Του Δημ. Α. Σιδερή, ομ. Καθηγητή καρδιολογίας

Ηθική, Οικονομία, Πολιτική και Υγεία

  • Τρίτη, 27 Ιουνίου, 2017 - 06:22
  • /   Eνημέρωση: 27 Ιουν. 2017 - 7:32

Περίληψη ομιλίας μου στο συνέδριο της Β΄ Καρδιολογικής Κλινικής των Ιωαννίνων (22-24.06.2017) με θέμα «Η Οικονομία και η Ηθική στην Υγεία».

Στα συστήματα επεξεργασίας σημάτων (ζυγαριά, ρολόι κλπ) παρατηρούμε είσοδο, έξοδο, εσωτερικό ρυθμιστικό μηχανισμό, αλλά και μηχανισμό αυτοδιέγερσης, όπως στους ταλαντωτές. Στην ανθρώπινη ψυχή (πνεύμα) είσοδος είναι η γνώση (λογική), έξοδος η βούληση, ρυθμιστικός μηχανισμός το συναίσθημα (Πλάτων). Η βούληση του ατόμου είτε διεγείρεται από ένα ερέθισμα είτε αυτοδιεγείρεται. Θέλομε να φάμε είτε επειδή είδαμε ένα νόστιμο μεζέ είτε διότι απλώς πέρασε η ώρα και πεινάσαμε. Ηθική είναι η βούληση της κοινωνίας, όπως επιστήμη είναι η γνώση της και τέχνη το συναίσθημά της. Η ηθική παρακολουθεί τις οικονομικές και πολιτικές ταλαντώσεις.

Τα αγελαία ζώα, είναι ελεύθερα, στα πλαίσια που τους επιτρέπουν οι φυσικοί νόμοι. Με την ανάπτυξη της οικονομίας, ο άνθρωπος πέρασε από την αγέλη στην κοινωνία. Χαρακτηριστικό της είναι ότι καθένας επιτελεί διαφορετικό έργο, αλλά όλοι υπηρετούν κοινό σκοπό. Σκοπός της κοινωνίας είναι να δημιουργήσει μια αποθήκη αγαθών. Η ανθρώπινη κοινωνία το πέτυχε με μια ταλάντωση, που επιβλήθηκε με περιορισμούς κυρίως διατροφικούς και γενετήσιους. Μια περίοδος νηστείας ή λιτότητας με ανάπτυξη εναλλάσσεται με θυσία, κατανάλωση, ύφεση. Στη νηστεία πολλαπλασιάζεται το κεφάλαιο, ενώ στη θυσία θυσιάζεται ο τόκος για την επιβίωση. Η ύφεση σώζει από εξάντληση τους φυσικούς πόρους που προλαβαίνουν να ανανεωθούν: Οικολογία.

Στις αμιγείς κοινωνίες (μυρμηγκιών, μελισσών) τα μέλη τους γεμίζουν τις αποθήκες τους με ποικίλες τροφές, (π.χ. μέλι οι μέλισσες). Η ελευθερία τους είναι μηδενική, αλλά η ισότητά τους, ως πρόσβαση στις αποθήκες, μέγιστη. Ο άνθρωπος προχώρησε κι έγινε πολιτικό ζώο. «Φύσει μν στιν νθρωπος ζον πολιτικν» (Αριστοτέλης). Τους νόμους που διέπουν την κοινωνία του τους αποφασίζει ο ίδιος.

Μετά τη γέννηση και το θάνατο, η υγεία και η στέρησή της είναι τα κύρια υπαρξιακά γεγονότα του ανθρώπου. Δηλαδή, η υγεία είναι μη ανταλλάξιμο αγαθό, έχει αξία, αλλά όχι τιμή. Κατά τον WHO, «Υγεία είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία νόσου ή αναπηρίας». Τα τρία στοιχεία της υγείας δεν συμπίπτουν. Η κοινωνική ευεξία εκτιμάται με το κοινωνικό ιστορικό και αποσκοπεί στη διατήρηση και αποκατάσταση των σχέσεων του ατόμου με την κοινωνία. Στην κοινωνική όψη της υγείας ο ασθενής γίνεται ανίκανος να εργασθεί για να ανταποκρίνεται στις κοινωνικές σχέσεις του. Πρέπει, λοιπόν, στη φάση που δεν κερδίζει χρήματα, να πληρώσει, επιδεινώνοντας την κοινωνική υγεία του, για να την επανακτήσει. Η Υγεία γίνεται αγαθό ανταλλάξιμο, με τιμή. Είναι προφανές ότι αποτελεί ιατρικό αίτημα να πληρώνει ο υγιής όσο εργάζεται και κερδίζει τη ζωή του, ώστε, όταν αρρωστήσει, να έχει δωρεάν την αποκατάσταση της υγείας του, χωρίς να πληρώσει γιατρούς, εξετάσεις, φάρμακα, κλινικές κλπ. Η αναγκαστική ασφάλιση υγείας επομένως, κρατική, κοινωνική ή ιδιωτική, είναι θεμελιώδες ιατρικό αίτημα. Η επιβολή και το είδος της είναι θέμα κυρίως πολιτικό.

Ο Αριστοτέλης διέκρινε τρία κύρια είδη πολιτεύματος: Μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία. Η θεμελιώδης διαφορά μεταξύ ολιγαρχίας και δημοκρατίας είναι ότι στην πρώτη οι άρχοντες εκλέγονται, ενώ στη δεύτερη κληρώνονται: «…Λέγω δ΄ οον δοκε δημοκρατικν μν εναι τ κληρωτς εναι τς ρχς, τ δ΄ αρετς λιγαρχικν». Με άλλα λόγια, το δικό μας πολίτευμα δεν είναι δημοκρατία, όπως γράφει το Σύνταγμά μας, αλλά ολιγαρχία. Εξίσου τα πολιτεύματα του δυτικού κόσμου δεν είναι δημοκρατίες, αλλά, εκεί τουλάχιστον, δεν υποκρίνονται. Ονομάζονται ρεπούμπλικες, όχι δημοκρατίες, εμπνευσμένες από τη Ρωμαϊκή res publica, που ήταν ολιγαρχία: π.χ. Bundesrepublik Deutschland, République française, κλπ. Η Ελληνική «δημοκρατία» είναι απάτη. Η αποτυχία της χρεώνεται στη δημοκρατία με εναλλακτική λύση τη μοναρχία, ενώ οφείλει να χρεωθεί στην ολιγαρχία, με εναλλακτική λύση τη δημοκρατία.

Ο μονάρχης μπορεί να είναι εμπνευσμένος ή μωρός. Στην ολιγαρχία η δημογραφική σύνθεση της βουλής διαφέρει σημαντικά από τη σύνθεση του πληθυσμού. Μπορεί να έχει αρίστους, αλλά και χειρίστους. Στη δημοκρατία, με κλήρωση είναι στατιστικά ίδια. Δεν εξασφαλίζει αρίστους, αλλά μπορεί να αποκλείει χειρίστους. Επιπλέον, στην ολιγαρχία οι βουλευτές, για να εκλεγούν, αναγκάζονται να αναπτύξουν πελατειακές σχέσεις αφενός με ψηφοφόρους, πλουσίους, συνδικαλιστές, ΜΜΕ, αφετέρου με την κυβέρνηση και το κόμμα τους. Πελατειακή σχέση είναι αδύνατη με κλήρωση. Οι εκλεγμένοι βουλευτές είναι συνήθως άτομα ειδικευμένα, με υψηλή μόρφωση, σε κάποιον τομέα, αλλά συνήθως αδαείς έξω από την ειδικότητά τους. Είναι επίσης προκατειλημμένοι χάρη στις πελατειακές σχέσεις τους. Η βουλή ψηφίζει νόμους που εισηγείται η εκλεγμένη κυβέρνηση. Η διάσταση μεταξύ νομιμότητας (βούλησης των αρχόντων) και ηθικής (βούλησης της κοινωνίας) είναι μέγιστη στη μοναρχία (δίλημμα Αντιγόνης) και ελάχιστη στη δημοκρατία. Έστω και με τους παραπάνω περιορισμούς, η νομιμότητα είναι απαραίτητη, διότι έχει σαφήνεια, που δεν διαθέτει η ηθική.

Πλούσιοι ήταν αρχικά οι ιδιοκτήτες αγαθών, έπειτα οι ιδιοκτήτες γης και κοπαδιών, στεγανά διαχωρισμένοι (αριστοκρατία). Αργότερα έγιναν οι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής, καραβιών, εργοστασίων (αστικό καθεστώς). Όλα αυτά χρειάζονταν κεφάλαιο, αποθήκη χρήματος που αυτοπολλαπλασιάζεται, παράγοντας τόκο. Η σύγχρονη εποχή είναι χρηματοπιστωτική. Πλούσιος δεν είναι πια ο ιδιοκτήτης μέσων παραγωγής, αλλά εκείνος τον οποίον εμπιστεύονται οι τράπεζες. Απαραίτητη για την ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίου είναι η κατάργηση των συνόρων, που αφορίζουν την εθνική γη.

Με τη σύγχρονη «παγκοσμιοποίηση» φθάσαμε στο σημείο να μην ελέγχει πια η πολιτική την οικονομία, αλλά η παγκοσμιοποιημένη οικονομία την πολιτική. Στην πατρίδα μας, σωρεία νόμων έχουν ψηφισθεί παραβιάζοντας το Ελληνικό Σύνταγμα. Ισχυρά κράτη, όπως οι ΗΠΑ, αντιδρούν ακόμη και τα δικαστήρια απορρίπτουν νόμους που επιβάλλονται με επιταγή του χρηματοπιστωτικού εκπροσώπου, του Προέδρου τους.

Επιτρέπεται λοιπόν να επηρεάζει η Οικονομία την ηθική της Υγείας; Ο υγιής παράγει και, αν ασθενήσει, συμφέρει να αποκατασταθεί η υγεία του. Οι ηλικιωμένοι, ανίατα πάσχοντες, ανάπηροι, είναι ανίκανοι να παράγουν, ενώ η επιβίωσή τους είναι πολυδάπανη, κατάφωρα αντιοικονομική. Η οικονομία ενδιαφέρεται μόνο να ξανακάνει τον ασθενή παραγωγικό. Τις τελευταίες δεκαετίες, η ιατρική έχει επιτύχει θεαματική παράταση της ζωής, με μεγάλο κόστος, αλλά χωρίς αξιόλογη βελτίωση της ποιότητάς της. Ωστόσο, η υγεία δεν παύει να είναι υπαρξιακή αξία, μη ανταλλάξιμη. Η πολιτική μετά το Β΄ΠΠ δημιούργησε ποικίλα ΕΣΥ, που αντιμετώπισαν την υγεία με αυτή τη συλλογιστική. Η παγκοσμιοποίηση των τελευταίων δεκαετιών αποδομεί συστηματικά τα ΕΣΥ. Οι φύλακες της υγείας, οι γιατροί, επομένως, είναι εκείνοι που, προπάντων, οφείλουν να αγωνισθούν να επανεπιβάλουν την πολιτική πάνω στην οικονομία τουλάχιστον όσον αφορά τα θέματα της υγείας.

 

Διαβάστε ακόμα