ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ

Η δημοκρατία είναι κακοποιημένη λέξη διεθνώς. Κανένας σύγχρονος άνθρωπος δεν την έχει βιώσει. Όλοι την έχουν μυθοποιήσει, άλλοι αρνητικά και, οι περισσότεροι, θετικά. Είναι το πολίτευμα που αποτέλεσε το λίκνο του υψηλότερου επιπέδου πολιτισμού που γέννησε ποτέ η ανθρωπότητα. Συχνά, ο καθένας προβάλλει το πολίτευμά του σαν δημοκρατία, χωρίς να είναι. Ο δυτικός κόσμος στον οποίον ζούμε, θεωρεί ότι είναι δημοκρατία. Tη λέει, όμως, σωστά, ρεπούμπλικα (π.χ. République française κλπ), αλλά η ρεπούμπλικα, από τη Ρωμαϊκή res publica ήταν ολιγαρχία, όχι δημοκρατία. Ο Αριστοτέλης δίνει σαφή ορισμό: "Λέγω δ΄ οἷον δοκεῖ δημοκρατικὸν μὲν εἶναι τὸ κληρωτὰς εἶναι τὰς ἀρχὰς, τὸ δ΄ αἱρετὰς ὀλιγαρχικὸν". Οι άρχοντες στη δημοκρατία κληρώνονται, στην ολιγαρχία εκλέγονται. Έχει επικρατήσει σήμερα ο αρνητικός ορισμός: Ό,τι δεν είναι βασιλεία, δικτατορία, γενικά ολοκληρωτισμός, είναι δημοκρατία. Διεθνώς διατηρούν την πραγματική ονομασία του πολιτεύματος, ρεπούμπλικα. Στην Ελλάδα έχομε αποδώσει το Hellenic republic ως Ελληνική Δημοκρατία. Απάτη! Η δημοκρατία έχει αντιπάλους της τη μοναρχία από τη μια και την ολιγαρχία από την άλλη. Η ολιγαρχία αντιστρατεύεται τη μοναρχία και τη δημοκρατία. Επιπλέον όμως στη μοναρχία και στην ολιγαρχία υπάρχει αντιπαράθεση, συχνά οξύτατη, μεταξύ διεκδικητών της εξουσίας, π.χ. μεταξύ καπιταλιστών και προλεταρίων, που και οι δυο τους είναι ολιγάρχες. Προπάντων όμως η δημοκρατία είναι προσωπική στάση. Τι σημαίνει δημοκράτης; Αυτό θα προσπαθήσω να συζητήσω παρακάτω.

Ο δημοκράτης ΔΕΝ έχει γνώμη, παρά μόνον για όσα θέματα έχει γνώσεις και πείρα. Ο δικηγόρος για τα δικαστικά, ο γιατρός για τα ιατρικά, ο ψαράς για τα αλιευτικά κλπ. Για όλα τα υπόλοιπα επιζητεί τη γνώμη εκείνων που την έχουν και υπερασπίζεται το δικαίωμα να εκφέρει τη γνώμη του όποιος την έχει, ακόμη και αν αυτή αντιστρατεύεται τη δική του.

Αντίθετα από τη γνώμη, ο δημοκράτης θεωρεί ότι όλοι έχουν βούληση ισοδύναμη με τη δική του. Είναι ο μοναδικός άνθρωπος στον κόσμο που έχει τη γνώση και την εμπειρία της βούλησής του. Το τι θέλει ο γνώστης, επαΐοντας, ο πλούσιος, ο ισχυρός, ο ευγενικής καταγωγής κλπ δεν έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από κάθε άλλου, αδαούς, φτωχού, παρακατιανού. Πεινώ, θέλω να φάω. Αυτή η βούληση είναι ίσης αξίας για όλους. Η βούληση ενός συνόλου καθορίζεται από τους πολίτες που το αποτελούν. Κύριος τρόπος είναι η ψηφοφορία, οπότε αναδεικνύεται η βούληση του 50%+1. Καθώς αυτή η διαδικασία (δημοψήφισμα) έχει σημαντικές δυσκολίες, η βούληση της πολιτείας διαμορφώνεται με ψηφοφορία ενός τυχαίου δείγματος των πολιτών που έχει επιλεγεί με κλήρωση, όπως ορίζει ο Αριστοτέλης. Η στατιστική ορίζει ότι 50% σε ένα δείγμα π.χ. 300 κληρωμένων βουλευτών εκφράζει τη βούληση του 46%-54% του συνόλου. Ειδικοί νόμοι θα πρέπει να ορίζουν επομένως τη στάση της πολιτείας σε τέτοιες περιπτώσεις, π.χ., υπό ειδικούς όρους, δημοψήφισμα, αν η ετυμηγορία της βουλής είναι 46%-54%. Το βασικό όμως είναι ότι όσοι βρίσκονται σε ανώτερη κοινωνική κλίμακα αποδέχονται ότι η βούληση όλων έχει ίση βαρύτητα. Αυτή η αρχή στηρίζεται στη θεμελιώδη θέση τόσο του ολιγαρχικού Σωκράτη όσο και του δημοκρατικού Πρωταγόρα, ότι το μόνο που απαιτείται από τους πολίτες είναι "αιδώς και δίκη", που σημαίνει αρετή και κοινός νους, που ισοκατανέμονται σε όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από κάθε άλλη ιδιότητά τους.

Η κοινωνία, όπως και η ανθρώπινη ψυχή έχει είσοδο (γνώση προσωπικά, επιστήμη κοινωνικά), έξοδο (βούληση προσωπικά, ηθική κοινωνικά) και διάμεσο ισορροπιστικό στοιχείο (συναίσθημα προσωπικά, τέχνη κοινωνικά). Για τη δημοκρατική όψη της τέχνης δεν υπάρχουν αρχέγονα αντικειμενικά κριτήρια. Κύριος ρόλος της τέχνης είναι να μεταδίδει στάσεις, επιτυγχάνοντας έτσι συναισθηματική ενότητα των πολιτών. Πρότυπος δημοκρατικός τρόπος, επομένως, να εκτιμηθεί η ποιότητα της τέχνης είναι το πλήθος των ατόμων που συγκινεί. Σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, μπορεί ένα έργο τέχνης να συνεγείρει μέγα πλήθος κόσμου, δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι είναι σπουδαίο έργο, εικαστικό ή παραστατικό. Το πλήθος όμως που συγκινείται είναι συνάρτηση όχι μόνον της ποιότητας του έργου, αλλά και άλλων παραγόντων, που τα συμπεριλαμβάνω συλλήβδην στη λέξη μόδα. Αν όμως ληφθεί υπόψη η έκταση και η διάρκεια στην οποίαν ένα έργο αρέσει, το πλήθος των ανθρώπων που συγκινούνται είναι τεράστιο. Αυτή είναι η κλασική τέχνη. Ο Οιδίπους τύραννος, η ενάτη του Beethoven, ο Μυστικός Δείπνος του DaVinci συγκινούν επί αιώνες, χιλιετίες, ανθρώπους από όλο τον κόσμο, απέραντα περισσότερους από οποιοδήποτε σύγχρονο έργο. Έργα που ξεπέρασαν τα όρια του χρόνου, όχι όμως του χώρου, είναι η λαϊκή τέχνη, όχι σπάνια αριστουργηματική, επιλεγόμενη διαρκώς αβίαστα για πολλές γενιές, που (ακόμη;) δεν έχει βρει διεθνή αναγνώριση. Απαιτεί συνήθως επεξεργασία από γνώστες των κανόνων για να γίνει ευρέως αποδεκτή. Όχι σπάνια απαιτείται ένα υποκατάστατατο για την κρίση των έργων τέχνης. Για να προβληθεί ένα έργο, δεν μπορούμε να περιμένουμε αιώνες. Υπάρχουν ευτυχώς οι επαΐοντες της τέχνης. Μελετούν τα πρότυπα, βρίσκουν τι κοινό έχουν, διαμορφώνουν αντίστοιχους καλλιτεχνικούς νόμους και, με βάση αυτούς, γίνεται η κρίση. Οι νόμοι της μελωδίας και της αρμονίας στη μουσική, ο χρυσός κανόνας στις εικαστικές τέχνες, η σύγκρουση ελέου και φόβου που καταλήγει σε κάθαρση στην τραγωδία είναι κάποιοι από αυτούς. Επιπλέον πρέπει να ληφθεί υπόψη το περιβάλλον του έργου τέχνης. Μια εικόνα στην εκκλησία μου δημιουργεί το συναίσθημα της ιερότητας, την τάση να προσκυνήσω. Η ίδια εικόνα σε ένα μουσείο μου γεννά αισθητικά συναισθήματα, πιο λόγια, για τις γραμμές, τα χρώματα, το θέμα της κλπ. Η ίδια εικόνα στο εικονοστάσι μου μού φέρνει το απροσδιόριστο συναίσθημα της εμπιστοσύνης που είχα παιδί στην αγκαλιά των γονιών μου, όταν θυμιάζαμε το εικονοστάσι. 'Ολα αυτά όμως δεν επιτρέπεται να επισκιάζουν την πρότυπη, δημοκρατική, αξία του έργου. To 1913 παρουσιάσθηκε στο Παρίσι ένα έργο που ξέφευγε από τους κανόνες της μελωδίας, αρμονίας, ρυθμού. Ξεσήκωσε μια θύελλα αρνητικών αντιδράσεων. Λίγα χρόνια αργότερα, ξαναπαρουσιάσθηκε και αυτή τη φορά ξεσήκωσε μια θύελλα θετικών αντιδράσεων. Ήταν η Ιεροτελεστία της Άνοιξης του Στραβίνσκυ. Έκτοτε θεωρείται κλασικό δείγμα νεότερης μουσικής και έχει οδηγήσει πολλούς νεότερους συνθέτες σε νέους δρόμους.

Ο δημοκράτης δέχεται ότι έχει ίση βούληση και συναίσθημα με όλους, αλλά γνώμη μόνον οι επαΐοντες. Ισότητα υπάρχει στην πρόσβαση της γνώσης από όλους και όχι στη γνώση όλων. Η υποχρεωτική επιβολή της ίδιας γνώσης στην εκπαίδευση σε όλους είναι ισοπέδωση, μια αντιδημοκρατική στάση της πολιτείας. Ένα ελάχιστο υποχρεωτικής εκπαίδευσης που ανοίγει δρόμους για νέα μάθηση, (π.χ. γλώσσα, μαθηματικά) απαιτεί η εθνική παιδεία.