ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟ

Παρουσιάζει ο Πλάτων στην Πολιτεία του το Σωκράτη να αντικρούει τους συνηθισμένους ορισμούς του δικαίου και να καταλήγει πως ο πιο δίκαιος άνθρωπος είναι … ο κλέφτης. Στηρίζεται σε μια αλληλουχία σκόπιμα απατηλών επιχειρημάτων, όπως: «Αν θέλεις να ταξιδέψεις, ποιον θα προτιμήσεις για καπετάνιο; Έναν θαλασσόλυκο ή ένα δίκαιο ναυτικό;» Χρειάζεται ασκημένη προσοχή από τον αναγνώστη για να διαπιστώσει τα εσκεμμένα λάθη στην πασίγνωστη Σωκρατική ειρωνεία. Ο διάλογος έχει γίνει γνωστός ως «Αδικίας εγκώμιον». Μ΄ έβαλε σε πειρασμό να γράψω το εγκώμιο μιας άλλης κατάπτυστης πράξης, της προδοσίας.

Κυρίαρχη ανάμεσα στις ερμηνείες της προδοσίας, είναι η αθέτηση ηθικών υποχρεώσεων, όπως κυρίως σε βάρος της ομάδας στην οποίαν ανήκει ο προδότης.

Υπάρχει ποικιλία προδοτών. Ιππίας, Δημάρατος, Πολυνείκης, Κορδέλια του βασιλιά Ληρ, συμμάχησαν με ξένους ή και τους παρακίνησαν για εκστρατεία εναντίον της πατρίδας τους, επειδή είχαν αδικηθεί κατάφωρα. Μα όταν η πατρίδα σου σε αδικεί, δεν είναι σωστό να προσπαθήσεις με κάθε μέσο να αποκαταστήσεις το δίκαιο;

Αντίσταση κατά του εχθρού σημαίνει τελικά «ελευθερία ή θάνατος». Αν όμως το πρώτο συγκριτικό είναι απίθανο, μένει ο θάνατος. Δεν είναι λογικό να συμβιβαστείς; Ρώτησα ένα φίλο μου στρατηγό: «Αν ο εχθρός απέναντί σου είναι σαφώς ισχυρότερος, δίνεις μάχη;» «Όχι», αποκρίθηκε, «θα επιδιώξω έντιμο συμβιβασμό». Οι 300 είχαν αντιμέτωπο ασύγκριτα μεγαλύτερο στρατό. Δεν υπήρχε περίπτωση τελικά να τους σταματήσει ο Λεωνίδας, απλώς μπορούσε να τους καθυστερήσει λίγο. Ζητήθηκε από τον Εφιάλτη: «Δείξε μας το πέρασμα, αλλιώς σε εκτελούμε». Γιατί να σκοτωθεί, αφού, έτσι κι αλλιώς, οι άλλοι ήταν ήδη καταδικασμένοι; Οι Σπαρτιάτες, όπως χιλιάδες χρόνια αργότερα οι Σοβιετικοί στρατιώτες, δεν επιτρεπόταν να υποχωρήσουν. Ή νικούσαν ή σκοτώνονταν. Αν έφευγαν, ήταν λιποτάκτες· στρατοδικείο και εκτέλεση.

Ο Ιμπραήμ είχε καταστείλει την Επανάσταση. Οι πιθανότητες επιτυχίας εναντίον δύο πανίσχυρων δυνάμεων, Οθωμανών και Αιγυπτίων, έτειναν στο μηδέν. Ο Νενέκος γνώριζε άριστα ότι ήττα σήμαινε ανελέητη σφαγή. Προς τι; Παρακίνησε τον κόσμο να προσκυνήσει. Με εντολή του Κολοκοτρώνη δολοφονήθηκε, μαζί του και πολλοί άλλοι (δεν υπάρχει Μνημείο του Άγνωστου Προδότη).

Δύο πανίσχυρες δυνάμεις, Ιταλούς και Γερμανούς, αντιμετώπιζε ο στρατός μας. Ο Τσολάκογλου έκανε τον «έντιμο συμβιβασμό» με τους Γερμανούς. Παράδοση με όρους, αν και δεν υπήρχε καμιά περίπτωση να υπερασπιστούμε τους δικούς μας όρους. Τήρησαν κάποιους οι Γερμανοί, δεν πήραν το στρατό μας αιχμάλωτο στα φρικτά στρατόπεδά τους. Δεν τήρησαν άλλους, όπως επέτρεψαν στον Ιταλικό στρατό να εισέλθει στη χώρα μας. Ο πατριώτης βασιλιάς μας, Γεώργιος Β΄, προέτρεπε τους στρατιώτες μας να πολεμήσουν «μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματός τους». Ο ίδιος έφευγε στο εξωτερικό.

Ο Χριστός δοξάσθηκε (σώζοντάς μας από το προπατορικό αμάρτημα) με το θάνατο και την ανάστασή Του. Δεν ήταν δυνατό να γίνει αυτό, αν δεν Τον πρόδιδε κάποιος. Ο ίδιος υπέδειξε τον προδότη Του, αυτόν που του έδωσε το ψωμί στο Μυστικό Δείπνο. Δεν θάπρεπε να τον τιμάμε;

Προδότες! Διάσημοι! Σημαντικές πράξεις. Με προσωπικό κίνδυνο. Μήπως ήρωες;

Οι ηττημένοι υπόδουλοι πρέπει να επιβιώσουν. Συνεχίζονται στοιχειώδεις λειτουργίες. Γίνονται γάμοι, βαπτίσεις, παιδιά πάνε σχολείο, άρρωστοι θεραπεύονται στο νοσοκομείο, απλοί πολίτες πρέπει να προστατευθούν από λωποδύτες, γίνονται αγοραπωλησίες κλπ. Κάποιοι πρέπει να είναι επικεφαλής τόσων και τόσων υπηρεσιών από τις οποίες εξαρτάται η επιβίωση του λαού. Κι αυτοί έχουν την έγκριση του κατακτητή. Διευθυντές αστυνομίας, σχολείων, νοσοκομείων, δήμαρχοι, νομάρχες, πρωθυπουργοί και τόσοι άλλοι, πρέπει, κάπως, να συνεργασθούν με τον κατακτητή, για να τους παράσχει τρόφιμα, φάρμακα, ακόμη και νόμιμη πιστοποίηση διοικητικών πράξεων, πτυχίων πανεπιστημίου, μεταβιβάσεις ακινήτων κλπ. Όλοι αυτοί οι υπεύθυνοι, συνεργάτες με τον κατακτητή, είναι προδότες ή, αντίθετα, σωτήρες;

Ελευθερία ή θάνατος! Ο κατακτητής, ανίκανος συνήθως να αντιμετωπίσει τους αντάρτες (εξ ορισμού, χτυπούν και φεύγουν), εκτελεί μαζικά σε αντίποινα αθώους αμάχους. Ποιος φταίει για τη σφαγή; Ο κατακτητής ή οι αντάρτες; Και αν κάποιος καταδώσει τους αντιστασιακούς, για να σώσει τα αθώα θύματα, είναι προδότης; Οι αντάρτες δεν αρκούνται να χτυπούν τον εχθρό, αλλά και τους συνεργάτες του. Αν λοιπόν κάποιοι πάρουν όπλα από τον εχθρό για να αμυνθούν εναντίον των ανταρτών είναι προδότες;

Ο πόλεμος είναι παράλογη κατάσταση. Στην ειρήνη με ελευθερία όλοι ζουν ώσπου να πεθάνουν. Στον πόλεμο με υποδούλωση είναι όλοι θανατοποινίτες ώσπου να ελευθερωθούν. Νοήμων ζωή δεν υπάρχει χωρίς ελεύθερη βούληση. Αυτή η πραγματικότητα ανατρέπει τα πάντα. Αγώνας υπάρχει σε ειρήνη και πόλεμο. Απαιτεί επαφή με τους άλλους. «Ὃς οὐκ ἒστι καθ΄ ἡμῶν, ὑπὲρ ἡμῶν ἐστί», λέει ο Χριστός στην προετοιμασία του. Όλοι είναι μαζί μας εκτός από όσους είναι εναντίον μας. Όμως «Ὁ μὴ ὢν μετ΄ ἐμοῦ κατ΄ ἐμοῦ ἐστὶ», γράφει παραπέρα ο Λουκάς, όταν πια αρχίζει η μοιραία πορεία προς την Ιερουσαλήμ. Στον πόλεμο δεν υπάρχει γκρίζο. Μόνο άσπρο ή μαύρο. Στην ειρήνη υπάρχουν όλες οι διαβαθμίσεις.

«Την προδοσίαν πολλοί ηγάπησαν, τον προδότην ουδείς». Ο Φίλιππος σε κάθε πολιτεία που καταλάμβανε εκτελούσε, λέγεται, τους προδότες που τον είχαν βοηθήσει. Ποια είναι τελικά η ουσία της προδοσίας;

Ένας συμβιβασμός με τον εχθρό, δεν είναι απαραιτήτως προδοτικός, ίσως μάλιστα να είναι και αναγκαίος. Προδοτικός γίνεται όταν, πρώτο, βλάπτει συμπολίτες ή, δεύτερο, γίνεται με ιδιοτέλεια, για αργύρια. Στην τελευταία περίπτωση ανήκει ακόμη και η προδοσία για σωτηρία της ίδιας της ζωής του προδότη. Στην υποδούλωση καθένας είναι ήδη πεθαμένος με αναστολή. Στην αντίσταση κατά του εχθρού, δεν επιτρέπεται να θέτει κάποιος τη ζωή του πάνω από τη ζωή των συμπατριωτών του. Όποιος οπλίστηκε από τους εχθρούς για να πολεμήσει τους αντιστασιακούς είναι προδότης, έστω και αν το έκανε για άμυνα. Υπάρχουν αρκετές τέτοιες περιπτώσεις σε κάθε πόλεμο, όπως στην Ελληνική Επανάσταση και στην κατοχή του Β΄ΠΠ.

Μετά τον πόλεμο, οι προδότες κανονικά τιμωρούνται. Όχι σπάνια όμως είτε γίνεται κατάχρηση του όρου προδοσία είτε, αντιστρόφως, οι προδότες επιπλέουν. Οι 6 εκτελέστηκαν για εσχάτη προδοσία μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Είχαν βαρύτατες πολιτικές ευθύνες, αλλά προδότες δεν ήταν. Ούτε συνεργάσθηκαν με τον εχθρό ούτε του παρέδωσαν μυστικά, ούτε έλαβαν αργύρια. Αμέσως μετά τον Β΄ΠΠ οι συνθήκες άλλαξαν. Οι περισσότεροι αντιστασιακοί ήταν υπό την επήρεια της μιας από τις νικηφόρες δυνάμεις, αλλά το κράτος μας υπό την επικράτεια της άλλης. Το κράτος θεώρησε αναγκαίο να χρησιμοποιήσει τους συνεργάτες των κατακτητών. Αν όμως στις ψύχραιμες συνθήκες της ειρήνης γίνονται τέτοιες βαριές ηθικές παραβιάσεις, πόσοι θα βρεθούν να μην προδώσουν σε επόμενη εθνική κρίση;