Δεκέμβριος – Μεγάλες γιορτές (2)

“Χριστός γεννάται, δοξάσατε.

Χριστός επί γης υψώθητε”

Χριστούγεννα. Μέγα και σπουδαίο θαύμα. Χρονιάρες μέρες στην πατρίδα μας και όχι μόνο, οι καμπάνες χτυπούν χαρούμενα, ζεστά, με γλυκό ήχο και μας βοηθούν να χαρούμε κάθε χρονιά το ελπιδοφόρο μήνυμα της αγάπης και της ειρήνης. Γι' αυτή την μεγάλη εορτή των Χριστιανών, οι σπουδαίοι εκκλησιαστικοί ποιητές πρόσφεραν το ταλέντο τους για να υμνήσουν το Βρέφος που γεννήθηκε στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας.

Ας γνωρίσουμε λίγους από τους τόσο σημαντικούς αυτούς ανθρώπους που πρόσφεραν τα υπέροχα γραπτά τους, τους ύμνους που θέλησαν να τιμήσουν τη γέννηση του Χριστού.

Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Ο ΜΕΛΩΔΟΣ: Θεωρείται ο κορυφαίος των εκκλησιαστικών ποιητών. Γεννήθηκε στη Συρία και αρκετά νέος εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Αναστασίου Α' (491-518).

Ο Ρωμανός ειδικεύθηκε στη γραφή για τα κοντάκια*. Το προοίμιο του Κοντακίου των Χριστουγέννων είναι το πολύ γνωστό τροπάριο: “Η Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει και η γη το σπήλαιον τω απροσίτω προσάγει.

Άγγελοι μετά ποιμένων δοξολογούσι. Δι' ημάς γαρ εγεννήθη παιδίον νέον, ο προ αιώνων Θεός”.

Ο Ανδρέας κ Κρήτης: Είχε ονομασθεί και Ιεροσολυμίτης επειδή έγινε μοναχός πολύ νέος στα Ιεροσόλυμα και υπηρέτησε ως πατριαρχικός γραμματέας και βοηθός οικονόμος του Πανάγιου Τάφου. Το 685 πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου χειροτονήθηκε διάκος και ανέλαβε τη διοίκηση του Ορφανοτροφείου του Αγίου Παύλου. Είχε ιδιαίτερη μόρφωση και εξελέγη Μητροπολίτης Γόρτυνος Κρήτης.

Θεωρήθηκαν σπουδαία τα τροπάριά του στους Αίνους των Χριστουγέννων: “Ευφραίνεσθε δίκαιοι ουρανοί αγαλλιάσθε, σκιρτρήσατε τα όρη Χριστού γεννηθέντος...”

Κοσμάς ο Μελωδός: (αδελφός του Ιωάννη Δαμασκηνού)

Επίσκοπος Ιεροσολύμων είχε ιδιαίτερη μόρφωση και γνώση. Στον Κοσμά τον Μελωδό ανήκει ο περίφημος κανόνας των Χριστουγέννων: “Χριστός γεννάται δοξάσατε. Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε. Χριστός επί γης υψώθηκε. Άσατε τω Κυρίω πάσα η γη και εν ευφροσύνη ανυμνήσατε λαοί ότι δεδόξασται”.

Ιωσήφ Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης: Έζησε τον 8ο αιώνα και ήταν μοναχός της περίφημης Μονής Στουδίου. Την εποχή της Εικονομαχίας είχε εξοριστεί και φυλακίσθηκε. Αργότερα, λόγω της μεγάλης του μόρφωσης ψηφίστηκε Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. Πέθανε εξόριστος και το λείψανό του μεταφέρθηκε με πολλές τιμές στη Μονή του Στουδίου. Έγραψε το τροπάριο: “Η Παρθένος σήμερον τον προαιώνιον Λόγον εν σπηλαίω έρχεται αποτεκείν απορρήτως. Χόρευε η οικουμένη ακουτισθείσα δόξασον μετά αγγέλων και των ποιμένων, βουληθέντα εποφθήνας Παιδίον νέον τον προ αιώνων Θεόν”

Χριστουγεννιάτικα κάλαντα

Τα Χριστούγεννα όλοι οι Χριστιανοί γιορτάζουν, οι καμπάνες χτυπούν χαρούμενα με γλυκό ήχο και διαλαλούν το ελπιδοφόρο μήνυμα της αγάπης και της ειρήνης. Παντού σ' όλες τις πόλεις και στα χωριά οι πιστοί χριστιανοί προσκυνούν με κατάνυξη το Θείο Βρέφος. Η ζωή ημερώνει, οι ψυχές ειρηνεύουν, οι καρδιές γεμίζουν μ' ελπίδα, χαρά και καλοσύνη. Όμορφες και γιορτερές οι μέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων. Χρώμα και λάμψη γιορτής παντού στο νησί μας. Στις βιτρίνες των καταστημάτων, στην κίνηση των δρόμων με τα ωραία φώτα, στα σπίτια και στο ρυθμό ζωής πολλών ανθρώπων.

Αυθόρμητα και πηγαία ζούσε από τα παλιά χρόνια τη χαρά της γιορτής η παιδική ψυχή. Τα παιδιά χαίρονται, τραγουδούν και πανηγυρίζουν.

Από τα ωραιότερα έθιμα που συνδέονται ζωντανά με τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων είναι τα κάλαντα. (η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη Ρωμαϊκή λέξη “Καλένδες” των Ρωμαίων, δηλαδή γιορταστικές εκδηλώσεις που έκαναν στη Ρώμη στην αρχή το κάθε μήνα). Τα κάλαντα είναι θρησκευτικά λαϊκά τραγούδια, τα οποία δεν έχουν μόνο θρησκευτικό χαρακτήρα αλλά και εγκωμιαστικό. Γιατί συνοδεύονται από ευχές και επαίνους. Στη Χίο, αλλά και στο δικό μας νησί, τη Σύρο, υπάρχει η συνήθεια να φτιάχνονται μικρά καράβια, να τα κρατούν τα παιδιά τραγουδώντας τα κάλαντα. Είναι πολύ συγκινητικό και ωραίο να ακούς τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα από μικρά παιδιά. Και φυσικά παλαιότερα φροντίζουν το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων οι μικροί καλαντάρηδες να πηγαίνουν στα σπίτια για να “τα πούνε”. Οι παιδικές φωνές ήταν και είναι πάντα ευχάριστες:

“Καλήν εσπέραν άρχοντες

κι αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη θεία γέννηση

να πω στ' αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη

οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ' η φύσις όλη”

Τα παιδιά βγαίνουν χαρούμενα να πουν τα Κάλαντα, να σκορπίσουν χαρά γιορτής, ελπίδα, αισιοδοξία. Και, βέβαια, αν είναι πρωί που θα βγουν για να πουν τα κάλαντα, αλλάζει η λέξη “εσπέρα” και ακούγεται “Καλήν ημέραν άρχοντες....”.

Σε πολλά χωριά της πατρίδας μας και ιδιαίτερα στη βόρεια Ελλάδα τα Κάλαντα τραγουδιούνται με παραλλαγή όπως:

“Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα,

πρώτη γιορτή του Χρόνου

εβγάτε για να μάθετε

που ο Χριστός γεννιέται.

Γεννιέται κι ανατρέφεται

με μέλι και με γάλα...”

Σ' ένα άλλο βόρειο χωριό, αρκετά μακρινό από την πόλη τα παιδιά είχαν εκφραστεί με διαφορετικούς στίχους:

“Χριστός γεννιέται, σα ήλιο φέγγει

σα νιο φεγγάρι, σα παλληκάρι”

Ο πολύ γνωστός σε όλους μας και σπουδαίος Έλληνας ποιητής ο Κωστής Παλαμάς σε ένα από τα σπουδαία του ποιήματα “Τα χρόνια μου και τα χαρτιά μου” έχει γράψει, δυο κείμενα με αντίστοιχα χριστουγεννιάτικα περιστατικά.

Το 1922 στο ποίημα του “ο Λαμαρτίνος” σε κάποιους στίχους λάμπει το νόημα της γιορτής των Χριστουγέννων.

“Μέσα μου λάμπουν ξάστεροι ουρανοί, και το κορμί μου, φάτνη ταπεινή, βλέπω κι αλλάζει, γίνεται ναός. Ω! Μέσα μου γεννιέται ένας Θεός!... και μέσα στη χιλιόδιπλη καρδιά μου μια σπηλιά κυλιέται, κι ένας Χριστός γεννιέται.

Και ο Γεώργιος Δροσίνης έγραψε: “Την άγια νύχτα τη Χριστουγεννιάτικη, ποιος δεν το ξέρει; Των μάγων κάθε χρόνο τα μεσάνυχτα λάμπει τ' αστέρι....”

*Κοντάκιο: εκκλησιαστικός ύμνος που περιέχει εγκώμιο του εορταζόμενου αγίου. Παλαιά ο ύμνος ήταν γραμμένος σε πάπυρο και τα τύλιγαν πάνω σε κοντάρι (το κοντάρι στην αρχαιότητα ονομαζόταν κόνταξ). Αυτή η λέξη έδωσε το όνομα κοντάκιο.

Μαρία Ρώτα.