Αμοιβή πνευματικού μόχθου

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθ. Καρδιολογίας. dimitris.sideris@gmail.com
  • Τετάρτη, 30 Σεπτεμβρίου, 2015 - 06:20

Το αισθητό και το κοινωνικό Εγώ διακινούν ενέργεια. Όταν καταναλώνουν χρήσιμα και αθροίζουν άχρηστα πιο γρήγορα από όσο αποκαθίστανται κουράζονται. «Βίος ἀνεόρταστος, μακρὰ ὁδὸς ἀπανδόκευτος» διαπίστωνε ο Δημόκριτος και θεσμοθετούσε ο Μωυσής με το Σάββατο. Ο εγκέφαλος που νοεί καταναλώνει μεγάλη ποσότητα ενέργειας, ίδια είτε εργάζεται είτε όχι. Από τις πνευματικές λειτουργίες μας, μόνον η προσοχή καταπονείται.

Τα προϊόντα του αισθητού και κοινωνικού Εγώ, ως μορφές ενέργειας, μπορούν να μετρηθούν και αποτιμηθούν. Τα πνευματικά έργα όμως, δημιουργίες του νοητού Εγώ, ανακύπτουν από φαντασία και έμπνευση. Επεξεργασμένα με γνώση και λόγο, δεν καταναλώνουν ενέργεια για να παραχθούν, ώσπου να εκδηλωθούν με σωματικές δραστηριότητες. Πώς θα αποτιμηθούν;

Είδαμε το κόστος ως ενέργεια που αναλώθηκε από το δημιουργό των έργων. Η τιμή όμως επηρεάζεται και από την αξιολόγηση των αποδεκτών τους. Όποιος διψάει στην έρημο πληρώνει οσοδήποτε για λίγο νεράκι. Πληρώνει ο καταναλωτής, ανάλογα με τις ανάγκες του. Οι ανάγκες των αποδεκτών της σωματικής και της κοινωνικής δημιουργίας είναι ενέργεια και, επομένως, μετριόνται. Οι πνευματικές ανάγκες όμως του νοητού Εγώ, δεν αποτιμώνται. Πόσο έντονη είναι μια ευχαρίστηση, μια δυσαρέσκεια; Δεν μετριέται σε κιλά, βατώρες ή ευρώ. Ωστόσο, οι νοητές ανάγκες συχνά κυριαρχούν πάνω στη ζωή μας. Η έμπνευση, επιστημονική και καλλιτεχνική, δεν είναι ενέργεια. Δεν αποτιμάται. Ούτε σα μόχθος ούτε σαν ανάγκη. Η τιμή της μπορεί να αναδειχθεί σε απροσδιόριστο χρόνο. Η περισσότερο επικερδής επένδυση που έχει γίνει στην Ελλάδα ήταν ο «άχρηστος» Παρθενώνας. Μετά 2500 χρόνια τεράστιος αριθμός τουριστών πληρώνουν τη χώρα μας, για να δουν το ερείπιο που κάποτε ήταν ένα αριστούργημα προβαλλόμενο στο μαγευτικό Αττικό ουρανό. Η απλή εξίσωση E=mc2 έδωσε τη νίκη στους Αμερικανούς πάνω στους Ιάπωνες στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Πώς θα έπρεπε να αμειφθούν ο Ικτίνος, ο Καλλικράτης, ο Einstein;

Πώς πρέπει να αμειφθεί ένας ζωγράφος, ένας μουσουργός, ένας ερευνητής που έχει μια πραγματικά φαεινή ιδέα; Πουλώντας το έργο του, την υλοποιημένη έμπνευσή του, θα πείτε. Όμως ο Βαν Γκονγκ πούλησε ένα μόνο έργο για 400 φράγκα όσο ζούσε. Σήμερα κάθε πίνακάς του είναι ολόκληρη περιουσία – που, ωστόσο, ανήκει στον ιδιοκτήτη του έργου και όχι στο Βαν Γκονγκ ή κληρονόμους του.

Η έμπνευση των επιστημόνων αποτιμάται έμμεσα. Τη γράφουν, την αποστέλλουν σε μέσα ενημέρωσης άλλων επιστημόνων που την κρίνουν και δημοσιεύεται. Αυτή καθαυτή η έμπνευση δεν αποφέρει αμοιβή στον ερευνητή. Οι δημοσιεύσεις του όμως τον κάνουν γνωστό, έτσι που επιλέγεται από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς για να «πουλάει» σ’ αυτούς την έμπνευσή του. Αυτοί την υλοποιούν. Κι αυτά διότι οι αποδέκτες του επιστημονικού έργου είναι το αισθητό ή το κοινωνικό Εγώ κυρίως, που, όπως είπαμε, οι ανάγκες του μπορούν να αποτιμηθούν. Εναλλακτικά μπορούν οι ερευνητές να προσλαμβάνονται σε εκπαιδευτικό και/ή ερευνητικό φορέα.

Στην αρχαιότητα τα έργα τέχνης είχαν αποδέκτες το ευρύ κοινό μάλλον παρά ιδιώτες. Ναοί, αγάλματα, τραγωδίες απευθύνονταν στο δήμο. Ειδικά για την κορυφαία καλλιτεχνική εκδήλωση, την τραγωδία, το κράτος είχε συγκεκριμένο ταμείο στον προϋπολογισμό του, τα «θεωρικά», που κάλυπταν τα εισιτήρια των θεατών και από αυτά τη συντήρηση του θεάτρου. Ως προς τα έξοδα της παράστασης και μάλιστα του πολυδάπανου, πολυάνθρωπου, χορού, καλύπτονταν από πλουσίους, τους χορ-ηγούς, υποχρεωτικά. Με τη χορηγία τους διαφημίζονταν, όπως βλέπομε τώρα στην τηλεόραση τα ονόματα των χορηγών ποικίλων εκπομπών. Οι χορηγοί δεν είχαν δικαίωμα να αρνηθούν ούτε να επεμβαίνουν στο έργο. Για τα θεωρικά, η ποινή ήταν θάνατος για όποιον τολμούσε να εισηγηθεί να διατεθούν για άλλο σκοπό.

Η «χορηγία» παραμορφώθηκε στην Αναγέννηση, με πλούσιους, ευγενείς ή αστούς, που έπαιρναν στην υπηρεσία τους καλλιτέχνες, μουσικούς, ζωγράφους, γλύπτες κλπ. Τους πλήρωναν, αλλά τα καλλιτεχνικά έργα που παρήγαν ήταν κτήματα αυτών των «χορηγών», που βέβαια υπαγόρευαν τα έργα που θα εκτελούνταν. Μ’ αυτά αποκτούσαν κύρος στο περιβάλλον τους. Ακόμη και έργα για το κοινό, όπως τα θρησκευτικά, ανήκαν σε κάποιον που είχε πληρώσει γι’ αυτά. Επανάσταση έκαναν οι ιμπρεσιονιστές που βγήκαν στο λαό, ανεξάρτητοι από πλούσιους σπόνσορες, και τα έργα τους ήταν παραστάσεις της καθημερινότητας, ενδιαφέροντας, επομένως, τους πάντες. Και οι μουσουργοί στράφηκαν από τη μουσική δωματίου στη συμφωνία που απευθυνόταν σε χιλιάδες ακροατές, που πλήρωναν εισιτήριο για να την ακούσουν.

Σήμερα, η δυνατότητα αντιγραφών έχει φθάσει σε αφάνταστο σημείο. Τα έργα ζωγραφικής έχουν κάθε είδους αντίγραφα που πουλιόνται. Τουλάχιστον τα κάνει συνήθως και τα πουλά ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Οι συνθέτες όμως; Η επιθυμητή μουσική αντιγράφεται από κάθε χρήστη, που την απολαμβάνει έτσι δωρεάν. Διαδικτυακός έλεγχος «δικαιωμάτων» είναι πρακτικά ανέφικτος. Μια συμφωνία θα παιχτεί μία φορά και θα βγει σε αναρίθμητα αντίγραφα. Πόσο μπορεί να αμειφθεί ο συνθέτης; Δεν μπορεί να γράφει πάνω από μια συμφωνία ανά τριετία περίπου. Στο μεταξύ; Μα χρειάζεται; «Όχι λεφτά για μουσική!»; Φανταστείτε όμως απλά έναν κόσμο χωρίς μουσική! Για μνημειώδη έργα, μουσικά ή εικαστικά (δημαρχεία, δικαστήρια κλπ) δεν υπάρχει άλλος τρόπος από τα «θεωρικά» χρήματα (κράτους, τοπικής αυτοδιοίκησης) και υποχρεωτική χορηγία των πλουσίων, έναντι διαφήμισής τους. Χωρίς να αποκλείεται η ιδιωτική ενασχόληση του καλλιτέχνη. Είπαμε: Τα πολιτισμικά έργα μπορούν μακροπρόθεσμα να είναι πολύ ανταποδοτικά. Αρκεί να: «φιλοκαλοῦμεν μετ΄ εὐτελείας και φιλοσοφοῦμεν ἂνευ μαλακίας». Ό,τι κάνομε χωρίς πολυτέλεια (επειδή είναι χρήσιμο), το κάνομε με φιλοκαλία. Φιλοσοφούμε χωρίς αυτοϊκανοποίηση (για θετικό σκοπό). Επενδύομε μουσικά κοινωνικές εκδηλώσεις· διακοσμούμε δημόσια κτήρια· ερμηνεύομε και κατευθύνομε ιστορικά αρχαιολογικές αποκαλύψεις· με νοητή έμπνευση στηρίζομε τις αισθητές μας δημιουργίες. Ασφαλώς, δεν απαγορεύεται «η τέχνη για την τέχνη και η γνώση για τη γνώση». Ιδίως σε ανώτατα ιδρύματα, αλλά πάλι με σκοπό την εκπαίδευση. Όμως δεν μπορεί ο ερασιτέχνης δημιουργός να προσδοκά αμοιβή πριν γίνει αποδεκτό το έργο του από την κοινωνία. Στην πολύπλοκη κοινωνία μας τα «δικαιώματα» του δημιουργού για έργο του που παρουσιάζεται π.χ. στην τηλεόραση ή ραδιόφωνο μπορεί να καλύπτονται από κάποιο χορηγό, ενώ εκείνος οφείλει στον παρουσιαστή του τη διαφήμιση που του γίνεται. Κάθε δημόσια επιδότηση επιχειρήσεων θα μπορούσε να έχει ως όρο ότι ένα ποσοστό της θα γίνεται χορηγία για πολιτισμικά έργα. Η Τέχνη συντονίζει συναισθηματικά την Κοινωνία και η Επιστήμη τη στηρίζει: Είναι κοινωνικά αναγκαίες. Τα θεωρικά και οι χορηγίες είναι απαραίτητα για μια χώρα που το κύριο προϊόν της είναι πνευματικό. Ο λαός φορέας πνευματικού έργου επιβιώνει, μαζί με το έργο του, ακόμη κι όταν υλικά καταρρεύσει.

Διαβάστε ακόμα