Ιδανική Κοινωνία

Η κοινωνία σχηματίσθηκε από ανθρώπους που την αποτελούν. Η ηγεσία της είναι αυτή που αξίζει στο λαό της. Τα μέλη της εξέλεξαν τους ηγέτες τους. Ακόμη κι αν τους επιβλήθηκαν βίαια, τoυς ανέχονται. Δεν φταίνε οι ηγέτες. Ο λαός φταίει. Ο ανώριμος λαός. Kυνική άποψη! Και δεν υπάρχει εύκολο λογικό επιχείρημα να την καταρρίψει.

Σε μια κοινωνία υπάρχουν προκομμένοι και τεμπέληδες, έξυπνοι και ηλίθιοι, υγιείς και άρρωστοι, καλοί και κακοί, γενναίοι και δειλοί, ωραίοι και άσχημοι, πλούσιοι και φτωχοί, όλων των ειδών οι αντιθέσεις. Όλοι τους κάτι θέλουν. Θα σας φτιάξω λοιπόν εγώ την ιδανική πολιτεία. Εμείς οι προκομμένοι, έξυπνοι, υγιείς, κλπ, είμαστε πιο ισχυροί από τους τεμπέληδες, ηλιθίους, κλπ. Κάνομε ό,τι θέλομε. Τους πιάνομε λοιπόν όλους αυτούς τους υπανθρώπους και τους εκτελούμε, τους πετάμε στον Καιάδα, τους λιθοβολούμε, να απαλλαγεί η ανθρωπότητα από τα ανθρωπάκια. Κι η κοινωνία μας θα είναι τότε ιδανική, αφού οι άνθρωποι κάνουν την κοινωνία.

Θα είναι όμως; Ο Πλάτων χώρισε ηπιότερα την Πολιτεία του σε στεγανές τάξεις. Αναγνώρισε την αλληλεξάρτηση και αλληλοχρησιμότητά τους, έτσι που δεν πρότεινε να θανατωθούν όσοι ανήκαν στην κατώτερη τάξη. Μάλιστα πρόβλεψε κομμουνιστοειδή κοινοκτημοσύνη στο φασιστοειδές κατασκεύασμά του και η Πολιτεία του θα λειτουργούσε αρμονικά. Η Ουτοπία του Ου-Τόπος υπήρχε για να εφαρμοσθεί.

Πώς φανταζόμαστε την κοινωνία που πρότεινα; Μήπως κάποιοι υγιείς θα αρρωστήσουν, κάποιοι φίλεργοι θα δουλεύουν περισσότερο από τους άλλους, έξυπνοι θα επιβληθούν στους λιγότερο ξύπνιους που θα τους φαίνονται ηλίθιοι, πλούσιοι θα γίνουν πλουσιότεροι φτωχαίνοντας τους υπολοίπους και βέβαια αυτομάτως παύουν να είναι «καλοί» αυτοί που θα υιοθετήσουν τέτοια λύση; Μήπως έτσι θα ξαναγίνει η κοινωνία όπως ήταν πριν εγώ τη δημιουργήσω; Μου φαίνεται προφανές, πως μια κοινωνία δεν έχει τις ιδιότητες των μελών της. Δεν είναι «καλή» μια κοινωνία που αποτελείται από «καλούς» ανθρώπους. Μπορεί να λέει «ναι», όταν τα μέλη της λένε «όχι». Είναι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των μελών της. Κι ας έχει δημιουργηθεί από αυτά. Μήπως λοιπόν η κοινωνία φτιάχνει τα μέλη της κι όχι το αντίθετο;

Το έχομε ξαναπεί. Η κοινωνία αποτελείται από ρόλους. Στο κοινωνικό του κυρίως ωράριο καθένας (το κοινωνικό Εγώ) ενεργεί όπως του υπαγορεύει ο ρόλος του να κάνει, κι όχι όπως ο ίδιος (το νοητό και το αισθητό Εγώ του) του υπαγορεύει. Στην πλειονότητα των ανθρώπων έτσι ακριβώς συμβαίνει. Όταν ο ρόλος έλθει σε αντίθεση με τη βούληση του νοητού ή με τις ανάγκες του αισθητού Εγώ, το άτομο πειθαρχεί ή παραιτείται από το ρόλο του, επαναστατεί, καταστρέφει, σκοτώνει τα αφεντικά του, ως και στο θάνατό του οδεύει. Είναι βέβαια μειοψηφία. Η πλειοψηφία πειθαρχεί. Συνήθως! Όμως, όταν οι κανόνες της κοινωνίας εξελιχθούν σε ακραία απαράδεκτους ρόλους, η μειοψηφία γίνεται πλειοψηφία, ισχυροποιείται και ακολουθεί μαζική βία για να ανατραπεί η κοινωνία πια.

Τελικά η κοινωνία διαμορφώνει τη συμπεριφορά των ανθρώπων ή οι άνθρωποι τους κανόνες της κοινωνίας; Ναι, λέω εγώ, και τα δύο ισχύουν. Φαύλος κύκλος λοιπόν. Μόνο που, όπως όλοι οι φαύλοι κύκλοι, εξαρτάται η εξέλιξή του και από παράγοντες έξω από αυτόν. Να οι δικοί μας εξωγενείς παράγοντες.

Γεωγραφία. Η Ελλάδα είναι μοναδική σε ποικιλία εδάφους, σε πολύ μικρή γεωγραφική επιφάνεια. Ορεινοί, βοσκοί ή τσέλιγκες, και ληστές επικοινωνούν εύκολα, με ομόγλωσσους κοντινούς γείτονές τους, καμπίσιους, τσιφλικάδες και κολίγους και με νησιώτες, ψαράδες και πειρατές. Με κοινή γλώσσα, από την επαφή αυτή, άλλοτε συγκρουσιακή, άλλοτε συμπληρωματική (εμπορική) και άλλοτε μιμητική, προκύπτει ενιαίος εθνικός χαρακτήρας που χαρακτηρίζεται από ασυνήθιστη ευρύτητα πνεύματος. Η θέση της Ελλάδας στο τριηπειρωτικό σμίξιμο Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής, ενισχύει ακόμη περισσότερο την ευρύτητα πνεύματος των κατοίκων της. Σήμερα, με τις περισσότερες Ηπείρους και τις τηλεπικοινωνίες, ο παράγοντας Γεωγραφία έχει σημαντικά ατονήσει.

Ιστορία. Από την ένδοξη εποχή του Αλεξάνδρου η γεωγραφία άλλαξε και οι Έλληνες έπαψαν να εξελίσσονται με βάση την αυτοανάπτυξη και την ισχυρή επίδραση του γεωγραφικού περιβάλλοντός τους. Ο πολιτισμός τους διαδόθηκε παντού, στην Ανατολή ως την Ινδία, όπου έφθασε ο Μέγας στρατηλάτης και σε όλη την Ευρώπη με τους Ρωμαίους πιο έπειτα, εμπλουτίσθηκε με τους νέους λαούς, γονιμοποιήθηκε με το Χριστιανισμό και έφθασε ως την Αναγέννηση, το Διαφωτισμό και το σύγχρονο κόσμο. Όλο αυτό το διάστημα εξελισσόταν, άλλαζε. Στο μεταξύ εμείς είχαμε πάψει να λειτουργούμε, σαν κλειστός φαύλος κύκλος μαζί με τη μοναδική γεωγραφία μας, καθώς είχαμε πάψει να αναπτυσσόμαστε ελεύθερα, ενώ υποδεχόμαστε εισαγόμενες συμπεριφορές.

Επιστήμη. Από την Ελληνική αρχαιότητα ως σήμερα, με τη (σχετική) παρένθεση του Μεσαίωνα, η Επιστήμη ανακαλύπτει νόμους με καθολική ισχύ. Είναι αδυσώπητοι. Επηρεάζουν την αυτορρύθμισή μας.

Και, ξαφνικά, το 1821, ξαναγίναμε, τρόπον τινά, ελεύθεροι. Χωρίς δική μας διοικητική παράδοση επί 2500 χρόνια ή, έστω, επί 400 χρόνια, αν θεωρήσουμε ότι η Ρωμαιοβυζαντινή διοικητική παράδοση είχε αφομοιωθεί από εμάς τους Ρωμιούς. Για να επιβιώσουμε αναγκασθήκαμε να εισαγάγουμε επειγόντως ξένο τρόπο διοίκησης. Μην ξεχνάμε, χωρίς θεσμική παράδοση, την ελευθερία μας, στην τελική φάση της, την οφείλαμε στους ξένους του Ναβαρίνου. Εισαγάγαμε κάθε είδους δίκαιο. Βαυαρικό ποινικό στην αρχή, Αγγλικό κοινοβουλευτισμό στη συνέχεια, Γαλλικό Συμβούλιο Επικρατείας, Γερμανικό αστικό δίκαιο πριν από 6 δεκαετίες κλπ. Όλα αυτά λειτουργούσαν θαυμάσια στον τόπο τους, όπου είχαν δημιουργηθεί από την αλληλεπίδραση της τοπικής κοινωνίας με τα μέλη της ταιριάζοντας στην αντίστοιχη γεωγραφία και ιστορία του τόπου τους. Ταίριαζαν όμως με τις δικές μας συνθήκες; Και ταίριαζαν μεταξύ τους; Φοβούμαι ότι κανένας ως σήμερα δεν έχει απαντήσει πειστικά σ΄ αυτά τα ερωτήματα, που απαιτούν πολύχρονη (και ενδεχομένως επικίνδυνη!) μελέτη.

Τώρα; Η λογική μου μοιάζει σαν μαθηματική εξίσωση: y = a + bx. Η συμπεριφορά της κοινωνίας μας είναι το ζητούμενο, y. Οι μεταβαλλόμενες συνθήκες τις οποίες αντιμετωπίζομε είναι το x. Οι διεθνείς, ιδιαίτερα οι επιστημονικοί, πάγιοι νόμοι είναι η σταθερά a. Και η δική μας παράδοση, ο Ελληνικός τρόπος που διαμορφώθηκε με τους αιώνες (γεωγραφία, ιστορία) στον τόπο μας, είναι ο συντελεστής b. Ναι, κάνομε ό,τι υπαγορεύουν οι διεθνείς αρχές. Πρέπει όμως και να ανταποκρινόμαστε στις διαρκώς προκύπτουσες προκλήσεις ανάλογα με τις δικές μας παραδόσεις. Προσοχή! Αυτό δεν σημαίνει να κάνουμε ό,τι οι πρόγονοί μας. Αυτό θα ήταν ολέθριο, όπως είναι και η μίμηση των ξένων προτύπων. Πρέπει, αντίθετα, να ενεργούμε ποικιλοτρόπως, εφαρμόζοντας στα τρέχοντα προβλήματά μας τώρα τις αρχές που είχαν διαμορφώσει οι πρόγονοί μας τότε.