ΖΩΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ. ΑΡΧΗ

Τα έχομε ξαναπεί. Μια τυχαία άθροιση κάποιων στοιχείων μέσα στο άτακτο σύμπαν δημιουργεί μιαν «οντότητα», που, εξίσου τυχαία, θα διαλυθεί κατόπιν. Αναγκαστικά όμως, όπως αναγκαστικά οι γωνίες ενός τριγώνου ισούνται με δύο ορθές, κάθε οντότητα έχει σύνορα με ειδικές ιδιότητες που την «προστατεύουν» για λίγο και «καθυστερούν» τη διάλυσή της. Όπως το ψωμί περιβάλλεται από κόρα, το γάλα από τσίπα, το αβγό από τσόφλι, τα φυτά από φλοιό και τα ζώα από όστρακο ή δέρμα. Με την καθυστέρηση, μπορεί τυχαία να ενεργεί η οντότητα σαν καταλύτης, που η απλή παρουσία του ευνοεί την ένωση στοιχείων. Καταλυτική είναι η ιδιότητα κάποιων ουσιών να ευνοούν την ένωση άλλων, χωρίς να μετέχουν στο τελικό προϊόν. Η εξέλιξη προχωρεί στο σημείο να διαμορφωθεί μια ύπαρξη που είναι καταλύτης του εαυτού της: διευκολύνει την ένωση στοιχείων με τέτοιον τρόπο όπως είναι δομημένη κι αυτή η ίδια. Η εξέλιξη επιταχύνεται. Δημιουργούνται τέτοιες ενώσεις, σαν το DNAπου είναι ο πρόγονος της ζωής, με κύρια ιδιότητά της την ικανότητα να αναπαράγεται.

Ας δούμε τώρα μια καθαρά ζωντανή οντότητα, μια αμοιβάδα. Κολυμπά αμέριμνη στο υγρό περιβάλλον της, καταβροχθίζει ουσίες απ΄ αυτό, τις πέπτει, τις αφομοιώνει, μεγαλώνει κι όταν φθάσει σε συγκεκριμένο μέγεθος και ωριμάσει, διαιρείται σε δύο εντελώς όμοιες αμοιβαδίτσες, χωρίς να αφήσει πίσω της πτώμα. Η αμοιβάδα ποτέ δεν πεθαίνει! Εκτός από βίαια βέβαια. Είναι όμως ακριβώς έτσι; Όταν στο υγρό που νήχεται ένα πρωτόζωο σαν την αμοιβάδα προστεθούν κόκκοιμιας αδρανούς χρωστικής, αυτό τους προσλαμβάνει σα να ήταν χρήσιμες ουσίες. Με την πάροδο του χρόνου, τα κοκκία που προσλαμβάνονται ολοένα λιγοστεύουν, σχεδόν μηδενίζονται, ως τη στιγμή της διαίρεσης του πρωτοζώου σε δύο θυγατρικά. Αυτά, που αποτελούνται από το ίδιο ακριβώς σώμα όπως η μαμά τους, ξαναρχίζουν να προσλαμβάνουν την άχρηστη χρωστική σχεδόν στον ίδιο ρυθμό όπως αρχικά η μητέρα τους. Η «γνώση» που απέκτησε το πρωτόζωο όσο ζούσε δε μεταβιβάστηκε στα θυγατρικά του. Ενώ το αισθητό, υλικό, σωματικό μέρος του μεταβιβάσθηκε στα παιδιά του ακέραιο, το «νοητό» μέρος του, η «μνήμη» του, πέθανε.

Τα πρωτόζωα πολλαπλασιάζονταν με εκθετικό ρυθμό. Αποκτούσαν πολλούς εχθρούς, όπως ήταν άλλου είδους πρωτόζωα, που το ένα γινόταν τροφή του άλλου. Και κάποια από αυτά συνεταιρίσθηκαν για να σχηματίσουν πολυκύτταρους οργανισμούς. Αυτοί αποτελούνταν από δύο κύρια είδη κυττάρων: τα γεννητικά και τα σωματικά. Τα γεννητικά συνέχισαν την παράδοση της αμοιβάδας. Διαιρούνταν στα δύο και συνέχιζαν έτσι την πορεία της ζωής, χωρίς να αφήνουν πτώμα. Τα σωματικά από την άλλη, εξειδικεύονταν εξασφαλίζοντας ευκολότερη πρόσληψη τροφής και άμυνα κατά επικίνδυνων εχθρών πολύ καλύτερα παρά από μόνο του καθένα κύτταρο. Το τίμημα όμως ήταν βαρύ. Πέθαιναν χωρίς να αφήσουν απογόνους: εγκατέλειπαν πτώμα. Και ο σωματικός θάνατος εμφανίσθηκε με την εξέλιξη της ζωής.Γινόταν απόπτωση, όπως αποπίπτουν τα φύλλα των δέντρων το φθινόπωρο χωρίς να πεθάνει το δέντρο. Αυτά ισχύουν σε όλα τα ζωντανά πλάσματα, ζώα και φυτά. Σ΄ εμάς, ολιγάριθμα γεννητικά κύτταρα θα συνεχίσουν να πολλαπλασιάζονται αθάνατα, επιζώντας στα παιδιά μας, απόγονοι τα ίδια από την αρχική αρχέγονη αμοιβάδα. Το υπόλοιπο σώμα μας όμως θα πεθάνει.

Φτάσαμε έτσι ως τον άνθρωπο. Αρχίζομε να υπάρχουμε ως αισθητά όντα με τη σύλληψή μας. Στην ενδομήτρια ζωή μας τα αισθητήριά μας, διάσπαρτα στην επιφάνεια του σώματός μας, δέχονται ερεθίσματα από το εσωτερικό του σώματός μας και απέξω, από τη μητέρα μας. Τα ερεθίσματα αυτά είναι σταθερά, χάρη στην ομοιόσταση τη δική μας και της μητέρας μας αντίστοιχα, και ακριβώς ίδια μεταξύ τους. Επομένως, αδυνατούμε να συλλάβουμε τη διαφορά μας από το περιβάλλον μας, διότι δεν υπάρχει αισθητή τέτοια διαφορά, έστω και αν ως τελειόμηνα έμβρυα έχομε ώριμο εγκέφαλο. Αδυνατούμε να συλλάβουμε την ύπαρξή μας στην ενδομήτρια ζωή μας εμείς, μολονότι όλοι οι άλλοι μπορούν. Με τον τοκετό, καταλαβαίνομε τη διαφορά του εαυτού μας, που παραμένει σταθερός, από το περιβάλλον μας που ασκεί καταιγισμό ποικίλων ερεθισμάτων πάνω στα αισθητήριά μας. Αρχίζομε να υπάρχουμε λοιπόν ως νοητά όντα με τη γέννησή μας. Ως άνθρωποι, κάποια στιγμή εισαγόμαστε σε μία τουλάχιστον κοινωνία, με μια τελετή και τότε αρχίζομε να υπάρχουμε ως κοινωνικάάτομα. Στην τελετή αυτή, όπως στα αρχαία Αμφιδρόμια, στη Χριστιανική βάπτιση, στην Εβραϊκή και Μουσουλμανική περιτομή ή απλώς στην εγγραφή στα ληξιαρχικά βιβλία, αναγκαία είναι η φυσική παρουσία μας, η φυσική παρουσία των γονιών μας, ενός ειδικά εντεταλμένου προσώπου της κοινωνίας, ιερέα, ληξιάρχου κλπ και ενός τουλάχιστον μάρτυρα από την κοινωνία, του αναδόχου. Μ΄ αυτή την τελετή αρχίζομε να υπάρχουμε ως κοινωνικά όντα.

Οι τρεις όψεις της ύπαρξής μας, το αισθητό, το νοητό και το κοινωνικό Εγώ, έχουν περιγραφεί από άλλους μελετητές, όπως ο ψυχολόγος WilliamJames (materialme, spiritualme, socialme), ο φιλόσοφος MartinHeiddeger (In-der-Welt-sein, Dasein,Mitsein), και άλλοι, αν και δεν τόνισαν τη διαφορετική στιγμή της γέννησης και του θανάτου, όπως θα δούμε, καθεμιάς από τις τρεις υποστάσεις του Εγώ.

Όσο ζούμε η ζωή καθεμιάς από τις τρεις υποστάσεις του Εγώ δέχεται διαφορετικές απειλές για τη συνέχιση της ύπαρξής της. Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής (αισθητής), πνευματικής (νοητής) και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία νόσου ή αναπηρίας. Η νόσος του αισθητού Εγώ χαρακτηρίζεται από κίνδυνο για τη συνέχιση της σωματικής ζωής. Η ιατρική τη διαγιγνώσκει με την αντικειμενική εξέταση που καθιέρωσε ο Ιπποκράτης και με ποικίλες παρακλινικέςεξετάσεις. Η θεραπεία της αποσκοπεί στην αναβολή του θανάτου. Η νόσος του νοητού Εγώ χαρακτηρίζεται από ποικίλα συμπτώματα που μας βασανίζουν. Η ιατρική τη διαγιγνώσκει από το ιστορικό. Η θεραπεία της αποσκοπεί σε καλή ποιότητα ζωής. Η νόσος του κοινωνικού Εγώ χαρακτηρίζεται από αδυναμία να ανταποκριθεί το άτομο στις κοινωνικές υποχρεώσεις του, οικογενειακές, φιλικές, επαγγελματικές. Σκοπός της ιατρικής είναι αντίστοιχα να τις αποκαταστήσει. Ένα παράδοξο είναι πως στη διάρκεια της νόσου όταν το άτομο δεν μπορεί να εργασθεί για να κερδίζει τα προς το ζην, υποχρεώνεται να πληρώσει το σύστημα υγείας για να επανέλθει στην υγεία και να εργασθεί. Ιατρικό αίτημα είναι, επομένως, να πληρώνουν οι υγιείς, όσο μπορούν να εργάζονται, για να έχουν δωρεάν υγεία όταν αρρωστήσουν. Τελικά όλοι αναπόφευκτα θα πεθάνουμε. Και οι τρεις όψεις της ζωής μας θα πεθάνουν. Μένει τίποτε; Θα το συζητήσουμε σε επόμενη επιφυλλίδα.