία» να είναι σαφές σε ποιον θα μεταβιβαζόταν μετά το θάνατό του, για να μη σκορπίσει. Αυτό απαιτούσε να θυμούνται όλοι ποιοι ήταν οι γονείς του καθενός. Πριν από την τροφοπαραγωγή, κανένας δε νοιαζόταν να θυμάται τους γονείς του: άρα δεν είχε γονείς! Έχομε ακούσει όλοι τα ονόματα εκείνων που πρώτοι βίωσαν τη διατροφική και γενετήσια απαγόρευση. Πριν από τον Αδάμ και την Εύα κανέναν δεν έχει λόγο να διατηρεί στη μνήμη της η ανθρωπότητα. Και το ζευγάρι το έπλασε ο Θεός. Τότε, στη Μεσοποταμία, άρχισε η Οικονομία. Οικονομία είναι η παραγωγή, διανομή ή εμπορία και κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. Πιο καλά την καταλαβαίνομε, αν θεωρήσουμε ότι είναι για την κοινωνία ό,τι το αίσθημα της πείνας για καθένα από τα μέλη της.

Πέρασε από στάδια. Τα περισσεύματα από την παραγωγή αθροίζονταν και ανταλλάσσονταν με άλλα, εκεί όπου ενώνονταν φυσικοί δρόμοι, στις διασταυρώσεις ποταμών μεταξύ τους, με τη θάλασσα και τις λίμνες. Καθώς τα φυσικά προϊόντα δεν διατηρούνταν για πολύ, έμαθε να τα κατεργάζεται. Το γάλα έγινε τυρί, η ελιά λάδι, το σταφύλι κρασί κλπ. Αυτό απαιτούσε ιδιαίτερη τέχνη. Στους τόπους των ανταλλαγών μαζεύτηκαν κόσμος πολύς, παραγωγοί, έμποροι που κουβαλούσαν απ΄ αλλού τα προϊόντα τους, τεχνίτες, φύλακες των αγαθών κλπ. Επινοήθηκε το χρήμα, που, αποτελούμενο από άχρηστα, αλλά ανθεκτικά, υλικά, όπως ο χρυσός, διευκόλυνε απίστευτα τις συναλλαγές. Ώσπου, έγινε το κυριότερο εμπόρευμα. Πουλάω σήμερα 100€ για 150€ που θα τα πάρω αύριο. Ο Έγκελς το παρατήρησε. Από τότε η οικονομία έχει φθάσει σε ένα πολύ προχωρημένο στάδιο. Το χρήμα, το κυρίαρχο εμπόρευμα, κινείται στα πλαίσια των δομημένων προϊόντων και των παραγώγων, στο πεδίο των λογισμικών της μη παραμετρικής στατιστικής και των διαφορικών εξισώσεων, όπως γράφει ο Δ. Σουλιώτης.

Η οικονομία βασίζεται σε μια γενική εξίσωση που ισχύει μακροπρόθεσμα: ΠΡΟΣΦΟΡΑ=ΖΗΤΗΣΗ, που σημαίνει κατανάλωση = παραγωγή. Όταν μεγαλώνει η ζήτηση, ακριβαίνουν τα προϊόντα αποτρέποντας μερικούς αγοραστές και προτρέποντας παραγωγούς και εμπόρους να αυξήσουν την προσφορά. Έτσι η ισορροπία αποκαθίσταται. Αντίστοιχα γίνεται όταν μειώνεται η ζήτηση ή αυξάνεται η προσφορά, οπότε πέφτουν οι τιμές. Η αυτορρύθμιση έχει όρια ωστόσο. Αν οι τιμές ανέλθουν σε μη ανεκτά ύψη, ο κόσμος διαμαρτύρεται. Πρώτα με λόγια, έπειτα με πράξεις. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τότε κατασταλτικά μέτρα. Η βία των διαμαρτυρομένων κλιμακώνεται, όχι πια μόνο επειδή υπάρχει ακρίβεια, αλλά και διότι αντιμετωπίζουν τη βία του κράτους, αντί για μείωση των αβάστακτων τιμών. Η βία γεννά βία. Κρίση. Οικονομική και πολιτική. Κάτι ανάλογο γίνεται και όταν πέσουν πολύ οι τιμές. Οι παραγωγοί δεν αντέχουν την πτώση των τιμών και απολύουν εργαζομένους για να μειώσουν το κόστος παραγωγής και την ίδια την παραγωγή. Η απόλυση των εργαζομένων μειώνει τις οικονομικές δυνατότητες του κοινού και η κατάσταση χειροτερεύει. Πάλι διαμαρτυρίες, βία, κρίση, φαύλος κύκλος.

Περιοδικά, η οικονομία ταλαντώνεται από την ανάπτυξη στην κρίση και πάλι στην ανάπτυξη. Αν αθροισθεί πολλή δυσαρέσκεια, η κρίση καταλήγει σε ποιοτική πολιτική αλλαγή, επανάσταση, δικτατορία κλπ. Οι ταλαντώσεις είναι φυσικά φαινόμενα και υπακούουν σε φυσικούς νόμους. Η συγκεκριμένη λέγεται ταλάντωση χάλασης και περνά από φάσεις: είναι η «κρίση» με φαύλο κύκλο ακολουθεί η «ανερέθιστη περίοδος», στη διάρκεια της οποίας αρχίζει η ανάπτυξη με αρνητική ανάδραση και το σύστημα δεν ανταποκρίνεται σε εξωτερικά ερεθίσματα έπεται η διεγέρσιμη φάση, όπου μια αφορμή μπορεί να προκαλέσει πρώιμη κρίση τέτοια αφορμή μπορεί να είναι η κρίση σε ένα άλλο κράτος, έτσι που αυτή άγεται παγκόσμια τέλος, έρχεται η στιγμή που αυτόματα το σύστημα προχωρεί στη θετική ανάδραση της «κρίσης». Η περίοδος ενός τέτοιου ταλαντωτή εξαρτάται κύρια από το φυσικό μέγεθός του.

Η οικονομο-πολιτική ταλάντωση σε ευνομούμενα κράτη εκδηλώνεται ως ελεγχόμενη κρίση με αλλαγή βουλής και κυβέρνησης αυστηρά μέτρα λιτότητας («νηστείας») με προγραμματισμένη ανάπτυξη, όσο βρίσκεται σε ανερέθιστη περίοδο («περίοδο χάριτος») εργατικά μέτρα στη συνέχεια όταν η λιτότητα θα έχει οδηγήσει σε επικίνδυνη αγανάκτηση και, τέλος, ύφεση με «θυσία» και αναδιανομή των κερδών της ανάπτυξης σε όλο τον κόσμο. Θα ακολουθήσει νέος κύκλος με λιτότητα, εργατικά μέτρα, θυσία κοκ. Η όλη διαδικασία, για τη μικρή Ελλάδα, δεν μπορεί να έχει διάρκεια μεγαλύτερη από τα 3 χρόνια περίπου, καθώς η παράτασή της προδιαθέτει σε ανεξέλεγκτη κρίση, όταν έχει λήξει η «ανερέθιστη περίοδος». Η εμπειρία έχει δείξει ότι η μέση διάρκεια μεταξύ δύο διαδοχικών εκλογικών αναμετρήσεων από το 1974 ως σήμερα είναι 2 έτη και 9 μήνες.

Δουλειά του κράτους είναι να προγραμματίσει στόχο (όραμα μεταφρασμένο σε οικονομικό σκοπό), υλοποίηση και αξιολόγηση. Η υλοποίηση μπορεί άριστα να γίνει από ιδιώτες. Στο στόχο ορίζονται οι προδιαγραφές. Π.χ. το κράτος επιδοτεί από τα χρήματα των φορολογουμένων ή με δανεισμό και φοροαπαλλάσσει εργοδότες και εργαζομένους που ασχολούνται με ανάπτυξη εκεί όπου συνδυάζονται η ύπαρξη αναγκών, πόρων και τεχνογνωσίας. Στο τέλος αξιολογεί το έργο που συντελέστηκε. Ας πούμε, υπάρχει ανάγκη για ενέργεια, η Ελλάδα διαθέτει πόρους (ήλιο, ανέμους, κύματα, υδατοπτώσεις, καλλιεργήσιμη γη, θάλασσα, λίμνες, ποτάμια κλπ) και τεχνογνωσία με πολλούς επιστήμονες. Εκεί μπορεί να εστιάσει τη χρηματοδότησή της. Ο οικονομικός προγραμματισμός αρχίζει με διατύπωση του στόχου, αντί του «ναι» ή του «όχι» σε στόχους που μας θέτουν άλλοι. Η ύπαρξη πλούτου, χωρίς ανάγκες ή τεχνογνωσία σημαίνει εισβολή ξένων που θα τον εκμεταλλευθούν.

Στην Ελλάδα υπήρξε μια μακρά πρωτόγνωρη περίοδος, όταν η υπεροχή της ζήτησης έναντι της κατανάλωσης, αντιμετωπίσθηκε με ασύνετο δανεισμό, αντί της φυσικής αύξησης των τιμών. Και φθάσαμε στην πρωτοφανή ανεξέλεγκτη κρίση, όπου μας επιβλήθηκε – κι εμείς τη δεχθήκαμε – η πρωτοφανής τοξική λύση του συνδυασμού λιτότητας με ύφεση.

Και τώρα; Ένα είναι το ζητούμενο: Να σχηματίσουμε το δικό μας όραμα και το δικό μας αντίστοιχο αναπτυξιακό στόχο προγραμματίζοντας συνάμα και την αξιολόγηση του αποτελέσματος. Τα υπόλοιπα θα ακολουθήσουν.