Εντροπια

Για να είναι καθαρός ένας χώρος, πρέπει τα σκουπίδια και οι βρωμιές να μαζεύονται σε ένα περιορισμένο μέρος, σε κάδους απορριμμάτων, σκουπιδότοπους κλπ. Αυτή είναι η μια έννοια της τάξης. Μια άλλη, πιο ευρεία, έννοια είναι η ταξινόμηση, τοποθέτηση του καθετί μαζί με άλλα περίπου παρόμοια πράγματα, έτσι που, όταν αναζητηθεί να βρίσκεται εύκολα. Στην πρώτη περίπτωση ο διαχωρισμός γίνεται σε δύο ομάδες, χρήσιμα και άχρηστα, ενώ στη δεύτερη σε πολλαπλές ομάδες, όπου κάθε ομάδα είναι χρήσιμη για ένα σκοπό και άχρηστη για άλλους.

Με ταξινομημένα τα αντικείμενα, υπάρχει η τάση να επανέλθουν στην αταξία, να ανακατωθούν μεταξύ τους. Τα σκουπίδια τα παίρνει ο άνεμος και τα σκορπά οπουδήποτε. Τα ταξινομημένα αντικείμενα τα παίρνω από τη θέση τους για να τα χρησιμοποιήσω και κάποια από αυτά παραλείπω να τα βάλω στη θέση τους. Αυτή η τάση για ανακάτωμα λέγεται εντροπία. Είναι ο πιο αδυσώπητος νόμος της Φυσικής.

Η τάξη είναι η πρότυπη δημιουργική πράξη. Η δημιουργία τάξης στο Σύμπαν, είναι η ουσία της Δημιουργίας και αποδίδεται σε κάποιον Δημιουργό. Η αντίθετη πορεία προς την αταξία αποδίδεται σε μια αντίπαλη δύναμη που της αποδώσαμε το όνομα Διάβολος. Η τάξη δεν αφορά μόνο σε χώρο, αλλά και σε χρόνο. Για να ολοκληρωθεί ένα έργο πρέπει πρώτα να γίνει κάτι, ύστερα άλλο κοκ. Αν γίνουν με διαφορετική σειρά, το έργο δεν γίνεται σωστά. Έτσι, η δημιουργία του κόσμου έγινε σε έξι διαδοχικές ημέρες, στη διάρκεια των οποίων δημιουργήθηκαν από το χάος (=απόλυτη αταξία) πρώτα τα υλικά πλαίσια του κόσμου, έπειτα τα έμβια, φυτά και ζώα και τελικά η κορωνίδα της δημιουργίας, ο άνθρωπος. Αν είχε δημιουργηθεί πρώτα ο άνθρωπος δεν θα υπήρχαν γη, ουρανός, φως, ούτε φυτά και ζώα για να τραφεί και ο άνθρωπος θα αφανιζόταν αυτοστιγμεί. Οι παραπάνω συλλογισμοί οδηγούν σε έναν «αντικειμενικό», ή τουλάχιστον «φυσικό» ορισμό της ηθικής, ανάλογα με την πορεία προς ή αντίθετα από την εντροπία.

Όπως είπαμε, στην τάξη, υπάρχει αναγκαστικά μια τάση για αντίθετη πορεία προς το ανακάτωμα. Τόσο περισσότερα σκουπίδια σκορπιόνται ολόγυρα όπου λάχει, όσο υπερπληρώνονται, ξεχειλίζουν οι κάδοι απορριμμάτων. Ποιος είναι ο τρόπος για να αντιμετωπισθεί λοιπόν ο Διάβολος;

Ένας τρόπος είναι να επιβραδυνθεί η δημιουργία τάξης. Θα γεμίζουν πιο αργά τότε οι κάδοι. Όμως κάποτε η υπάρχουσα τάξη, θα κορεσθεί. Και τότε; Ο άλλος τρόπος είναι η ανακύκλωση. Τα σκουπίδια ταξινομούνται και αυτά. Τα οργανικά κατάλοιπα μετατρέπονται σε κοπριά. Αυτή χρησιμοποιείται από φυτά από τα οποία τρέφονται ζώα, ενώ ο άνθρωπος τρέφεται από ζώα και φυτά, δημιουργώντας άλλα οργανικά κατάλοιπα. Μη οργανικά κατάλοιπα, οδεύουν προς τη δημιουργία πρώτων υλών, τα χαρτιά να γίνουν χαρτομάζα για παραγωγή χαρτιού, τα μεταλλικά ξαναχύνονται σε χυτήρια για να κατασκευασθούν νέα εργαλεία κλπ.

Η κυκλική κίνηση σημαίνει περιοδικότητα. Μπορεί να γίνεται φαύλος κύκλος, αλλά μπορεί και να εξελίσσεται, οπότε γίνεται έλιξη. Ακόμη, μπορεί να γίνεται ταλάντωση. Από τις ταλαντώσεις, η πιο απλή μαθηματικά είναι η αρμονική. Η πιο συχνή όμως στη φύση είναι η ταλάντωση χάλασης. Αυτή έχει περιοδικότητα, αλλά και διεγερσιμότητα. Οι κυκλικές κινήσεις έχουν περιοδικότητα, καθώς το αποτέλεσμα κάθε κίνησης γίνεται αιτία για την επόμενη κι αυτή αιτία για το αποτέλεσμα κοκ. Αυτό είναι θεωρητικό, υπάρχει μόνο στον κόσμο των ιδεών. Στην πράξη υπάρχουν διαρκώς εκτροπές. Οι φαύλοι κύκλοι μπορούν να δέχονται εξωτερικά ερεθίσματα που, ιδίως αν τους μεταφέρουν σε διαφορετικό επίπεδο, τους διακόπτουν, όσο ισχυρά και αν αυτοσυντηρούνται. Ιδιαίτερα επιρρεπείς σε εξωγενή ερεθίσματα είναι οι ταλαντωτές χάλασης. Ταιριάζει πάνω τους η τελολογία, αφού, με την περιοδικότητά τους μπορεί να προβλεφθεί το μέλλον, αλλά και η τυχαιότητα, αφού, επιρρεπείς καθώς είναι σε τυχαία εξωγενή ερεθίσματα, ακολουθούν συχνά απρόβλεπτη, πορεία. Η επιστήμη επιδιώκει να κάνει πρόβλεψη και για τα τυχαία. Τυχαίο γεγονός είναι ο σεισμός. Μετρώντας λοιπόν τους σεισμούς, πού και πότε έγινε ο καθένας, μπορούμε να προβλέψουμε πότε και πού θα γίνει ο επόμενος. Η πρόβλεψη γίνεται με μεγάλη ασάφεια. Μπορώ να προβλέψω – και οπωσδήποτε (με πιθανότητες 95%) θα βγω σωστός, ότι σε ακτίνα 100 χιλιομέτρων από κάποια πόλη θα γίνει ισχυρός σεισμός μέσα σε 30-50 χρόνια. Η πρόβλεψη φαίνεται άχρηστη σε προσωπικό επίπεδο, καθώς δεν πρόκειται να βγουν οι κάτοικοι από το σπίτι τους, όπως θα το έκαναν αν ήξεραν ότι αύριο μπορεί να καταρρεύσει από σεισμό. Είναι όμως χρήσιμη σε κοινωνικό επίπεδο, καθώς επιτρέπει στην κυβέρνηση να μεταφέρει κεφάλαια και οικοδομικούς κανονισμούς ιδιαίτερα αυστηρούς στην περιοχή με τον αυξημένο κίνδυνο. Οι φυσικοί νόμοι δεν παραβιάζονται, αλλά μπορούν να αντισταθμίζονται.

Η πρόβλεψη είναι σήμερα ότι μέσα σε ένα αιώνα, με κατάλληλα μέτρα σήμερα, η θερμοκρασία του πλανήτη θα ανέλθει κατά 2ο C. Αν, αντίθετα, συνεχίσουμε όπως σήμερα, η μέση θερμοκρασία θα ανέλθει κατά 10ο C, ασύμβατη με την ανθρώπινη τουλάχιστον ζωή. Αλλού η ξηρασία, αλλού οι πρωτοφανείς κατακλυσμοί, η δηλητηρίαση αέρα και ωκεανών, θα είναι η καταστροφή. Μια από τις πιο σημαντικές διεθνείς αποφάσεις, ίσως πιο σημαντική και από το αν θα γίνει παγκόσμιος πόλεμος, είναι αυτή που λήφθηκε πρόσφατα και δεσμεύει τα κράτη ότι δεν θα αφήσουν να ανέλθει η θερμοκρασία πάνω από τους 2ο C. Κανένας δεν ξέρει αν θα τηρήσουν τη δέσμευσή τους. Σημαίνει περιορισμό της ανάπτυξης που συνεπάγεται σημαντική επιδείνωση των συνθηκών της ζωής μας, περιλαμβάνοντας ανεργία, ανεξέλεγκτο πληθωρισμό, πρωτάκουστες μετακινήσεις πληθυσμών για τις πιο απρόβλεπτες δικαιολογίες (ιδεολογικές, θρησκευτικές, γεωπολιτικές κλπ). Η δική μου επωδός είναι: Κι εμείς τι κάνομε;

Διαθέτομε ένα τεράστιο όπλο. Μέγιστη ποικιλία εδάφους (βουνά, ποτάμια, λίμνες, θάλασσα, νησιά κλπ) σε μικρή γεωγραφική επιφάνεια και αφθονία πεντακάθαρης ενέργειας με μικρή απόδοση μεν, αλλά ανεξάντλητης (ανέμους, ήλιο, κύματα, υδατοπτώσεις κλπ). Για μας είναι κατεπείγουσα ανάγκη (πιο επείγουσα από το ποιος θα είναι πρωθυπουργός) να αναπτυχθούμε. Η παραγωγή βιολογικής και φυσικής ενέργειας χρησιμοποιώντας τους γεωγραφικά υπάρχοντες πόρους μας, καθώς και την ιστορικά πρωτοφανή μετακίνηση πληθυσμών που κατακλύζουν τη χώρα μας (και εγκλωβίζονται σ΄ αυτήν) για φθηνή εργασία. Να θυμόμαστε βέβαια ότι δεν υπάρχει ανάπτυξη που να μη βλάπτει το περιβάλλον. Η δική μας όμως μπορεί να το βλάπτει λιγότερο από οποιαδήποτε άλλη που είναι αναγκαία. Και η ανακύκλωση των σκουπιδιών μας (με προνόμια σε όσους κατοικούν κοντά στους τόπους της ανακύκλωσης) θα μειώσει στο ελάχιστο τα προβλήματα της ανάπτυξης.