Ιστορικό και Χρονικό

Μου λέει ο άρρωστος: "Το μεσημέρι έφαγα φασολάδα. Βάρυνα. Κάποια στιγμή ένοιωσα μια αγκούσα, νόμιζα πως πεθαίνω. Ευτυχώς δεν κράτησε πολύ. Κάλεσα γιατρό, και μου είπε πως είναι από την καρδιά. Επισκέφθηκα άλλο γιατρό στο Κολωνάκι και..." Αυτό είναι το χρονικό της επίσκεψης του αρρώστου μου. Αληθινό. Το ιστορικό όμως λέει άλλα. "Ο ασθενής, 62 ετών, άρχισε αιφνίδια να αισθάνεται ένα αίσθημα παλμών στο στήθος. Τύπτοντας επανειλημμένα με το δάκτυλό του το γραφείο μου μιμήθηκε τους χτύπους της καρδιάς: Ακανόνιστοι και γρήγοροι, περίπου 150 στο λεπτό. Διάρκεσε ως μισή ώρα". Από αυτή την περιγραφή εικάζεται σαν πρώτη υπόθεση η παροξυσμική κολπική μαρμαρυγή. Δηλαδή, από τις περιγραφές συλλέγονται κατά το δυνατό όλες οι χρήσιμες πληροφορίες και απαλείφονται οι άχρηστες. Έτσι σχηματίζεται μια διαγνωστική υπόθεση που χρειάζεται περαιτέρω ειδική έρευνα αν ισχύει ή όχι, αντί να αναζητείται η μία στις πάμπολες που ταιριάζει. Άλλο χρονικό και άλλο ιστορικό.

Κάτι ανάλογο γίνεται στην εφαρμογή όλων των επιστημών. Υπάρχει ένα οικοδόμημα γνώσεων από γνώσεις. Στις προσωπικές ανάγκες του καθένας απευθύνεται στον επαγγελματία. Συζητώντας μεταξύ τους, ο ειδήμονας συλλέγει όλα τα απαραίτητα στοιχεία και μόνον αυτά που αποτελούν υλικό του επιστημονικού οικοδομήματος που κατέχει. Τα μεταφράζει στην αυστηρή ορολογία που είναι διαχειρίσιμη στην επιστήμη του. Σχηματίζει την υπόθεσή του και ελέγχει στη συνέχεια αναζητώντας ειδικές πληροφορίες, για να δει αν αυτή ταιριάζει με το πρόβλημα του πελάτη του.

Ο ερευνητής συμβάλει στην οικοδόμηση των γνώσεων. Έχοντας τις ήδη τεκμηριωμένες γνώσεις, τυχαίνει να υποπέσει στην αντίληψή του κάποιο φαινόμενο που δεν περιλαμβάνεται στα γνωστά, σχηματίζει μια υπόθεση και τώρα αναζητά νέες πληροφορίες που θα την ακυρώσουν. Αν δεν απορριφθεί, γίνεται παραδεκτή.

Στα παραπάνω, κρίνονται και ο επιστήμονας και ο ερευνητής. Σχηματίζουν μια υπόθεση που πάνω της εργάζονται. Καθώς η υπόθεση σχηματίζεται μέσα τους, έχει πολλά υποκειμενικά στοιχεία. Έτσι υπεισέρχεται το ενδεχόμενο προκατάληψης. Η διαμόρφωση της υπόθεσης βασίζεται όχι μόνο στη λογική δομή του επιστήμονα, που βέβαια είναι απαραίτητη, αλλά και στις διαθέσεις, συναισθήματα, σκοπούς του.

Ίδια με τη σχέση ιστορικού και χρονικού είναι και η σχέση ιστορίας και δημοσιογραφίας. Ο δημοσιογράφος καταγράφει ό,τι εμπίπτει στην αντίληψή του όσο γίνεται πιο πιστά, όπως το αντιλαμβάνεται. Η ιστορία όμως υπηρετεί σκοπό, σχηματίζει υπόθεση και αναζητεί πληροφορίες, αφανείς σε πρώτη ματιά, για να κυρώσει ή ακυρώσει την υπόθεσή της, ενώ επιπλέον προσπαθεί να βρει αιτιολογικές σχέσεις μεταξύ τους: "... ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται, μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ μὲν Ἕλλησι τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται, τά τε ἄλλα καὶ δι' ἥν αἰτίην ἐπολέμησαν ἀλλήλοισι" (Ηρόδοτος). Ο Θουκυδίδης έγραψε την ιστορία του απαλείφοντας τις πληροφορίες που δεν συμβάλλουν στην οικοδόμηση της ιστορίας του. Από τα γεγονότα που συλλέγουν οι ιστορικοί προσπαθούν να συναγάγουν μια γενική υπόθεση. Ο Κ.Παπαρρηγόπουλος τεκμηριώνει τη συνέχεια του Ελληνικού Έθνους από την αρχαιότητα ως σήμερα. Ο Ι.Κορδάτος, χωρίς να αναιρεί την υπόθεση Παπαρρηγόπουλου, προσπαθεί να τεκμηριώσει ότι τα Ελληνικά γεγονότα συνέβηκαν ως αποτέλεσμα της πάλης των τάξεων, όπως προβλέπει ο ιστορικός υλισμός. Οσοδήποτε αντικειμενικός και αν είναι ο ιστοριογράφος, είναι άνθρωπος, σφάλλει, το ενδεχόμενο προκατάληψής του δεν αποκλείεται. Όπως και του αναγνώστη. Στα νεότερα χρόνια συχνά διαδίδεται ότι οι περισσότεροι ιστορικοί έχουν αριστερό προσανατολισμό και γι΄ αυτό στην ιστορία τους μεροληπτούν υπέρ της αριστεράς. Ίσως. Αλλά δεν αποκλείεται το αντίστροφο: οι προκατειλημμένοι αναγνώστες χαρακτηρίζουν αριστερούς τέτοιους ιστορικούς επειδή η ιστορία τους ρίχνει δίκιο στην αριστερά.

Από την άλλη, οι βιογραφίες και τα απομνημονεύματα δεν αποτελούν ιστορία (J.Barrow). Συνήθως σ΄ αυτές τις αφηγήσεις δεν γίνεται προσπάθεια να καταγραφούν και να μη λησμονηθούν έργα θαυμαστά που έγιναν από όλους τους εμπλεκομένους, αλλά να τεκμηριωθεί η προκατάληψη που διακατέχει το συγγραφέα τους. Έτσι, οι πληροφορίες τους έχουν την αξία τους ως γεγονότα, όταν μάλιστα προέρχονται από αξιόπιστα τεκμηριωμένες πηγές, αλλά τα συμπεράσματά τους είναι προκατειλημμένα. Γνωστές μονογραφίες, όπως η "Ελένη" του Ν.Γκατζογιάννη ή το "Ζ" του Β.Βασιλικού και λιγότερο γνωστές, όπως η "Φωνή της Ειρήνης" (Ι.Μπουγάς), "Μαρία Λιουδάκη" (Μ.Ζορμπά-Ροβυθάκη) είναι παραδείγματα. Η προκατάληψη των συγγραφέων είναι προφανής. Κάποιος από αυτούς λέει σε συνέντευξή του την πρόθεσή του να ασχοληθεί και με άλλα θέματα του εμφυλίου, όπου διαπράχθηκαν ειδεχθή εγκλήματα από την ιδεολογικά αντίθετή του παράταξη. Δεν ενδιαφέρθηκε όμως να αναζητήσει και καταγράψει ειδεχθή εγκλήματα που διαπράχθηκαν και από τις δύο παρατάξεις. Προφανώς, ιστορικά τεκμηριωμένα συμπεράσματα δεν μπορούν να εξαχθούν έτσι. Πολλοί Έλληνες της διασποράς, κυρίως σε ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, ζουν και ευδοκιμούν σε ευημερούντα καπιταλιστικά κράτη και συμβάλλουν στη διεθνή διάδοση με κάθε μέσο προκατειλημμένα των αντιαριστερών κειμένων. Αντίθετα, σημαντικό ποσοστό των Ελλήνων που έμειναν στην Ελλάδα, έχουν βιώσει εγκλήματα τόσο της αριστεράς όσο και της δεξιάς. Τέτοια ήταν τα γνωστά της ΟΠΛΑ, αλλά και των οπλισμένων από τον κατακτητή ταγμάτων ασφαλείας, η καταπίεση ολοκληρωτικού τύπου των δεξιών κυβερνήσεων είτε με το "δημοκρατικό" μανδύα της "βασιλευόμενης δημοκρατίας" είτε με το δικτατορικό καθεστώς της επτάχρονης χούντας που έληξε με την εθνική τραγωδία της Κύπρου. Αρκετοί από αυτούς βλέπουν με συμπάθεια τις θέσεις της αριστεράς στην Ελλάδα. Αν ζούσατε στην αρχαία Αθήνα, θα συμπαθούσατε το Δημοσθένη, το μεγαλύτερο ρήτορα των αιώνων και διαπρύσιο εχθρό του Φιλίππου ή θα συντασσόσαστε με το Φίλιππο και τον Αλέξανδρο που αναγνωρίζονται διεθνώς ως οι μεγαλύτερες ηγετικές, στρατιωτικές και πολιτικές προσωπικότητες των αιώνων;

Τελικά, το δίκιο με ποιον ήταν στον εμφύλιο; Λυπάμαι, αλλά πρόκειται για λάθος ερώτηση. Η Ιστορία δεν είναι δικαστήριο για να αποδίδει δίκιο. Η απονομή του είναι απόφαση ενός διεθνούς δικαστηρίου ενόρκων (που βέβαια δεν υφίσταται), όχι δουλειά της ιστορίας. Αν και τα ιστορικά γεγονότα επαναλαμβάνονται νομοτελειακά, η ποικιλομορφία τους είναι τόση που η ομοιότητα παραγνωρίζεται και σπάνια η ιστορία διδάσκει. Η "παγίδα του Θουκυδίδη" αναδύθηκε από τον Κινέζο Xi Jinping και τον Αμερικανό Graham Allison. Υπενθυμίζει παγκόσμια ότι "όταν μια ισχυρή κυρίαρχη δύναμη αντιλαμβάνεται την άνοδο μιας άλλης που απειλεί να την επισκιάσει, μοιραία οδηγείται σε σύγκρουση μαζί της". Παρά την παγκόσμια αναγνώριση τέτοιας παγίδας, δεν φαίνεται να έχει επηρεάσει ουσιαστικά τις διεθνείς πολιτικές ως σήμερα.

Με την παιδεία μου, προσπαθώ να ενστερνισθώ ένα αξίωμα: Άλλο να ξεχνάς, άλλο να συγχωρείς. Στη βάση όλων αυτών, προσπαθώ να παίρνω θέση στα αναφυόμενα προβλήματα.