Γυναίκα, κατώτερο ή ανώτερο ον;

Ο Αριστοτέλης απηχώντας την κρατούσα αντίληψη της εποχής του, τοποθετεί τη γυναίκα κάτω από τον άνδρα. Η εξουσία του άνδρα στη γυναίκα εκφράζει την αρχή (πολιτική) που ασκείται σε ελεύθερα και ισότιμα όντα. Η εξουσία του πατέρα στο τέκνο δηλώνει την αρχή (βασιλική) που ασκείται σε ελεύθερα, αλλά όχι ισότιμα όντα Τέλος η εξουσία του κυρίου στο δούλο παραπέμπει στην αρχή (δεσποτική) που ασκείται σε μη ελεύθερα όντα. Κι όμως, γνώριζε πως ο δάσκαλός του Πλάτων, θεωρούσε τη γυναίκα ισότιμη με τον άνδρα. "Τὰς μὲν γυναῖκας οἲεται (Σωκράτης) δεῖν συμπολεμεῖν καὶ παιδείας μετέχειν τῆς αυτῆς τοῖς φύλαξιν τὰ δ΄ ἃλλα τοῖς ἒξωθεν πεπλήρωκε τὸν λόγον καὶ περὶ τῆς παιδείας". Να πολεμούν οι γυναίκες και να λαμβάνουν την ίδια παιδεία με τους φύλακες. Κι ο απόηχος αυτής της αντίληψης συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Οι 2,5 χιλιετίες που στηρίζουν μια τέτοια δοξασία είναι αρκετές για να αποτελέσουν απόδειξη της αλήθειας της;

Η μητριαρχία στηριζόταν στη βιολογική σχέση μητέρας τέκνων. Οι άνδρες, μυϊκά ισχυρότεροι από τις γυναίκες, κυνηγούσαν και μάζευαν καρπούς, ενώ οι γυναίκες έμεναν στην κατοικία τους να φυλάνε τα παιδιά και τη φωτιά να μη σβήσει (εστιάδες). Η διατήρηση μιας φωτίτσας στο πιο γερό (ιερό) μέρος του σπιτιού συνεχίζεται ως τις μέρες μας σαν καντηλάκι στο εικονοστάσι μας. Όταν άρχισε να σχηματίζεται "περιουσία, αποθήκες αγαθών που αναπαράγονταν", καλλιεργήσιμο χωράφι και κοπάδι, έπρεπε να μη διασκορπιστεί με το θάνατο του ιδιοκτήτη της. Ο πατέρας ήταν άγνωστος, ενώ τη μητέρα τη γνώριζαν όλοι. Επομένως η "περιουσία", έπρεπε να μεταβιβάζεται από μητέρα σε κόρη, αποκλείοντας το γιο, που, όταν θα πέθαινε, δεν θα είχε γνωστούς απογόνους. Παράλληλα άρχισε να υπάρχει βία, όταν κάποιοι θηρευτές επιβουλεύονταν τη σχηματισμένη περιουσία. Οι άνδρες, μυϊκά ισχυρότεροι, ήταν καταλληλότεροι από τις γυναίκες στη βία. Έτσι, είτε θηρευτές είτε υπερασπιστές, οι άνδρες γίνονταν κύριοι της περιουσίας. Για να μη σκορπισθεί αυτή με το θάνατό τους, έπρεπε να έχουν γιους αναγνωρισμένους από όλους κι αυτό σήμαινε αποκλειστικότητα στη σύζυγο, μονογαμία. Μετά από περιόδους μεγάλης βίας, η πατριαρχία αντικατέστησε τη μητριαρχία, όπως έγινε στην Ελλάδα μετά τον Τρωικό πόλεμο. Οι γυναίκες, από μητέρες των κοριτσιών τους, έγιναν μητέρες των γιων του ανδρός τους.

Με την εξέλιξη της κοινωνίας, οι άνδρες, έξω από το σπίτι άρχισαν να διαφοροποιούνται σε ποικίλες ασχολίες που αλληλοσυμπλήρωναν η μια την άλλη σε ένα σύνολο, την κοινωνία. Αγρότες, βοσκοί, ναυτικοί, έμποροι, στρατιώτες, οικοδόμοι, τεχνίτες, πολιτικοί, επιστήμονες και ο κατάλογος δεν έχει τελειωμό. Αυτοί αποτελούσαν την κοινωνία. Όλο αυτό το διάστημα οι γυναίκες ήταν μονότονα, αγελαία, μιμητικά η μια με την άλλη, μόνον εστιάδες και μητέρες των παιδιών του άντρα τους. Αναγκαστικά λοιπόν από τη στιγμή που γεννιόταν ένα παιδί, έπαιρνε αγωγή που προόριζε το αγόρι μέλος μιας κοινωνίας, με την αναλυτική και συνθετική δομή της, και το κορίτσι μέλος μιας αγέλης με μιμητική δομή και με αρχηγό.

Η μεγάλη αλλαγή έγινε στον 20ό αιώνα με τη βιομηχανική επανάσταση και τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Οι άνδρες έλειπαν στρατευμένοι και οι αστικές εργασίες ανατέθηκαν αναγκαστικά στις γυναίκες, ενώ οι πολεμικές επιχειρήσεις δεν απαιτούσαν πια μυϊκή ισχύ.

Υπάρχει άραγε καμιά διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών που να καθιστά το ένα μέλος του ζεύγους ανώτερο από το άλλο; Βιολογική διαφορά υπάρχει. Έχουν διαφορετική, συμπληρωματική κατασκευή των γεννητικών τους οργάνων και μετέχουν έτσι αμοιβαία στην ερωτική διαδικασία και στη σύλληψη. Από κει κι έπειτα όμως, η γυναίκα κυοφορεί και μετά γαλουχεί, ένα έργο συμπληρωματικό με το τέκνο, που παρακάμπτει τους άνδρες. Αυτές οι διαφορές όμως δεν συνιστούν ιεραρχική ανωτερότητα του ενός ή του άλλου. Μήπως υπάρχει όμως πνευματική ανωτερότητα; Κάποιοι υποστηρίζουν πνευματική ανωτερότητα του άνδρα. Ωστόσο, τέτοιες διαφορές μπορούν άριστα να μην είναι φυσικές, εκγενετής, αλλά αποτέλεσμα της υπερδισχιλιετούς διαφορετικής παιδείας που αναφέρθηκε παραπάνω: Κοινωνική παιδεία οι άνδρες, αγελαία παιδεία οι γυναίκες.

Τους τελευταίους δύο αιώνες περίπου, οι γυναίκες άρχισαν να έχουν περίπου κοινή εκπαίδευση με τους άνδρες. Ήδη βλέπομε περίπου ίση κατανομή ανδρών και γυναικών σε όλα τα επαγγέλματα. Κι όμως εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές στις πνευματικές επιδόσεις ανδρών και γυναικών. Υπάρχουν πλήθος γυναίκες επιστήμονες, αλλά κορυφαίες ερευνήτριες ελάχιστες. Σπουδαίες ηθοποιοί, αλλά σκηνογράφοι σπάνια. Έξοχες εκτελέστριες μουσικών οργάνων, αλλά οι συνθέτριες σπανίζουν. Γενικά, δραστηριότητες που απαιτούν αναλυτική και συνθετική προσπάθεια και εξασφαλίζουν ηγετικές θέσεις στην κοινωνία, εξακολουθούν να είναι συχνότερες στους άνδρες παρά στις γυναίκες. Ωστόσο, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, βλέπομε την τάση να μειώνεται η διαφορά αυτή. Ηγετικές γυναικείες φιγούρες κυριαρχούν στο προσκήνιο. Υπενθυμίζω ενδεικτικά: Μ.Thatcher, Α.Merkel, C.Lagarde κλπ. Υπήρξαν, άραγε στην αρχαιότητα, σημαντικά γυναικεία ονόματα, σε υψηλού επιπέδου πνευματικές δραστηριότητες; Δε μιλώ απλά για καλλιτεχνικές επιδόσεις, όπως ήταν της μεγάλης Σαπφώς, αλλά για την κορυφαία πνευματική ενασχόληση της αρχαιότητας τη φιλοσοφία. Να λοιπόν μερικά ονόματα.

Η Περικτιώνη ήταν φυσική φιλόσοφος και πιθανόν δίδασκε στη σχολή του Πυθαγόρα. Έχουν διασωθεί δύο έργα της, η «Σοφία» και η «Αρµονία της Γυναίκας»

Η Θεανώ, μαθηματικός και αστρονόμος, καταγόταν από τους Θούριους της Κάτω Ιταλίας. Ήταν κι αυτή αρχικά μαθήτρια και στη συνέχεια σύζυγός του Πυθαγόρα. Δίδαξε αστρονομία και μαθηματικά στις Σχολές του Πυθαγόρα στον Κρότωνα και μετά το θάνατο του συζύγου της στη Σάμο.

Η Διοτίμα από τη Μαντινεία, φιλόσοφος, αναφέρεται από τον Πλάτωνα πως υπήρξε δασκάλα του Σωκράτη. Tου άνοιξε το δρόμο να θεωρήσει το αντίκρισμα της θεότητας ως τον ύψιστο αναβαθμό του έρωτα.

Η Αρήτη, σύγχρονη του Σωκράτη, δίδασκε φιλοσοφία στη σχολή της Αττικής. Ακόµη και χίλια χρόνια αργότερα µνηµονευόταν ως πολύτιµη πηγή γνώσεων, συγγραφέας 40 βιβλίων, και δασκάλα περισσοτέρων από 110 φιλοσόφων.

Η Λασθινία ήταν άλλη φυσική φιλόσοφος, από αρκετές που αναφέρει ο Πλάτων ως αναγνωρισμένες φιλοσόφους στην αρχαία Ελλάδα.

Η Θυµίστα, επίσης φυσική φιλόσοφος, χρημάτισε ως επιστολογράφος του Επίκουρου. Την έλεγαν οι σύγχρονοί της "η θηλυκή Σόλων".

Η Υππαρχία του Κυνικών ήταν κυνική. 'Εζησε με τον άντρα της χωρίς ανέσεις, ιδιοκτησία και τεχνητούς συµβατικούς κανόνες, συµπεριλαµβάνοντας το γάµο.

Η Υπατία, νεοπλατωνική φιλόσοφος και μαθηματικός, διευθύντρια της νεοπλατωνικής σχολής στην Αλεξάνδρεια, δίδαξε φιλοσοφία και αστρονομία στην Αλεξάνδρεια, όπου και δολοφονήθηκε από όχλο φανατικών χριστιανών.

Θα διπλασιάσει τους δημιουργούς της η κοινωνία, αν εξασφαλίσει στις γυναίκες ρόλους που να μην καθιστούν μειονέκτημα τη μέγιστη βιολογική προσφορά τους, τη μητρότητα.