Του Δημ. Α. Σιδερή, ομ. Καθηγητή καρδιολογίας

ΠΟΥ ΣΤΡΑΒΩΣΕ;

  • Τετάρτη, 13 Φεβρουαρίου, 2019 - 06:11

Κάποτε οι άνθρωποι άρχισαν να οργανώνονται σε κοινωνίες. Στροφή από την καρποσυλλογή στην καρποπαραγωγή. Με την παραγωγή δημιούργησαν "αποθήκες" με αγαθά που αυτοαναπαράγονταν, έτσι που αντιμετώπισαν τις συνηθισμένες ένδειες από τυχαία φαινόμενα, αναβροχές, χιονοθύελλες κλπ. Καλλιεργήσιμη γη και κοπάδια. Αυτό απαιτούσε επιβολή απαγορεύσεων στη διατροφή και στη γενετήσια λειτουργία. Η μυθολογία μας διέσωσε τον "απαγορευμένο καρπό" και την "κάλυψη των γεννητικών οργάνων με φύλλα συκιάς". Για να τηρούνται αυτές οι απαγορεύσεις και να υπάρχει άμυνα από ξένες επιβουλές έπρεπε να δημιουργηθούν δύο κύριοι κοινωνικοί ρόλοι, των αρχόντων και των αρχομένων. Από κει και πέρα άρχισε η δυστυχία της ανθρωπότητας. Αντιμετωπίσθηκαν οι φυσικοί περιορισμοί, αλλά με τίμημα την ανάδειξη κοινωνικών περιορισμών.

Η μητρική εξουσία έδωσε τη θέση της στην πατρική, αφού ο άνδρας, ως μυϊκά ισχυρότερος, ήταν πιο κατάλληλος να υπερασπίζεται τις "αποθήκες" και είχε σαν τίμημα τη μονογαμία των γυναικών. Μόνον έτσι εξασφαλιζόταν να είναι γνωστός ο πατέρας καθενός, που θα συνέχιζε να είναι κύριος της "αποθήκης" μετά το θάνατο του πατέρα. Πριν γίνουν όσα λέμε, δεν υπήρχε λόγος να θυμάται η κοινωνία τους γονείς οποιουδήποτε, επομένως, κοινωνικά δεν υπήρχαν, και γι΄ αυτό οι Πρωτόπλαστοι (όπως και στην Ελλάδα η Πανδώρα) δεν είχαν γονείς: Τους έπλασε ο Θεός.

Η προσπάθεια αυξανόταν, χρειαζόταν μεγαλύτερη οργάνωση των αρχόντων, που έγιναν δύο ειδών: ο βασιλιάς, υπεύθυνος για την άμυνα και ο ιερέας, υπεύθυνος για την τήρηση των κοινωνικών νόμων. Νέοι ρόλοι εμφανίζονται πλάι στους βοσκούς και τους γεωργούς, οι έμποροι, οι ναυτικοί, οι τεχνίτες κλπ. Κι αυτοί, αν και χωρίς δικαιώματα πάνω στις παραγωγικές μονάδες, άρχισαν να έχουν ολοένα μεγαλύτερη ισχύ, καθώς γίνονταν ολοένα περισσότερο αναγκαίοι. Και άρχισε η διαδοχή πολιτευμάτων. Ο Αριστοτέλης διέκρινε τρία βασικά πολιτεύματα: Μοναρχία, ολιγαρχία και δημοκρατία. Οι κοινωνικές ανάγκες επέβαλαν τη μοναρχία, με απόλυτη υποταγή των αρχομένων σε ένα άτομο. Μόνο βασιλιάδες υπάρχουν στην Ελλάδα την εποχή γύρω από τον Τρωικό πόλεμο. Οι αγώνες των αρχομένων οδήγησαν (και εξακολουθούν να οδηγούν) από τη μοναρχία στην ολιγαρχία. Μετά τον Κόδρο δεν υπήρξε άλλος βασιλιάς στην Αθήνα. Στο Μεσαίωνα, ο Ιωάννης ο Ακτήμων στην Αγγλία αναγκάσθηκε να εκχωρήσει εξουσίες στους ευγενείς υποτακτικούς του. Και στη Γαλλία, με την κοσμοϊστορική επανάστασή της η βασιλεία παρέδωσε τα ινία στην Γαλλική ρεπούμπλικα, που, παρακαλώ, μην τη συγχέετε με τη δημοκρατία, που και οι δύο είναι κανονικά αβασίλευτες. Με τον ορισμό του Αριστοτέλη, στη ρεπούμπλικα οι άρχοντες εκλέγονται, στη δημοκρατία κληρώνονται. Φυσικά, ο δρόμος δεν ήταν ανθόσπαρτος. Παλιννοστήσεις της μοναρχίας υπήρξαν, συχνά με προβλήματα, διότι είχε κοπεί η κληρονομική συνέχεια της βασιλείας. Στην Αθήνα υπήρξε το διάλειμμα με τον Πεισίστρατο. Στη Ρώμη, μετά την εγκαθίδρυση της res publica, ήλθε ο Αύγουστος που επανέφερε τη μοναρχία που διατηρήθηκε ως το τέλος του μεσαίωνα και για πολύ ακόμη. Στη Γαλλία, από την ίδια τη ρεπούμπλικα, επανέφερε τη μοναρχία ο Ναπολέων.

Στις περισσότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας, με πρότυπο την Αθήνα, για την οποίαν έχομε περισσότερες πληροφορίες, μετά την παλιννόστηση της μοναρχίας του τυράννου Πεισιστράτου, καθιερώθηκε η δημοκρατία από τον Κλεισθένη. Οι άρχοντες, νομοθέτες και δικαστές, κληρώνονταν με θητεία. Θεωρήθηκε, αυθαίρετα (ή αυτονόητα) είναι αλήθεια, ότι γι΄ αυτούς τους ρόλους το μόνο που χρειαζόταν ήταν αρετή ("αιδώς και δίκη") που ήταν ιδιότητες ισοκατανεμημένες σε όλους τους πολίτες. Αντίθετα, στην εκτελεστική εξουσία (αρχαίοι στρατηγοί, σύγχρονη κυβέρνηση) απαιτούνται ειδικές γνώσεις, τεχνογνωσία, και οι αντίστοιχοι άρχοντες πρέπει να διορίζοντα επιλεγόμενοι μεταξύ εκείνων που έχουν τις αντίστοιχες ικανότητες. Αυτή η εξέλιξη υπήρξε το λίκνο του πολιτισμού. Μέσα σ΄ αυτήν αναπτύχθηκαν οι επιστήμες, οι τέχνες, η πολιτική, η φιλοσοφία, όσο ποτέ άλλοτε και πουθενά αλλού στον κόσμο. Κι αυτό, παρόλο που η δημοκρατία υπήρξε συχνά ανελέητα άτεγκτη απέναντι στους επιστήμονες, στους τεχνουργούς, στους πολιτικούς στους φιλοσόφους, τους δημιουργούς των μεγαλειωδών έργων που επιτεύχθηκαν, όποτε τους έκρινε επικίνδυνους για την πολύτιμη δημοκρατία. Ωστόσο, η δημοκρατία πουθενά, ποτέ, ούτε εκεί και τότε, ολοκληρώθηκε. Είχε αρχίσει από την εποχή των βασιλέων (ο βασιλιάς του Άργους σε κρίσιμη απόφαση έκανε δημοψήφισμα) και εξελισσόταν διαρκώς, χωρίς όμως να φθάσει ποτέ να κάνει πολίτες τις γυναίκες, τους δούλους και τους μετοίκους.

Υπήρξαν βίαιες αντιπαραθέσεις μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Αυτή ήταν η βάση της αντιπαράθεσης μεταξύ Λακεδαιμονίων και Αθηναίων στον καταστρεπτικό Πελοποννησιακό πόλεμο, μολονότι υπήρχε η παράλληλη αντιπαράθεση μεταξύ Ιώνων και Δωριέων, χωρίς αυτές οι διακρίσεις να είναι οι μόνες αιτίες του πολέμου. Παρήκμασε έκτοτε η δημοκρατία βαθμιαία, ως τη Χαιρώνεια, χωρίς να αποκατασταθεί έκτοτε ως σήμερα. Πέρα από τις αντιπαραθέσεις μεταξύ πολιτευμάτων όμως, στην ολιγαρχία υπάρχουν παράλληλα και έντονες, συχνά βίαιες αντιπαραθέσεις μεταξύ διεκδικητών της εξουσίας των αρχόντων, όπως είναι τα κόμματα. Οι πιο ριζικές αντιπαραθέσεις, στις συνθήκες που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση, ήταν μεταξύ καπιταλιστών, κεφαλαιούχων, κατόχων των μέσων παραγωγής και προλεταρίων, των εργαζομένων, των σύγχρονων δούλων, χωρίς τη δυνατότητα, ωστόσο να πουλιόνται όπως ήταν οι παραδοσιακοί δούλοι.

Μετά τη Γαλλική επανάσταση και τις άλλες αντίστοιχες, σε όλο τον κόσμο, αναμενόμενο θα ήταν να ακολουθήσει η (ενδεχομένως βίαιη πάλι) μετάβαση στη δημοκρατία. Στράβωσε. Αντ΄ αυτής, λόγω των συνθηκών που είχε δημιουργήσει η βιομηχανική επανάσταση, αλλά και της συγκυρίας ιδιοφυών ηγετών, όπως ο Μαρξ και αργότερα ο Λένιν, επικράτησε η αντιπαλότητα μεταξύ ολιγαρχικών, καπιταλιστών και προλεταρίων. Η δημοκρατία ξεχάσθηκε. Και οι δύο παρατάξεις κατηγορούν τους αντιπάλους για αντιδημοκρατική στάση. Έχουν και οι δύο δίκιο. Οι ολιγαρχικές πολιτείες καμώνονται πως είναι δημοκρατικές χωρίς να είναι. Και οι σοσιαλιστικές, καμώνονται πως είναι δημοκρατίες, αφού δεν επιτρέπουν σε καπιταλιστές να έχουν οιονεί δούλους τους εργαζομένους. Φυσικά σε κανένα από αυτά τα καθεστώτα η πρόσβαση του δήμου, του συνόλου του οργανωμένου λαού, στις εξουσίες δεν είναι εφικτή. Στις ποικίλες εκδοχές της ρεπούμπλικας ο δήμος επιλέγει μεταξύ προεπιλεγμένων από τα κόμματα ποιοι θα τον εκπροσωπήσουν, ενώ ο ίδιος ο δήμος μένει αμέτοχος στη λήψη αποφάσεων, υποχρεωμένος από τη νόμιμη βία της εξουσίας να υπακούει. Στις ποικίλες εκδοχές του σοσιαλισμού οι άρχοντες εκλέγονται από τα σώματα των προλεταρίων, που ψηφίζουν προεπιλεγμένους από το μοναδικό κόμμα τους εκπροσώπους τους. Λείψανα δημοκρατίας έχουν απομείνει σε χώρες που δεν βρέθηκαν ποτέ υπό ξένη κατοχή: Π.χ. στην Ελβετία, με σημαντικό ρόλο των δημοψηφισμάτων και στις ΗΠΑ με τη λειτουργία των ορκωτών δικαστηρίων.

Μήπως είναι καιρός να αγωνισθούμε για τη δημοκρατία;

Διαβάστε ακόμα