ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Ούτε οικολόγος ούτε αναπτυξιολόγος είμαι για να μιλήσω για το θέμα του τίτλου. Είμαι ένας απλός πολίτης. Και νοιάζομαι για τον εαυτό μου, τα παιδιά και τα εγγόνια μας. Επιστημονικά είναι τεκμηριωμένο ότι, αν δεν κάνουμε τώρα κάτι, σε ένα αιώνα ο πλανήτης μας θα είναι ακατοίκητος από υπερθέρμανση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται: ακραία καιρικά φαινόμενα, ξηρασίες και πλημμύρες, εξαφάνιση των παραλιών, πανδημίες, πρωτοφανείς μετακινήσεις πληθυσμών κλπ. Η απάντηση είναι οικολογία, που συχνά αντιστέκεται με ακτιβισμό στην ανάπτυξη. Όμως, χάρη στην ανάπτυξη, και στην ιδιοκτησία, επιτεύχθηκε για πρώτη φορά τις τελευταίες δεκαετίες (από το 1990 που μελετήθηκε, όταν επικράτησε διεθνώς ο καπιταλισμός) μείωση των μέσων όρων πείνας, φτώχειας, αναλφαβητισμού και παιδικής θνησιμότητας (J.Norberg). Κάθε τόπος έχει τις ιδιαιτερότητές του. Με εμάς, τι γίνεται; Αυτό δεν έχει σχέση μόνο με τις διεθνείς γνώσεις περί οικολογίας και ανάπτυξης, αλλά και με τα δικά μας θέλω, που μόνον εμείς ξέρομε και που οφείλουν να στηρίζονται στη μοναδική ιστορία και γεωγραφία μας.

Η γεωγραφική ιδιαιτερότητά μας είναι διττή. Πρώτον, η θέση μας στο κέντρο μεταξύ των τριών παραδοσιακών Ηπείρων, Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής. Κάθε αγαθό, υλικό (π.χ. πετρέλαιο) ή άυλο (πολιτισμικό) θα περάσει σχεδόν αναγκαστικά από τον τόπο μας. Σ΄ αυτές τις μεταφορές συχνά αντιδρούμε εμείς οι ίδιοι, όχι πάντοτε παράλογα. Για τις διόδους του πετρελαίου, αυτές προσπαθούν οι ισχυροί της γης να γίνονται διαμέσου της γης μας από αυτούς τους ίδιους παρακάμπτοντάς μας ή και αφανίζοντας τη χώρα μας (ρύπανση, κίνδυνοι σεισμών κλπ). Για τις πολιτισμικές διασταυρώσεις έχομε σημαντική ευθύνη, καθώς το σύμπλεγμα κατωτερότητας που έχομε μας οδηγεί στο μιμητισμό των ισχυρών «δυτικών» εταίρων μας, και στην περιφρόνηση των συνεισφορών από Ανατολή και Νότο, μολονότι, όχι σπάνια, εκεί μπορεί να κρύβονται διαμάντια. Η σωστή βέβαια αντιμετώπιση είναι να αφήνουμε να ζυμώνονται δημιουργικά τέτοιες διακινήσεις στην πατρίδα μας, με παραγωγή πρωτότυπων υβριδίων, που αξίζουν να ανταλλάσσονται με αντίστοιχα πνευματικά και υλικά προϊόντα άλλων λαών. Η αλληλεπίδραση, της παραδοσιακής εκκλησιαστικής μουσικής με τη βαλκανική, την ανατολίτικη που έφεραν κυρίως οι πρόσφυγες του 1922 και τη δυτική, ιταλική από τα Επτάνησα και Βαυαρική, έφθασε για να γεννήσει εκλεκτή μουσική, όπως του Σκαλκώτα, του Θεοδωράκη, του Χατζηδάκη και πλήθους άλλων σημαντικών συνθετών. Και σήμερα, στο χώρο της «σοβαρής» μουσικής κονσέρτου δεν λείπουν οι σημαντικοί μουσουργοί, παγκόσμια αναγνωρισμένοι έστω και αν δεν είναι ιδιαίτερα διάσημοι (η διασημότητα απαιτεί και άλλα στοιχεία εκτός από την ποιότητα της τέχνης). Να θυμίσω και δύο βραβεία Νόμπελ ποίησης, αλλά και επιστημονικές, διεθνώς αναγνωρισμένες συμβολές.

Η δεύτερη, λιγότερο επισημασμένη γεωγραφική ιδιαιτερότητά μας είναι τούτη. Εγώ τουλάχιστον δεν ξέρω άλλη χώρα που σε τόσο περιορισμένη επιφάνεια να έχει τόσο μεγάλη ανομοιογένεια εδάφους. Ψηλά βουνά, δίπλα σε πεδιάδες, δίπλα σε θάλασσες με πλήθος νησιών. Τι κάνομε με τις χιλιάδες ακατοίκητα, ανεκμετάλλευτα, πολυέξοδα στη φύλαξή τους, νησιά μας;

Οι γεωγραφικές ιδιαιτερότητες ήταν θεμελιώδεις γενεσιουργοί παράγοντες της ιστορίας μας. Η εδαφική ανομοιογένεια ευνόησε την ανάπτυξη των πόλεων/κρατών με σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, αλλά με κοινή γλώσσα και λοιπά έθιμα. Η επικοινωνία τους συχνά εναλλασσόταν μεταξύ ανταγωνισμού, μίμησης και συμπληρωματικότας. Η ύπαρξη «βαρβάρων», δηλαδή αλλογλώσσων, συνέβαλε στην ενότητα του Ελληνικού λαού, άλλοτε αμυντικά (π.χ. Περσικοί πόλεμοι) και άλλοτε κατακτητικά (π.χ. Αλέξανδρος). Όπου κι αν σκάψεις θα βρεις στο υπέδαφός μας τεκμηρίωση της ιστορίας μας.

Με τέτοιο φορτίο και τέτοια κληρονομιά, εμείς σήμερα τι κάνομε; Θεωρώ, πρώτο, οφείλομε να προστατέψουμε και να μην καταστρέψουμε τη φυσική προίκα μας. Αν αφήσουμε στην τύχη της τη φύση, ο χώρος οδηγείται σε έρημο ή σε ζούγκλα – και τα δύο περιβάλλοντα εχθρικά για μας. Η μίμηση των ξένων που πέτυχαν πολλά σε διαφορετικά περιβάλλοντα δεν βοηθάει. Απ΄ αυτούς όμως μπορούμε να πάρουμε μαθήματα – όχι αντιγραφή. Το ότι έκαναν μεγαθήρια ξενοδοχεία δεν σημαίνει ότι πρέπει να καταστρέψουμε τις παραλίες μας, που η φυσική ομορφιά τους είναι που έλκει τους ανθρώπους. Σημαίνει, αντίθετα, φροντίδα των ακρογιαλιών, για να μη γίνουν σκουπιδότοποι, με επέκταση του δάσους ως αυτές και με καταλύματα σεμνά, όσο γίνεται κατασκευασμένα με δομικά στοιχεία προερχόμενα από τη συγκεκριμένη περιοχή. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα τέτοιων δομών. Έργα του παλιού Πικιώνη, το ξενοδοχείο πλάι στην Παμβώτιδα στα Ιωάννινα είναι παραδείγματα. Οι αναδασώσεις και επέκταση των δασών είναι ο κύριος τρόπος για να ανασχεθούν οι χείμαρροι. Η ροή του νερού στις δασωμένες βουνοπλαγές επιβραδύνεται, τα χώματα δεν παρασύρονται και το νερό προλαβαίνει να απορροφηθεί και να αθροισθεί στις υπόγειες αποθήκες. Άσε τις υπόλοιπες ανυπολόγιστες λειτουργίες του δάσους, όπως η ανάπτυξη της πανίδας. Η αυστηρή προστασία των ρεμάτων είναι το άλλο σημαντικό στοιχείο με παρόμοια σημασία. Δεν τα αφήνομε στην τύχη τους (θα γίνουν σκουπιδότοποι ή αυθαίρετες τσιμεντοστρώσεις), αλλά τα κάνουμε πάρκα.

Όλη η Ελλάδα, δεύτερο, είναι ένας αρχαιολογικός τόπος. Όπου κι αν σκάψεις ενδέχεται να βρεις αρχαιολογικούς θησαυρούς, από τα προϊστορικά χρόνια. Τι κάνομε τότε; Σταματάμε την ανάπτυξη ή αφανίζομε τα ενοχλητικά ευρήματα; Πολλοί νέοι σήμερα προσπαθούν να απαλλαγούν από τα έπιπλα των γονιών τους μετά το θάνατό τους. Τι να τα κάνουν; Άχρηστα είναι! Κι όμως τα αρχαία κουρέλια μπορεί να είναι ανεκτίμητοι θησαυροί. Αν στη θεμελίωση ενός ξενοδοχείου, εργοστασίου, νοσοκομείου, βρεθούν αρχαία, η λύση είναι ασφαλώς να αναδειχθούν. Η οικοδομή θα γίνει, αλλά θα προστεθεί μια πρόβλεψη για ανάδειξη των ευρημάτων. Τα έσοδα από την επίσκεψη σε τέτοιους χώρους ανήκουν φυσικά στον ιδιοκτήτη, ενώ υποχρέωση των αρχαιολόγων είναι η επιτήρηση των εκθεμάτων.

Το τρίτο είναι η ανακύκλωση. Προστατεύει το περιβάλλον από την τοξικότητα των αποβλήτων, χρησιμεύει στην αναπαραγωγή χρήσιμων αγαθών και στην παραγωγή ενέργειας. Παλιές οικοδομές, τελείως άχρηστες, ερείπια πια, οφείλουν να αναστηλώνονται αλλάζοντας προορισμό. Παλιά, εγκαταλειμμένα εργοστάσια, σιδηροδρομικοί σταθμοί κλπ μπορούν να γίνουν μουσεία, αίθουσες συναυλιών, θέατρα, γυμναστήρια ή ό,τι άλλο μπορεί να γεννήσει η γόνιμη φαντασία των συμπατριωτών μας.

Αυτά που περιγράφω είναι βραδεία, όχι έντονα αποδοτική, ανάπτυξη. Η παραγωγή ενέργειας από τον ήλιο, τους ανέμους, τα κύματα, υδατοπτώσεις απαιτεί πολυέξοδες εγκαταστάσεις και προσφέρει μικρή παραγωγή. Η καλλιέργεια των νερών (εκτροφή ιχθύων, μαλακίων, μαλακοστράκων, οστράκων, κοραλιών, σπόγγων κλπ) είναι πιο αποδοτική. Φανταστείτε όμως τη δωρεάν πρώτη ύλη (άφθονη στον τόπο μας) και την ουσιαστική απουσία τοξικών αποβλήτων. Θυμηθείτε και πώς άρχισα το άρθρο μου: Νοιάζομαι για τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά μας.