Έρωτες στη μυθολογία

Οι έρωτες αρχίζουν από την εποχή των πρωτοζώων. Ένα πρωτόζωο κάποια στιγμή διαιρείται σε δύο μέρη και γίνεται δύο κύτταρα πανομοιότυπα με το μητρικό, χωρίς να εγκαταλειφθεί πτώμα. Δυναμική αθανασία. Πολλαπλασιασμός με διαίρεση. Τα θυγατρικά κύτταρα συμπεριφέρονται ακριβώς όπως τα μητρικά τους, αλλά δεν διατηρούν, πλήρως τουλάχιστον, την ανάμνηση όσων είχαν μάθει, όσο ζούσαν, τα μητρικά. Η "ανάμνηση" διατηρείται στη δομή κάποιων πολύπλοκων μορίων, δεσοξυριβοζονουκλεϊνικού οξέος (DNA), που αναγεννιόνται αντιγράφοντας τη δομή του καθένα. Κάθε αντιγραφή όμως εμπεριέχει τυχαίο σφάλμα. Το επιβάλει ο νόμος της εντροπίας. Διαδοχικές αντιγραφές αυξάνουν τα σφάλματα. Μετά από μερικές γενιές, το DNA κάποιων πρωτοζώων έχει παραλλαχθεί τόσο, που έχουν χάσει την ικανότητα να διαιρούνται και αναπαράγονται. Για πρώτη φορά θα "πεθάνουν", θα πάψουν να εκδηλώνουν τις ζωτικές ιδιότητές τους, αφήνοντας όμως πτώμα. Και τότε γίνεται το θαύμα. Δυο γερασμένα, ετοιμοθάνατα, ζώα ενώνονται σε ένα. Καθώς το σφάλμα καθενός βρίσκεται σε διαφορετικό σημείο της δομής του DNA τους, με την ένωσή τους, αντισταθμίζεται από το αντίστοιχο υγιές μέρος του DNA του άλλου. Και η ζωή συνεχίζεται. Και να ποια είναι η αναγκαιότητα του γάμου.

Στις εκδηλώσεις του ανθρώπου υπάρχουν και οι υποκειμενικές ιδιότητές του, οι γνώσεις, τα συναισθήματα, οι βουλήσεις του. Είναι μακρινοί απόγονοι εκείνων των ελάχιστων ιδιοτήτων που λέγαμε πως είναι υπολείμματα αναμνήσεων ιδιοτήτων των πρωτοζώων που αποκτήθηκαν όσο εκείνα ζούσαν. Σ΄ αυτά τα υπολείμματα αναμνήσεων ανήκει και ο έρωτας, η σφοδρή επιθυμία να ενωθεί ένα ον με ένα άλλο.

Αυτά που ξέρομε για τον ανθρώπινο έρωτα ανάγονται ήδη στη μυθολογική εποχή, όταν ακόμη δεν υπήρχε γραφή και τα σημαντικά παραδίδονταν από τη μια γενιά στην άλλη προφορικά. Καθώς κάθε αντιγραφή εμπεριέχει την πιθανότητα σφάλματος, η παράδοση έχει μεγάλο σφάλμα, αλλά έχει ένα πυρήνα αλήθειας, που έχει τροποποιηθεί από τους διάμεσους που τη μεταφέρουν, ανάλογα με τις υπάρχουσες φυσικές και κοινωνικές συνθήκες.

Σε μια πρωτόγονη κοινωνία ο τσοπάνος βόσκει γιδοπρόβατα. Ζει μακριά από το κέντρο, δηλαδή την αγορά, όπου συναθροίζεται κόσμος και γίνεται ανταλλαγή φυτικών και ζωικών προϊόντων, όπως από τον Κάιν και τον Άβελ. Ο τσοπάνος φοράει προβιές, δηλαδή το δέρμα από σφαγμένα ζωντανά, με τα κέρατα και τις ουρές τους. Από το χωριό των συγκεντρωμένων ανθρώπων, η κοπελιά πάει με τη στάμνα της στην πηγή να πάρει νερό. Όπως ο τσοπάνος, έτσι κι αυτή, ποθούν τον έρωτα, που ο βοσκός δεν μπορεί να τον βρει στην απομόνωσή του και εκείνη από τους κοινωνικούς περιορισμούς. Στην πηγή παραμονεύει ο τσοπάνος. Είναι δελεαστικός. Παίζει με τη φλογέρα του, χορεύει, πίνει, κερνά κρασί, έχει κέρατα, ουρά και στυμένο φαλλό. Είναι σάτυρος, ακόλουθος του Διονύσου. Το μοιραίο γίνεται. Γινόταν όμως κι αλλιώς. Οι ζηλόφθονοι πατέρες, δεν άφηναν το κορίτσι τους ούτε στιγμή μόνο. Κάποιος όμως, τόσο άγνωστος που ήταν αθάνατος, μεταμορφωνόταν και πλησίαζε την παρθένα. Μπορεί να ήταν πραματευτής, πλούσιος με πολύ χρυσάφι. Με τέτοιο δόλωμα τρύπωνε σα χρυσή βροχή, εύρισκε τη Δανάη και αυτή έμενε έγκυος για να γεννήσει τον Περσέα. Ήρωας, απαλλάσσει την ανθρωπότητα από τέρατα και σώζει μια κοπελιά, την Ανδρομέδα.

Αλλά και στην άλλη μεγάλη μυθολογία, τη Γένεση, που κι αυτή παραδόθηκε από γενιά σε γενιά, ώσπου καταγράφηκε πιθανώς από το Μωυσή, έχομε παρόμοιες ιστορίες. Τώρα το θαύμα γίνεται με αγγελιαφόρους, αγγέλους, του Θεού. Ένας ξένος φιλοξενείται από τον πλούσιο Αβραάμ, που η γυναίκα του, η όμορφη Σάρα δεν έκανε παιδιά. Η Σάρα μένει έγκυος και ο ξένος πληροφορεί τον Αβραάμ πως η γυναίκα του, στείρα ως τότε, θα γεννήσει. Ύστερα γίνεται άφαντος. Ο Χριστιανισμός δέχεται ότι επισκέφθηκε την Παρθένο Μαρία ο Αρχάγγελος Γαβριήλ κι εκείνη αρχίζει να κυοφορεί το Σωτήρα. Είχε προηγηθεί η επίσκεψη του Αρχαγγέλου στο Ζαχαρία και την Ελισάβετ στους οποίους προανάγγειλε ότι θα αποκτούσαν γιο, τον Ιωάννη, μόλονότι ως τότε η Ελισάβετ ήταν στείρα. Οι παλιοί, δεμένοι με την πατριαρχία, δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι η στειρότητα μπορεί να μην οφειλόταν στη γυναίκα, αλλά στον άντρα, αφού μάλιστα ο άντρας εκσπερμάτιζε.

Να επιστρέψω όμως στους δικούς μας. Αυτοί, για κάποιον άγνωστο λόγο, ήταν ποιητές, τους άρεσε το ωραίο. Για κάθε τι ασυνήθιστο και σημαντικό έκαναν μεταφορά, προσωποποίηση, στοιχεία της ποίησης. Σημαντικά ήταν τα γεγονότα που άλλαζαν την πορεία του κόσμου. Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, γύρω στο 1600 π.Χ., είχε ισχύ όση 100 ατομικές βόμβες. Προσωποποιήθηκε ως ασύλληπτη μάχη μεταξύ θεών και τιτάνων, που έβγαζαν φωτιές, τσουνάμια και πετούσαν βουνά ολόκληρα μακριά. Κι αυτή η προφορική παράδοση καταγράφηκε τελικά σχεδόν 1000 χρόνια αργότερα από τον Ησίοδο. Άλλαξαν όμως και την πορεία του κόσμου οι ήρωες. Οι παλιότεροι, όπως ο Ηρακλής, γιος του Δία και της Αλκμήνης, απόγονος του Περσέα, συνέβαλε αποφασιστικά στην κοινωνικοποίηση της ανθρώπινης αγέλης. Ο Θησέας, μετά τον Ηρακλή, συνέβαλε στην αστικοποίηση της κοινωνίας, που απαιτούσε πια το φόνο όχι θηρίων ή τεράτων αλλά ανθρώπων, κακούργων, ληστών.

Σε όλη την παραπάνω πορεία, ο έρωτας βασιλεύει. Αυτός ο μικρούλης φτερωτός ακόλουθος της Αφροδίτης είναι πιο δυνατός και από τους θεούς. Όταν τον ειρωνεύτηκε ο Απόλλωνας, τον κάρφωσε με το βέλος του έρωτα, ενώ στη Δάφνη, κόρη του Πηνειού κάρφωσε το βέλος του αποτροπιασμού. Η Δάφνη έφευγε μόλις την έβλεπε ο ωραίος Απόλλωνας. Ώσπου τη στρίμωξε στις όχθες του ποταμού αθάνατου πατέρα της. Εκείνη παρακάλεσε τον πατέρα της να τη σώσει κι αυτός τη μεταμόρφωσε σε δέντρο. Όταν ο Απόλλων την άγγιξε, αυτή ήταν πια δέντρο. Ο μεγάλος θεός δεν ξέχασε τον έρωτά του και στις γιορτές στεφάνωνε τους νικητές με στεφάνια δάφνης.

Στα ιστορικά χρόνια, ο Πλάτων αναλύει απαράμιλλα τον έρωτα στο Συμπόσιό του. Αυτό το θεατρικό και φιλοσοφικό αριστούργημα φθάνει στην ακμή του όταν ο Σωκράτης αναλύει τον έρωτα. Είναι το μεταξύ που συνδέει δύο ανθρώπους. Αρχίζει από την ομορφιά του σώματος και προχωρεί αναβαθμιζόμενος ως τον έρωτα του θείου.

Ο Έρωτας είναι μια δύναμη γενεσιουργός που εκτείνεται σε όλα τα επίπεδα. Ξεκινάει από τα κατώτερα και πιο ενστικτώδη μέχρι να φτάσει στα ανώτερα και πιο υπερβατικά. Και είναι επίσης επιθυμία. Επιθυμία για σεξουαλική ικανοποίηση, αλλά και επιθυμία για πνευματική ολοκλήρωση. Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται το κλειδί που θα μας επιτρέψει να ανοίξουμε αυτή την μικρή πύλη στο μυστήριο της θεάς Αφροδίτης με τις δύο συμπληρωματικές όψεις, Πάνδημη και Ουράνια.