ΤΕΛΙΚΗ ΦΑΣΗ

Σε λίγο θα πάψει κάθε αυτορρύθμιση. Το σώμα του ετοιμοθάνατου θα αφομοιωθεί στο περιβάλλον του. Προηγουμένως θα πάψει να ξεχωρίζει τον εαυτό του από το περιβάλλον του. Θα ακολουθήσει τελικά η κοινωνική αναγνώριση της οριστικής απουσίας του, με την κηδεία και τη διαγραφή από το ληξιαρχείο. Μετά; Κάποια γεννητικά του κύτταρα θα έχουν ξεφύγει, θα ζουν για απροσδιόριστο χρόνο, δημιουργώντας νέες υπάρξεις. Τα υλοποιημένα πνευματικά δημιουργήματά του νοητού Εγώ του θα επιβιώνουν. Στη μνήμη του κοινωνικού περίγυρού του θα παραμένει ζωντανή η μορφή και η βούληση, η διαθήκη του. Αθανασία! Τώρα ετοιμοθάνατος. Ο μπαμπα-Κρόνος μοιραία θα τον καταπιεί, έστω κι αν πρόκειται αργότερα να τον ξεράσει ζωντανό στους υλικούς, πνευματικούς και κοινωνικούς απογόνους του. Όμως έφταιξε κι αυτός επισπεύδοντας την έλευση του μοιραίου. Αν δεν έτρωγε τόσο άτσαλα, δεν κάπνιζε, δεν οδηγούσε με 200 χιλιόμετρα, αν δεν…Τώρα, τι ωφελεί; Κάποια στιγμή επαναστατεί. Γιατί να μην παλέψει ακόμη όσο μπορεί; Να συναινέσει να του κάνουν ανάνηψη, να τον διασωληνώσουν, με κάποια ελπίδα για μια αβέβαιη έκβαση ή να τους το απαγορεύσει από τώρα, παραδιδόμενος σε ένα βέβαιο ανώδυνο, ανεπαίσθητο, ειρηνικό τέλος;

Κάθε μεγάλο έθνος πέρασε στην ιστορία τέτοιες φάσεις πριν εξαφανισθεί. Πώς να αισθάνονταν άραγε οι Ρωμιοί λίγο πριν από το Μάη του 1453; Παλιότερα είχαν δεχθεί βαρύτατο πλήγμα από τους σταυροφόρους. Ελευθερώθηκαν, αλλά ποτέ δεν ανένηψαν πλήρως. Η λαίλαπα έφτανε. Είτε θα τους κατάπινε ο Τούρκος ή θα τους αφομοίωνε ο Φράγκος, και στις δυο περιπτώσεις θάχαναν την ταυτότητά τους. Αναποφάσιστοι, παρέπαιαν μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης. Η δίνη τους κατάπιε.

Κι όμως επέζησαν. Επέζησε ο λαός. «Άνδρες γαρ πόλις, και ου τείχη ουδέ νήες ανδρών κεναί» (Θουκυδίδης). Πολιτεία δεν είναι τα αμυντικά έργα ούτε ο στόλος, αλλά οι άνδρες της, που τη διαμόρφωσαν έτσι που είναι. Αγράμματος ο λαός, με την εξαίρεση των λίγων αρχόντων που συνεργάζονταν με τον (πιο αγράμματο) κατακτητή, διατηρούσε την ταυτότητά του, χάρη στην προφορική παράδοση. Από μάνα σε παιδί κι από παιδί σ΄ εγγόνι, η γλώσσα του διατηρήθηκε. Στην εκκλησία, στα πανηγύρια, στην αγορά. Εξελισσόταν βέβαια, αλλά χωρίς ασυνέχεια, εκτός από εκείνη της γραφής που, αγκυροβολημένη, ξέμεινε αναλλοίωτη, σα μούμια, αποσπασμένη από την εξελισσόμενη γλώσσα. Τοπικοί συμβιβασμένοι μεγάλοι (κοτζάμ) αρχηγοί (πασάδες), δηλαδή κοτζαμ-πάσηδες, και υψηλόβαθμοι δεσπότες, νέμονταν μαζί με τους κατακτητές τα οφέλη της εξουσίας. Ωστόσο, ακόμη και μέσα σ΄ αυτά τα στενά πλαίσια, η δομή της τοπικής κοινωνίας διατηρούσε ίχνη αρχαίας δημοκρατίας, με προεστούς, χαμηλόβαθμους ιερωμένους, παράνομους κλέφτες.

Ήλθε ο ξεσηκωμός. Ενάντια στη γνώμη έντιμων σοφών, (Κοραής, Καποδίστριας), που κήρυσσαν άκαιρη μια επανάσταση πριν «ωριμάσει» ο λαός. Μα ο υπόδουλος ποτέ δεν αφήνεται να ωριμάσει. Υπήρξαν όμως οι ηγέτες, ο Ρήγας, οι Φιλικοί, που πίστεψαν πως ρόλος των μορφωμένων δεν είναι να αναχαιτίζουν τον ξεσηκωμό, αλλά να διαμορφώνουν το όραμα για το οποίο αξίζει ο αγώνας και να οργανώνουν την επανάσταση. Υπέκυψαν στη βία, αλλά ο σπόρος τους βλάστησε, παραπαίοντας, όπως σε κάθε επανάσταση. Αρματολοί, κλέφτες, κοτζαμπάσηδες, Φαναριώτες, χαμηλός κλήρος και δεσποτάδες, όλοι ξεσηκώθηκαν. Το όραμα του Ρήγα και των φιλικών ήταν κάποια μορφή δημοκρατίας στο χώρο της παλιάς Ανατολικορωμαϊκής και Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο αναγκαστικός συμβιβασμός ήταν μια πολύ μικρή, αδύναμη Ελλάδα, με τη βοήθεια των ξένων στο Ναβαρίνο, έρμαιο στη βούληση των ισχυρών προστατών της εποχής.

Η κατάσταση ταλαντωνόταν ανάμεσα σε άπιαστα, ολέθρια, όνειρα και σε παροδικές εξάρσεις. Θυμίζω την ήττα το 1897 και την πτώχευση· την ανάταση με τους βαλκανικούς πολέμους και τον Α΄ΠΠ· το απατηλό όνειρο της Μεγάλης Ιδέας και το μεγαλύτερο όλεθρο του Ελληνισμού το 1922· την ανάταση στην Αλβανία και στην αντίσταση στην κατοχή. Για να καταλήξει στην καταστροφή του εμφύλιου πολέμου και στη συνέχειά του, τη δικτατορία, την τραγωδία της Κύπρου. Οι σύμμαχοι μας είχαν διαμερίσει τα ιμάτιά μας εαυτοίς. Η «δεξιά» στον εμφύλιο πόλεμο νίκησε. Βρισκόμαστε σήμερα στην κατάσταση που είμαστε. Αν είχε νικήσει η «αριστερά», θα βρισκόμαστε με διαφορετική όψη, σε παρόμοια, καλύτερη ή χειρότερη κατάσταση; Ποιος ξέρει; Μόνο αν τον είχαμε αποφύγει μπορούμε να φανταστούμε να είμαστε καλύτερα σήμερα.

Μένοντας με τους δεσμούς που έχομε αναπτύξει πορευόμαστε ξέφρενα, από μνημόνιο σε μνημόνιο, στην εκχώρηση της γης μας στους δανειστές μας. Χωρίς βοήθεια για να χτίσω το διαμέρισμά μου, πληρώνω ΕΝΦΙΑ για το σπίτι μου, τελικά στους δανειστές μας. Αν αρνηθώ, το σπίτι μου δημοπρατείται. Η γη μας δεν μας ανήκει πια. Κι ας την έχομε υπερασπισθεί με αίμα. Οι «Άνδρες», οι πολίτες που αποτελούν την «Πόλι», δεν υπάρχουν πια. Εκπατρίζονται για να επιβιώσουν. Την πιο σημαντική παραγωγή μας, παιδιά, πάψαμε να κάνουμε – κι ας είναι τόσο ευχάριστος ο τρόπος δημιουργίας τους!

Να σπάσουμε τους δεσμούς μας; Ό,τι αρνηθούμε να εκχωρήσουμε με τη συναίνεσή μας θα μας αφαιρεθεί με τη βία που θα είναι ανήθικη, αλλά νόμιμη. Χρωστάμε! Άλλη βία δεν αντέχομε, μετά τον εμφύλιο. Μοιραία, αν ξεσηκωθούν κλέφτες και αρματολοί, θα βρουν απέναντι ρεαλιστές Νενέκους. Κι αν ασκήσουν βία εναντίον τους, αυτοί, οργανωμένοι σε τάγματα ασφάλειας, εξοπλισμένα από τους αφέντες μας, θα αμυνθούν κατάλληλα. Χρειάζεται συγκυρία οργανωμένου σχεδίου, με ισχυρή ηθική προτροπή, για να γίνει ασύμφορη η διατήρηση της δουλείας μας, Κι εμείς να προσαρμοσθούμε και προετοιμασθούμε ώσπου νάρθει η ώρα. Εναλλακτικά, πρέπει να τύχει ένας σώφρων αριστοκράτης Σόλων, που κατανοώντας ότι το συμφέρον όλης της Υφηλίου είναι μια σεισάχθεια, θα καταργεί τη δουλεία.

Στο μεταξύ; Να επιβιώσουν οι «Άνδρες» της πόλης, όπου και να βρίσκονται, όπως διατήρησαν την ταυτότητά τους οι Εβραίοι διασκορπισμένοι για 2000 χρόνια. Ώσπου να έλθει η μεγάλη θυσία και να αρχίσει ο αγώνας για την ανάσταση. Για την επιβίωση των διασπαρμένων «ανδρών» οφείλομε να μεριμνήσουμε από τώρα. Κύριο στοιχείο η γλώσσα μας. Ακολουθώντας τις αρχές της αρχαίας γραφής (ένας φθόγγος για κάθε γράμμα και ένα γράμμα για κάθε φθόγγο) μαθαίνεται ευκολότερα. Η επαφή με τη γλώσσα των προγόνων, τα δημιουργήματα Μακρυγιάννη, Παπαδιαμάντη, Σολωμού, Κάλβου, Ρωμανού μελωδού, των Ευαγγελίων, την Πλατωνική και Ομηρική γλώσσα, πρέπει να ξεκινήσει από το δημοτικό. Η επικοινωνία του διάσπαρτου Ελληνισμού όχι μόνο με το εθνικό κέντρο, αλλά και μεταξύ τους, είναι απαραίτητη. Διατήρηση κάποιων εθίμων, κοινωνικές γιορτές, εθνικές και θρησκευτικές, με καταγωγή από το Ελληνικό παρελθόν. Αθανασία υπάρχει. Έχομε ευθύνη για τη βιολογική, πνευματική, κοινωνική αθανασία μας.