ΑΡΙΣΤΕΡΑ Ή ΔΕΞΙΑ

Σας την έσκασα! Δεν συζητώ πολιτική. Εξάλλου, είμαι έτοιμος να διαγράψω από το πολιτικό λεξιλόγιό μου τις λέξεις αριστερά και δεξιά ως παρωχημένες, τυχαίες απατηλές.

Η συμμετρία, και ο ρυθμός, είναι έννοιες μαθηματικές, ιδίως γεωμετρικές, αλλά και βιολογικές, αισθητικές, κοινωνικές κλπ. Ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος που τη μελέτησε και ανακάλυψε την ύπαρξή της στους αριθμούς, στη μουσική, στις κινήσεις των πλανητών, στο Σύμπαν, που μόλις αντιληφθήκαμε τη συμμετρία του μετατράπηκε σε Κόσμο, δηλαδή κόσμημα. Κι εκείνο το παλιόπαιδο, ο Ίππασος, μαθητής του Μεγάλου Δασκάλου, ανέτρεψε το υπέροχο οικοδόμημά του. Ανακάλυψε τους άρρητους αριθμούς. Δολοφονήθηκε! Αν διαιρέσεις με οποιονδήποτε αριθμό, θα δεις να επαναλαμβάνεται η ίδια αλληλουχία ψηφίων περιοδικά, ρυθμικά. Για παράδειγμα, η διαίρεση διά του 7 δίνει επαναλαμβανόμενη την αλληλουχία …142857 142857… κλπ. Κι ο Ίπασσος απέδειξε ότι η διαγώνιος ενός τετραγώνου δεν είχε περιοδικότητα. Άρχιζαν τα μαθηματικά του τυχαίου. Το «π» του κύκλου, το «φ» της χρυσής τομής («φ» από το Φειδίας), το «e» των φυσικών λογαρίθμων, είναι άρρητοι αριθμοί.

Όμως και τη συμμετρία τη βλέπομε πολύ συχνά με ποικίλες μορφές. Η πενταπλή συμμετρία που υπάρχει σε ποικίλα άνθη ακολουθεί τους νόμους της χρυσής τομής. Εμάς μας απασχολεί η αμφίπλευρη συμμετρία. Έχομε δεξιά και αριστερά τα ίδια όργανα, από δυο πόδια, χέρια, μάτια, αυτιά κλπ. Έχομε όμως και κεντρώα όργανα, μια μύτη, ένα στόμα, ένα πέος, ένα κόλπο κλπ. Η συμμετρία μας όμως δεν είναι απόλυτη. Δεξιά έχομε το ήπαρ, αριστερά, το στομάχι, το σπλήνα, ενώ η καρδιά μας είναι κεντροαριστερή. Βέβαια σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να υπάρχει μερική ή και ολική αναστροφή των σπλάγχνων. Κι ο εγκέφαλός μας; Σε πρώτη ματιά μοιάζει αμφίπλευρα συμμετρικός με δύο ημισφαίρια. Όμως τα δύο ημισφαίρια δεν έχουν λειτουργική συμμετρία. Ένα εγκεφαλικό επεισόδιο στο αριστερό ημισφαίριο παραλύει το δεξί μας χέρι και πόδι, και παθαίνομε οι δεξιόχειρες αφασία. Με δεξιό εγκεφαλικό επεισόδιο, παραλύει η αριστερή πλευρά μας, αλλά χωρίς αφασία. Υποστηρίζεται ότι στο αριστερό ημισφαίριο εδράζονται τα ανώτερα κέντρα του Λόγου, ενώ στο δεξιό, του Συναισθήματος. Όλα αυτά ισχύουν στην πλειονότητα των ανθρώπων, στους δεξιόχειρες. Σε μια σημαντική μειονότητα, στους αριστερόχειρες, η (α)συμμετρία είναι αντίθετη.

Αναρωτιέμαι, ως ποιο βαθμό επηρεάσθηκε η δομή της ομιλίας και της γραφής της, ακόμη και των αριθμών, από αυτή την εγκεφαλική (α)συμμετρία.

Όταν γράφουμε, προχωρούμε από αριστερά προς τα δεξιά. Όχι όλοι όμως. Οι Σημίτες, αρχίζοντας από την αρχαία Φοινικική (που υιοθετήσαμε την ονομασία των γραμμάτων της) ως τις σύγχρονες Εβραϊκή και Αραβική, γράφονται από τα δεξιά προς τα αριστερά. Μια απάντηση είναι πως ήταν τυχαίο. Εντελώς όμως;

Μετρώ. Μετά το 10, ακολουθεί το 11, μετά το 12. Τα λέμε «ένδεκα» και «δώδεκα» αντίστοιχα, συνεχίζομε όμως «δεκατρία, δεκατέσσερα, δεκαπέντε» κλπ. Γιατί να μη λέμε αντίστοιχα τρίδεκα, τετράδεκα, κλπ όπως λέμε ένδεκα και δώδεκα; Όταν προφέρομε αριθμούς, εκφράζομε τελευταίες τις μονάδες, πιο πριν τις δεκάδες κοκ. Λέμε π.χ. Χίλια οκτακόσια είκοσι ένα. Κι όταν γράφουμε τους αριθμούς αρχίζομε τον πρώτο που προφέρομε από αριστερά και συνεχίζομε προς τα δεξιά. Τοποθετούμε επομένως στο δεξιό άκρο του αριθμού τις μονάδες και γράφομε 1821 και όχι 1281. Ωστόσο, όταν κάνουμε αριθμητικές πράξεις, ακολουθούμε την αντίστροφη σειρά. Μια πρόσθεση π.χ. την αρχίζομε από τα δεξιά και προχωρούμε αριστερά. Ας πούμε, 1821+2017=… και αρχίζομε να προσθέτουμε πρώτα το 7 με το 1, έπειτα το 1 με το 2 κλπ. Κι αυτό ισχύει τόσο για δεξιόχειρες όσο και για αριστερόχειρες. Θυμίζω πως σήμερα έχομε υιοθετήσει τους «Αραβικούς» αριθμούς και η «Άλ-γεβρα» έχει βέβαια Αραβική προέλευση, όπως και η «Αλ-χημεία».

Η έννοια του χώρου έχει σχηματισθεί μέσα μας τρισδιάστατη, με κάθε διάσταση να έχει κατεύθυνση και φορά, κατά προτίμηση μονόδρομη: Η πορεία από το ένα άκρο της στο άλλο έχει διαφορετική ευκολία από την αντίθετη πορεία. Από κάτω προς τα πάνω είναι πιο δύσκολο παρά από πάνω προς τα κάτω λόγω της βαρύτητας. Από πίσω προς τα μπρός είναι ευκολότερο επειδή βλέπομε πού πάμε. Κι από τα αριστερά προς τα δεξιά, ή αντιστρόφως, έχει διαφορετική ευκολία για τους δεξιόχειρες, παρά για τους αριστερόχειρες. Καθώς αυτές οι τρεις κατευθύνσεις έχουν διαφορετική σημασία για τη φυσιολογική λειτουργία μας, αποκτήσαμε την υποκειμενική αίσθηση του τρισδιάστατου χώρου. Μπορεί αυτή η φυσιολογική ασυμμετρία να παίζει ρόλο στον τρόπο της γραφής γλώσσας και αριθμών; Όμως, τα ποσοστά αριστεροχείρων δεν είναι σημαντικά διαφορετικά μεταξύ Καυκασίων (Ελλήνων) και Σημιτών (Φοινίκων, Αράβων, Εβραίων).

Το άλλο ασύμμετρο φαινόμενο είναι φυσικό. Ο ουρανός γυρίζει για τα μάτια του κατοίκου στο βόρειο ημισφαίριο από την ανατολή προς τη δύση, που σημαίνει, όταν κοιτάζουμε τον Πολικό Αστέρα, από τα δεξιά προς τα αριστερά. Γιατί όμως να κοιτάζει ο Βορειοημισφαιριώτης προς τον Πολικό Αστέρα; Αυθαίρετο. Αν κοιτάζει προς τη μεσημβρία, προς τα κει δηλαδή που βρίσκεται ο ήλιος όταν μεσουρανεί, ο ουρανός γυρίζει από τα αριστερά προς τα δεξιά. Η γη γυρίζει περί τον άξονά της από Δύση προς την Ανατολή. Γιατί όχι αντίστροφα; Όλοι οι πλανήτες γυρίζουν όπως η γη από τη Δύση προς την Ανατολή, εκτός από τον Ουρανό και την Αφροδίτη που περιστρέφονται αντίστροφα. Αν λοιπόν οι άνθρωποι της βόρειας εύκρατης ζώνης άρχισαν να γράφουν μιμούμενοι την κίνηση του ήλιου ενώ κοιτούσαν προς τα βόρεια, θα έγραφαν από δεξιά προς τα αριστερά, ενώ αν κοιτούσαν προς τη μεσημβρία, θα έγραφαν από αριστερά προς τα δεξιά. Να πούμε πως ο Κάδμος, εξελληνισμένος Φοίνικας, έγραφε από δεξιά προς τα αριστερά, ενώ ο Παλαμήδης, αντιδιαστέλλοντας το δικό του αλφάβητο, έγραψε αντιστρόφως; Απλή εικασία χωρίς τεκμηρίωση. Θα άξιζε να βρούμε και μελετήσουμε επιγραφές της εποχής του Κάδμου και του Παλαμήδη.

Οφείλω να ομολογήσω ότι ούτε η δεξιοχειρία-αριστεροχειρία ούτε η φαινόμενη κίνηση του ουρανού εξηγούν γιατί γράφομε από αριστερά προς τα δεξιά. Καλά, η πρόσθεση αριθμών που αρχίζει από δεξιά (μονάδες) προς τα αριστερά δικαιολογείται, αφού η γραφή των αριθμών μας έχει ανατολίτικη προέλευση. Στην πολιτική πάντως, οι όροι «αριστερά» και «δεξιά», έχουν τις ρίζες τους στη Γαλλική Επανάσταση (1789–1799) όπου αναφέρονταν στον τρόπο που κάθονταν οι παρατάξεις στη Γενική Συνέλευση: αριστερά όσοι εναντιώνονταν στη Μοναρχία και υποστήριζαν την επανάσταση, τη δημοκρατία και ένα κοσμικό καθεστώς, ενώ δεξιά κάθονταν οι υποστηρικτές του Παλαιού Καθεστώτος. Δηλαδή, τυχαία. Μη δίνετε λοιπόν σημασία!