Αντιπαλότητες Λαών

Προσωπικές φιλοδοξίες, γεωπολιτικές, θρησκευτικές, ιδεολογικές διαφορές είναι οι κυριότερες αιτίες για τις αντιπαλότητες μεταξύ λαών. Η πάλη των τάξεων, λέει ο Μαρξ, είναι η κινούσα δύναμη στην ιστορία. Για έναν αιώνα περίπου επικράτησε η άποψή του. Όλοι σχεδόν έγιναν «μαρξιστές». Δέχθηκαν δηλαδή ότι στη βιομηχανική εποχή, οι άνθρωποι διαιρέθηκαν σε ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής (επενδυτές) και σε εργαζομένους. Και ο καθένας συντάχθηκε είτε με την πρώτη πλευρά (δεξιοί) είτε με τη δεύτερη (αριστεροί). Παραδόξως, η ένταξη καθενός δεν στηριζόταν πάντοτε στην τάξη που ανήκε. Φτωχοί, εργαζόμενοι ή άνεργοι, μπορεί να είναι δραστήριοι υποστηρικτές της δεξιάς, καθώς εξαγοράζονται εύκολα, αφού οι πλούσιοι τους δίνουν δουλειά. Πλούσιοι πάλι μπορεί να έχουν αριστερή τοποθέτηση, θεωρώντας πως η κοινωνία θα είναι καλύτερη και αποδοτικότερη για όλους, αν εφαρμοσθεί κοινοκτημοσύνη. Συχνά οι τελευταίοι κατηγορούνται. «Αφού θες να υπάρχει κοινοκτημοσύνη, κάνε τα δικά σου κοινά κι άσε τους άλλους να διατηρούν τις ιδιοκτησίες τους!». Το επιχείρημα είναι βέβαια έωλο. Δεν θέλουν αυτοί να μοιράσουν τα πλούτη τους στους φτωχούς. Αυτή είναι Χριστιανική, όχι μαρξιστική, εντολή. Αυτοί ζητούν τα μέσα παραγωγής να γίνουν κτήματα όλων – και δικά τους επομένως.

Η ιδεολογική αντιπαλότητα δεξιάς-αριστεράς επικράτησε για πολύ. Ωστόσο, αποδείχθηκε ότι δεν είναι η μόνη ούτε πιθανώς η πιο σημαντική αιτία αντιπαράθεσης. Η Ρωσία ήταν κομμουνιστική. Η αντιπαλότητά της με τη Δύση στηριζόταν, λεγόταν, στην ιδεολογική διαφορά που υπήρχε. Η Ρωσία έπαψε να είναι κομμουνιστική, ιδεολογική διαφορά δεν υπάρχει, αλλά η αντιπαλότητα συνεχίζεται, υποδηλώνοντας ότι πιθανώς είναι γεωπολιτική, όπως ήταν πάντα, όταν εισέβαλλαν επανειλημμένα στη Ρωσική επικράτεια Πολωνοί, Σουηδοί, Γάλλοι, Γερμανοί. Η Ρωσία ποτέ δεν επέδειξε επεκτατική πολιτική προς τη Δύση.

Τα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά των κρατών (γεωγραφία με πολιτικές συνέπειες) είναι καθοριστικά της συμπεριφοράς τους. Η Ρωσία είναι μια απέραντη χώρα χωρίς βουνά και χωρίς λιμάνια. Τα λίγα λιμάνια της παγώνουν το χειμώνα κι υπάρχει ζωτική ανάγκη γι΄ αυτό το κράτος να επικοινωνεί με τον έξω κόσμο με θαλάσσιες συγκοινωνίες. Και η απέραντη γη της, εξαιρετικά πλούσια, είναι για μεγάλο μέρος του χρόνου σκεπασμένη με πάγους. Έτσι η Ρωσία έχει φυσικούς περιορισμούς τόσο στην παραγωγή όσο και στο εμπόριο αγαθών. Αν προστεθεί σ΄ αυτά και το γεγονός ότι σε όλη της την ιστορία αμυνόταν στο έδαφός της εναντίον εισβολέων, γίνεται σαφές γιατί δεν είναι περισσότερο αναπτυγμένη. Εξάλλου, οι Ρώσοι είναι ένας πολυπληθής λαός, πολύ κατάλληλοι για καταναλωτές των προϊόντων που παράγονται στη Δύση. Πολύ θάθελε η Δύση να τους ποδηγετεί.

Η δική μας χώρα έχει δύο κύρια γεωπολιτικά χαρακτηριστικά. Μέγιστη ποικιλία εδάφους σε μικρό χώρο και τοποθέτησή της στο τρίστρατο των τριών παλιών Ηπείρων, Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής. Οι γεωγραφικές ιδιαιτερότητες καθορίζουν τις ασχολίες των λαών και, γι΄ αυτό, τα ήθη και έθιμά τους, το χαρακτήρα τους. Διαφορετικού χαρακτήρα λαοί, επομένως, στην Ελλάδα, αλλά με κοινή γλώσσα και ιστορία επικοινωνούν: Άλλοτε συγκρουσιακά, άλλοτε συμπληρωματικά (π.χ. εμπορικά) και άλλοτε μιμητικά. Αυτά τα δεδομένα και η αναγκαστική επαφή με όλο τον κόσμο διεύρυνε από την αρχαιότητα τον πνευματικό ορίζοντα των Ελλήνων, αλλά και δημιούργησε πολλές αναταραχές στο εσωτερικό της χώρας. Ήταν (είναι) πάντοτε το μήλο της έριδας μεταξύ πολλών που εποφθαλμιούν τα γεωγραφικά προνόμιά της.

Οι θρησκευτικές συγκρούσεις είχαν σιγασθεί για μακρό διάστημα. Μετά τη βίαιη επέκταση των μουσουλμάνων, ακολούθησε η βίαιη επέμβαση των σταυροφόρων και ακολούθησε η βίαιη αποικιοκρατία με εκμετάλλευση των λαών από τους Χριστιανούς. Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος κατάργησε την αποικιοκρατία, ενώ η μαρξιστική ιδεολογία για την πάλη των τάξεων κατέστειλε τις θρησκευτικές διαφορές. Όταν κι αυτή κατέπεσε φούντωσε πάλι ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός. Αυτή τη στιγμή επικρατεί η αντιπαλότητα μεταξύ ακραίων μουσουλμάνων και χριστιανών. Ωστόσο, μαίνεται και η αντιπαλότητα μεταξύ μετριοπαθών κα φανατικών μουσουλμάνων, ενώ και στο Χριστιανικό κόσμο αρχίζει, μου φαίνεται, να αναβιώνει δειλά η διαφορά μεταξύ ορθοδοξίας και λοιπών χριστιανικών δογμάτων. Αυτή τη φορά, καθώς δεν υπάρχει πια το Βυζάντιο, επίκεντρο της ορθοδοξίας είναι η Ρωσία και μπορεί να μην αργήσει να φουντώσει πάλι η διαφορά μεταξύ λουθηρανών κυρίως από τη μια και ορθοδόξων (ή και καθολικών) από την άλλη.

Τελικά, οι διαφορές μεταξύ λαών έχουν ποικίλα αίτια, με προεξάρχοντα γεωπολιτικά, ιδεολογικά και θρησκευτικά. Γιατί τόσες αντιπαλότητες; Και με τόση βία που τόσες καταστροφές και δυστυχία φέρνει; Σε ποιες υπαρξιακές ιδιότητες αντιστοιχεί η διαίρεση που κάναμε;

Θυμίζω πως η ύπαρξή μας έχει τρεις υποστάσεις, το αισθητό, το νοητό και το κοινωνικό Εγώ. Οι τρεις αντιπαλότητες που εξετάσαμε αντιστοιχούν ανά μία σε καθεμιά από τις τρεις υποστάσεις του Εγώ. Τα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά αντιστοιχούν προφανώς στο αισθητό Εγώ. Όπως το αισθητό Εγώ είναι το σώμα μας, η ανατομία και η φυσιολογία του, έτσι και η γεωγραφία ενός τόπου είναι η πάγια μορφή του, η ανατομία του, που επιβάλλει τον τρόπο λειτουργίας, τη φυσιολογία του. Τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά αντιστοιχούν προφανώς στις σχέσεις του καθενός με τους άλλους, αντιστοιχούν, επομένως, στο κοινωνικό Εγώ. Τα θρησκευτικά χαρακτηριστικά δεν στηρίζονται σε καμιά λογική. Όπως έχομε επανειλημμένα συζητήσει, στηρίζονται στην πίστη που είναι αναπόδεικτη και εμφανίζεται σαν επιφοίτηση, σαν έμπνευση, σαν ενθουσιασμός (έν-θεος).

Τα κίνητρα των συμπεριφορών μας μπορούν να ιεραρχηθούν σε 5 κατά τον Maslow, ή απλούστερα σε 3, στρώματα. Στη βάση είναι τα κίνητρα του αισθητού Εγώ, οι φυσιολογικές μας ανάγκες. Είμαστε υποχρεωμένοι από τη φύση μας να κάνουμε κάποια πράγματα. Αν τα στερηθούμε αρρωσταίνομε, πεθαίνομε. Αν μας στερήσουν την τροφή, το νερό, τον αέρα, τον ύπνο, θα κάνουμε ό,τι μας ζητήσουν. Καθορίζονται από τους νόμους της φυσικής και της χημείας. Από παρόμοιους νόμους καθορίζονται και οι γεωπολιτικοί περιορισμοί. Αν μας απαγορευθεί βίαια η παραγωγή και ανταλλαγή γεωργικών, κτηνοτροφικών, ιχθυολογικών κλπ αγαθών, είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε ό,τι μας ζητηθεί. Τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά των λαών αντιστοιχούν στο κοινωνικό Εγώ. Καθορίζονται από τους κοινωνικούς νόμους, όπως και η συμπεριφορά του κοινωνικού Εγώ. Οι νόμοι της κοινωνίας και της οικονομίας υπαγορεύουν τις ιδεολογικές διαφορές.

Οι θρησκευτικές πίστεις είναι άβατες στην κοινή λογική, όπως είναι το νοητό Εγώ. Σε προσωπικό επίπεδο, οι ανάγκες του νοητού Εγώ, η αυτοπραγμάτωσή του, είναι που υπαγορεύει τη συμπεριφορά του ατόμου, με τον όρον όμως ότι εκπληρώνονται, έστω στοιχειωδώς, τα κίνητρα των κατωτέρων επιπέδων. Αντίστοιχα, στους λαούς, οι θρησκευτικές αντιπαραθέσεις καθοδηγούν τους λαούς, εφόσον καλύπτονται στοιχειωδώς οι γεωπολιτικές και ιδεολογικές ανάγκες τους.