Λιμός

Ο λιμός είναι μια από τις «θεομηνίες» γνωστή από πανάρχαια χρόνια. Είτε σαν συλλέκτης είτε σαν παραγωγός τροφής αργότερα, ο άνθρωπος αντιμετώπιζε προβλήματα για την ανεύρεση τροφής, που εξαρτιόνταν από παράγοντες πέρα από τις δυνάμεις του, όπως ήταν μακρές περίοδοι με κλιματικές μεταβολές, ανομβρίας ή, αντίθετα, πλημμυρών, αλλά και, καθόλου σπάνια, περίοδο με ανθρώπινη ευθύνη, όπως είναι οι πόλεμοι.

Να αρχίσουμε όμως από την αρχή. Αναζητούμε τροφή και τρώμε όταν νιώσουμε ότι πεινάμε. Αυτό κανονικά συμβαίνει κάποιο χρόνο μετά την προηγούμενη λήψη τροφής. Αμέσως μόλις φάμε και χορτάσουμε, θέλομε να μη φάμε (ανερέθιστη περίοδος). Ακόμη και η θέα του πιο νόστιμου μεζέ τότε μας αφήνει αδιάφορους ή μας προξενεί αηδία. Μεταπίπτομε ύστερα βαθμιαία στη φάση που δεν θέλομε να φάμε μεν, αλλά, αν παρουσιασθεί κατάλληλο ορεκτικό, μας ανοίγει η όρεξη κι αρχίζομε πρόωρα να θέλουμε να φάμε. Αν δεν παρουσιασθεί μεζές, με την πάροδο του χρόνου, φθάνει η στιγμή που πεινάμε και θέλουμε να φάμε. Επικρατεί μια κατάσταση διέγερσης με εντοπισμένο σύμπτωμα το σπασμό του στομάχου που νιώθομε στο επιγάστριο. Ερέθισμα είναι αφενός το άδειο στομάχι και αφετέρου η υπογλυκαιμία, που οδηγεί σε μια πολύπλοκη αλυσίδα ορμονών. Μόλις αρχίσουμε να τρώμε, ανοίγει κι άλλο η όρεξη (θετική ανάδραση) ώσπου να χορτάσουμε και σταματήσουμε να τρώμε. Η πείνα, όπως και τα άλλα αισθήματα/συναισθήματα εξελίσσεται σαν μια ταλάντωση χάλασης, που όταν φθάσει στον ουδό, την κρίσιμη έντασή της δηλαδή, η λογική ελάχιστη επίδραση μπορεί να έχει πάνω της.

Η καλλιέργεια της γης και η κτηνοτροφία βελτίωσαν σημαντικά την κατάσταση, αλλά ακόμη υπόκεινται στις καιρικές μεταβολές, καθώς και στην ανάπτυξη της ανθρώπινης βίας. Οι καιρικές μεταβολές ακολουθούν και αυτές μια πορεία ταλάντωσης. Η Βίβλος περιγράφει πώς αντιμετωπίσθηκε η κατάσταση, όταν ο σοφός «υπουργός οικονομικών» Ιωσήφ, ερμηνεύοντας κατά το δοκούν ένα όνειρο του Φαραώ, τον παρότρυνε να οικοδομήσει αποθήκες και να αποθηκεύσει την περίσσεια της σοδειάς στην περίοδο ευφορίας για να αντιμετωπίσει την περίοδο στέρησης που οπωσδήποτε θα ακολουθούσε, αφού ήταν μια ταλάντωση. Η Αίγυπτος πλούτισε τότε πουλώντας στην περίοδο της στέρησης ακριβά τα αποθέματά της στους άφρονες λαούς που δεν είχαν μεριμνήσει όπως ο Ιωσήφ.

Οι φυσικές επιστήμες προήγαγαν στην πανάρχαια εκείνη εποχή την καλλιέργεια της γης και την εκτροφή κτηνών και οι κοινωνικές επιστήμες την κατανομή της παραγωγής στο χρόνο και στο χώρο. Έκτοτε, οι φυσικές επιστήμες έχουν προχωρήσει πολύ, αλλά οι κοινωνικές υπολείπονται.

Σήμερα, με μια πρωτοφανή αύξηση του πληθυσμού της γης, οι διατροφικές ανάγκες έχουν αυξηθεί τεράστια. Η παραγωγή τροφίμων, ωστόσο, έχει επίσης αυξηθεί με υπερπληθώρα μάλιστα τροφής, έτσι που σήμερα πεθαίνουν από πείνα λιγότεροι παρά παλιότερα. Ωστόσο, ο λιμός εξακολουθεί να είναι σοβαρό πρόβλημα στη γη. Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν δημιουργήσει τρεις τουλάχιστον οργανισμούς για την αντιμετώπιση του προβλήματος (Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας/FAO), Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων/WFP) και Διεθνής Χρηματοδότηση για τη Γεωργική Ανάπτυξη/IFAD). Το πρόβλημα όμως δεν βρίσκεται στην επάρκεια τροφίμων πάνω στη γη, αλλά στην κατανομή της. Αν και η ποσότητα των τροφίμων πάνω στη γη αυξάνεται, αυξάνεται και η τιμή τους, έτσι που δεν είναι εύκολα προσιτές σε όσους πεινούν. Η βοήθεια προς τις κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών (εκείνων δηλαδή που ο πληθυσμός τους πεινάει) σταμάτησε προ πολλών ετών (διότι θεωρήθηκε ότι προάγει τον κομμουνισμό) και στράφηκε προς τις τράπεζες. Αυτές όμως έννομο σκοπό έχουν όχι την ευημερία του πληθυσμού, αλλά το κέρδος τους, με αποτέλεσμα αύξηση της εκμετάλλευσης, της υποδούλωσης, της εξάρτησης των πεινασμένων. Σήμερα πεθαίνουν από υποσιτισμό στον κόσμο περίπου 8000 παιδιά <5 ετών κάθε μέρα. Παράλληλα, ένα από τα πιο μεγάλα προβλήματα στις αναπτυγμένες χώρες είναι η παχυσαρκία που σκοτώνει από ποικίλες νόσους. Πληρώνουν οι άνθρωποι για να φάνε κι ύστερα για να χάσουν βάρος ή να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της πολυφαγίας.

Το πρόβλημα της πείνας όμως δεν είναι τόσο ποσοτικό, (δεν αρκούν δηλαδή οι τροφές που παράγονται για να θρέψουν τον πληθυσμό της γης, παρά τη διαρκή αύξησή του), όσο κυρίως ζήτημα κατανομής. Η βοήθεια που στέλνουν οι πλούσιες χώρες (κατά κανόνα από τους φόρους που πληρώνουν το μεγάλο πλήθος των κατώτερων τάξεων και λιγότερο οι λίγοι πλούσιοι που τους περισσεύουν) στις φτωχές δεν φθάνει σε όσους την έχουν ανάγκη, σ’ αυτούς που πεινάνε, αλλά κατανέμεται στο πλήθος των ανώνυμων διάμεσων φορέων. Τα προβλήματα κατανομής δεν αφορούν μόνο στην κατανομή των τροφίμων, αλλά και στην κατανομή του πληθυσμού. Η νοτιοανατολική Ασία είναι πιο πυκνοκατοικημένη από κάθε άλλη περιοχή της γης, περισσότερο από όσο η Ευρώπη ή η Αυστραλία κλπ. Αλλά και στις χώρες του λεγόμενου αναπτυγμένου κόσμου, οι πολλοί έχουν εγκαταλείψει την παραγωγική ύπαιθρο και έχουν συγκεντρωθεί στις καταναλωτικές μεγαλουπόλεις. Ακόμη και στις ΗΠΑ, το 2012 αναφέρεται ότι 50 εκατομμύρια Αμερικανοί αγωνίζονταν για ανασφάλεια τροφής και το ποσοστό εκείνων που ζητούσαν βοήθεια από τις τράπεζες τροφίμων αυξήθηκε κατά 46% από το 2005.

Υπάρχουν σήμερα 805 εκατομμύρια υποσιτισμένων ατόμων στον κόσμο, που δεν παίρνουν επαρκή τροφή για να είναι υγιείς και να ζουν μια ενεργό ζωή, Η πείνα και ο υποσιτισμός είναι ο υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνος υγείας παγκόσμια – μεγαλύτερος από το AIDS, την ελονοσία και τη φυματίωση όλα μαζί. Αντίθετα από αυτά όμως, ο υποσιτισμός είναι πρόβλημα που λύνεται, χωρίς να χρειάζονται επιστημονικές ανακαλύψεις. Αρκεί η πολιτική βούληση για να λυθεί. Υπάρχει όμως;

Ο οργανισμός αντισταθμίζει την ανεπάρκεια ενέργειας επιβραδύνοντας τις σωματικές και πνευματικές δραστηριότητες. Ένα πεινασμένο μυαλό δεν συγκεντρώνεται, ένα πεινασμένο σώμα δεν έχει πρωτοβουλίες, ένα πεινασμένο παιδί χάνει κάθε επιθυμία να παίξει και μελετήσει. Η πείνα εξασθενεί το ανοσολογικό σύστημα. Στερημένα από τη σωστή διατροφή τα πεινασμένα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα και εξασθενημένα καθώς δεν μπορούν να αντιπαλέψουν νόσους και μπορούν εύκολα να πεθάνουν από κοινές λοιμώξεις, όπως είναι η ιλαρά ή μια διάρροια. Κάθε χρόνο πεθαίνουν 7 εκατομμύρια παιδιά πριν φθάσουν τα 5 έτη της ζωής τους ο υποσιτισμός είναι ο καίριος παράγοντας για το ένα τρίτο από αυτά.

Κι εμείς τι κάνομε; Υπόθεση των κοινωνικών επιστημών (που υπολείπονται έναντι των φυσικών) είναι να μελετήσουν ποιοι κοινωνικοί νόμοι διέπουν την κατανομή του πληθυσμού και των αγαθών. Υπόθεση της πολιτικής είναι να πάρει τις κατάλληλες αποφάσεις στηριγμένες στα επιστημονικά δεδομένα. Υπόθεση δικιά μας, του καθενός μας είναι να πιέσουμε προς αυτές τις κατευθύνσεις.