Πρόληψη ή Θεραπεία;

«Κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε»  Πόσο συχνά λαβαίνομε υπόψη μας αυτή τη σοφία; Όπως άλλες σοφίες, καθιερώθηκε κι αυτή με το χρόνο, τον Κρόνο, που, χάρη στη Ρέα που διαρκώς έρρεε, γεννούσε τα πάντα, τα κατάπινε, μα στο τέλος τα ξερνούσε, για να μείνουν αθάνατα. Σαν τη Σοφία!

Το πρόβλημα με την πρόληψη είναι ότι είναι ανώνυμη, ενώ η θεραπεία είναι επώνυμη. Αρρώστησα. Το ξέρω εγώ κι όλος ο κόσμος γύρω μου πως είμαι άρρωστος. Κι εφαρμόζω τη θεραπεία που μου υποδεικνύει ο γιατρός. Γίνομαι καλά. Και ξέρω άριστα πως εγώ ήμουν άρρωστος κι έγινα καλά. Βέβαια, δε λέω, δόξα τω Θεώ που έζησα, ενώ αν είχα πεθάνει, ο γιατρός θα έφταιγε, αλλά αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα που δεν θα το συζητήσω τώρα. Κι έπειτα, όχι σπάνια, γλιτώνω το θάνατο, αλλά μένω ανάπηρος, με σοβαρό περιορισμό των δραστηριοτήτων μου.

Η θεραπεία, ως επώνυμη, επιζητείται από εκείνον που την έχει ανάγκη. Ο άρρωστος αναζητά το γιατρό. Ο υγιής όμως δεν έχει λόγο να πάει στο γιατρό. Ο γιατρός θα πληρωθεί από τον άρρωστο (νόμιμα ή με φακελάκι), διότι ο άρρωστος τον έχει ανάγκη. Η πληρωμή όμως (παράνομη ή και νόμιμη) από κάποιον που, ακριβώς επειδή είναι άρρωστος δεν μπορεί να εργασθεί και να κερδίζει χρήματα, είναι ανήθικη. Άλλο ηθικό κι άλλο νόμιμο! Για την πρόληψη κανένας δεν αισθάνεται την ανάγκη και γι’ αυτό δεν προστρέχει στο γιατρό. Ο γιατρός πρέπει να πάει σ’ αυτόν. Ποιος όμως θα πληρώσει; Πρέπει κι ο γιατρός να ζήσει. Αλλιώς, ποιος θα φροντίζει την υγεία μας;

Κι ο γιατρός μου λέει να κόψω το τσιγάρο, που απολαμβάνω, να πάψω να τρώω τον άμπακα, που – πώς να το κάνουμε; – μ’ αρέσει. Και να περπατάω πολύ, ενώ εγώ – τι να σας πω; – προτιμώ να κάθομαι στην τηλεόραση και να πηγαίνω στις δουλειές μου με το αυτοκινητάκι μου. Και να παίρνω τα χάπια μου, αν έχω χοληστερόλη ή πίεση. Και να κάνω τα εμβόλιά μου, που, μάλιστα έχω ακούσει πως ένας στο εκατομμύριο παθαίνει εγκεφαλίτιδα μ’ αυτά κι ένας στο εκατομμύριο πάλι παθαίνει μυοπάθεια ή δεν ξέρω τι άλλο με τα χάπια για τη χοληστερόλη κι άστα να πάει. Γιατί να τα κάνω όλα αυτά, αφού άρρωστος δεν είμαι;

Η πρόληψη – και όχι μόνο στην υγεία – έχει δύο κύρια προβλήματα. Το ένα τo είπαμε. Είναι ανώνυμη, αντίθετα από τη θεραπεία. Ξέρομε πολύ καλά, χάρη στις παγκόσμιες έρευνες ότι π.χ. 40% αυτών που καπνίζουν θα πάθουν έμφραγμα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (υποθετικά νούμερα). Αν το κόψουν όμως, μόνον 20% θα πάθουν έμφραγμα στον ίδιο χρόνο. Άρα 20% γλίτωσαν. Ποιοι είναι όμως αυτοί οι 20% που θα πάθαιναν, αλλά δεν έπαθαν; Κανένας δεν το ξέρει! Κανένας δεν είναι ευγνώμων λοιπόν. Βλέπεις, η πρόληψη είναι μέλλον, δεν ΘΑ πάθω κάτι, και το μέλλον είναι αόρατο, ενώ η θεραπεία είναι παρελθόν: ΕΓΙΝΑ καλά, και το παρελθόν είναι γνωστό. Φυσικά, τις ανεπιθύμητες ενέργειες από την προληπτική αγωγή, αν τύχουν, ο καθένας θα τις ξέρει. Η πρόληψη λοιπόν μας αφορά όλους, αλλά κανέναν ιδιαίτερα. Το όφελος είναι ανώνυμο, ενώ η δαπάνη γι’ αυτήν είναι λιγ’ ως πολύ, καθολική. Κι έτσι ερχόμαστε στο δεύτερο πρόβλημα, το οικονομικό. Ποιος θα πληρώσει για την πρόληψη, αφού κανένας δεν αισθάνεται την ανάγκη της;

Στην ιατρική, για να διαπιστωθεί ποια προληπτικά μέτρα είναι αποτελεσματικά και ασφαλή, απαιτούνται δεκαετίες έρευνας – που έχει κόστος – και δοκιμές σε δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες υγιείς. Και το κόστος είναι τεράστιο. Οι φαρμακευτικές βιομηχανίες αναλαμβάνουν την επένδυση, διότι το προϊόν τους, αν επιτύχει, θα έχει μεγάλη κατανάλωση, απευθυνόμενο στο σύνολο των υγιών κι όχι μόνο στη μειονότητα των αρρώστων. Τελικά όμως ποιος θα πληρώσει; Ο υγιής που ενδεχομένως θα ωφεληθεί αλλά ποτέ δεν θα το μάθει; ο ασφαλισμένος σ’ ένα σύστημα στο οποίο πληρώνουν οι υγιείς για να απολαμβάνουν θεραπεία δωρεάν αν αρρωστήσουν; Δύσκολες οι απαντήσεις.

Το δίλημμα πρόληψη ή θεραπεία όμως δεν είναι μόνο ιατρικό. Κάθε προϊόν στα ράφια της σουπερμάρκετ έχει περάσει από προληπτικό έλεγχο. Κι όχι μόνο της σουπερμάρκετ, αλλά και της αγοράς οποιουδήποτε αγαθού απολαμβάνομε έχει περάσει από προληπτικό έλεγχο. Ο έλεγχος αυτός έχει κόστος. Η αγορά είναι άτεγκτη, αδυσώπητη. Πρέπει να είμαστε ανταγωνιστικοί, μας θυμίζει η Άγγελα. Και δεν το λέει μόνον αυτή, αλλά και ολόκληρη η νεοφιλελεύθερη οικονομία, με την παγκοσμιοποίησή της, που χάρη σ’ αυτή σήμερα επιβιώνομε. Αυτή την παγκοσμιοποίηση που δεν αναγνωρίζει σύνορα κρατών διακινώντας το κεφάλαιο, ενώ γνωρίζει τόπους εξωχώριους (οφσόουρ στα Ελληνικά) που κανένας δεν γνωρίζει πού βρίσκονται και κανένα κράτος δεν μπορεί να τις ελέγξει. Αυτή η αδυσώπητη λοιπόν οικονομία, ακολουθώντας τους νόμους του μακαρίτη του Δαρβίνου, αφήνει να επιβιώσει ο πιο ανταγωνιστικός, αυτός που θα πουλάει καλύτερα και φθηνότερα. Πώς επιτυγχάνεται αυτός ο στόχος; Υπάρχουν διάφορα μέσα. Ένα είναι η συμπίεση των μισθών και του αριθμού του προσωπικού (απολύσεις). Πολύ αποτελεσματικό, μια και η τεχνολογία αντικαθιστά τους εργαζόμενους με αυτοματισμό. Η συμπίεση των κερδών δεν είναι πρακτικά δυνατή, διότι το κεφάλαιο υπερίπταται πάνω από σύνορα αλλού και, ιδιαίτερα στους εξωχώριους παραδείσους. Το άλλο μέσο είναι η συμπίεση των ποικίλων σταδίων της παραγωγής. Το πιο εύκολο απ’ αυτά που επιδέχεται συμπίεση είναι ο προληπτικός έλεγχος. Αντί να περάσει το προϊόν από τρία στάδια ελέγχου, περνάει από δύο, ή από ένα μόνο. Κι αν συμβεί το ατύχημα, η φταίει ο υπεύθυνος του μοναδικού ελέγχου. Βαράτε τον! Ο έλεγχος είναι δαπανηρός, τα κράτη δεν τον αντέχουν οικονομικά, και τον αναθέτουν σε ιδιώτες. Ξανά ο οικονομικός παράγοντας στη μέση. Και πού πάμε;

Ένα καράβι με σχεδόν 500 χαρούμενους ταξιδιώτες ξεκίνησε το ταξίδι του. Στη μέση του πελάγους, με 10 Μποφόρ, έπιασε φωτιά. Δεκάδες, για την ώρα, οι νεκροί και αγνοούμενοι. Δέκα μέρες προηγουμένως το πλοίο είχε περάσει από προληπτικό έλεγχο. Εντοπίστηκαν τότε έξι «ελλείψεις», με σοβαρότερη τις «δυσλειτουργίες» στις πύλες πυρασφάλειας. Το πλοίο όμως δεν χαρακτηρίστηκε μη αξιόπλοο. Κι οι ταξιδιώτες θα διαμαρτύρονταν και θα ζητούσαν τα εισιτήριά τους πίσω αν είχε ματαιωθεί το ταξίδι τους. Πώς ν’ αντέξει στον ανταγωνισμό ο πλοιοκτήτης;

Τι λένε όμως τώρα οι δεκάδες νεκροί; Τώρα είναι επώνυμοι!